علوم غریبه: تفاوت میان نسخه‌ها

در [[قرآن کریم]] در مورد [[سحر|سِحر]]، [[کهانت|کِهانت]] (خبر از آینده با تسخیر جن یا روح)،<ref>انصاری، مکاسب، ج۲، ص۳۳</ref> طیره(فالِ بد زدن)، چشم زدن و چند شاخه دیگر علوم غریبه آیاتی وجود دارد.<ref>خوش‌زبان، «بررسی جایگاه علوم غریبه در آیات و سور قرآن با استناد بر روایات»، ۱۳۹۷ش، ص۱۰۲-۸۱.</ref> قرآن کریم، [[حضرت سلیمان]] را دارای قدرت علوم غریبه معرفی کرده است. او [[جن]]، [[شیاطین]]، باد و حیوانات را تسخیر کرده بود. (آیه۱۰۱ [[سوره بقره|بقره]]؛ ۳۶،۳۷و۳۸ [[سوره ص|ص]]؛ ۸۱و۸۲ [[سوره انبیاء|انبیاء]]؛آیات۳۸و۳۹ [[سوره نمل|نمل]]) این باعث شد که شیاطین سحر را بین مردم بابِل ([[عراق عرب]]) رواج دهند. آنان از تعالیم دو فرشته [[هاروت و ماروت]] نیز سوءاستفاده کردند.(آیه۱۰۲ بقره) وزیر او [[آصف بن برخیا]] نیز از علم خود برای آوردن عرش [[بلقیس]] استفاده کرد(آیه۴۰ [[سوره نمل|نمل]]). در داستان دعوت [[حضرت موسی]] از [[فرعون]]، او نیز در مقابل موسی از ساحران استفاده کرد.(آیات ۱۲۳-۱۰۸ [[سوره اعراف|اعراف]خ؛ ۷۳-۵۷ [[سوره طه|طه]]) هم‌چنین بعضی [[مفسران]] معتقدند [[قارون]] برای ثروتمند شدن از کیمیا،<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۷۹.</ref> استفاده کرد. دشمنان پیامبران، آنان را به سحر یا جن‌زدگی متهم می‌کردند. (آیه۵۲ [[سوره ذاریات|ذاریات]]) در زمان ظهور [[پیامبر اسلام]]، کهانت قطع شد و جن‌ها نتوانستند اخبار آینده را از آسمان بدزدند(آیات۹و۱۰ [[سوره جن|جن]]). در آیات ۵۱و۵۲ [[سوره قلم]] نیز از تلاش برخی [[مشرکان]] برای آسیب زدن به پیامبر از طریق چشم زدن خبر داده شده است.

در روند تمدن اسلامی، علوم غریبه دارای محدوده و اجزاء متغیر بوده است. علوم غریبه ابتدا شامل سِحر، پیشگویی با ستاره‌ها(احکام نجوم یا تَنجیم)، چشم زدن و شعبده بازی بوده،<ref>برای نمونه:فارابی، احصاءالعلوم، ۱۹۴۸م، ص۴۴؛ابن‌سینا، الشفاء، ۱۹۵۲م، ص۱۲-۱۴.</ref> و سپس پنج علم یونانی به آنان اضافه شد: کیمیا، لیمیا، هیمیا، سیمیا و ریمیا.<ref>بهایی، کشکول، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۲۵۴.</ref> به این دانش‌ها، خَمسه مُحتَجِبه (پنج‌گانه پوشیده) گفته می‌شد.‌‌‌<ref>نراقی، الخزائن، ۱۳۸۰ق، ص۶۲.</ref> کیمیا که پایه علم شیمی امروزی است، درباره تبدیل عناصر به یکدیگر بخصوص نقره و طلا بکار برده می‌شد.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> سیمیا شامل تاثیر اراده و نیروهای قوی بر تخیلات و ذهن افراد است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> هیمیا درباره تسخیر اجرام آسمانی از طریق ارتباط و تاثیر بر نیروهای آسمانی، ارواح و جن است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> لیمیا علم طلسم‌ها و ترکیب نیروهای معنوی و زمینی برای انجام دادن کارهای شگفت‌انگیز است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> ریمیا نیز علم شعبده است.<ref>مؤمن، تحفة المومنین، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref>

*[[جفر]]: پیشگویی حوادث (مخصوص ائمه)<ref>مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.</ref>

*خواص [[اسما و صفات|اسماءالله]] (آیات و سور قرآن، حِرز، تَعویذ، دعا، وِرد و ذِکر و خَتَم)<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۹۵، ص۱۲۴، کتاب الدعاء.</ref>

بیشتر تاریخ‌نویسان معتقدند علوم غریبه در تمدن اسلامی، برگرفته از بازمانده‌های باستانی بابِل، یونانی، زرتشتیان، مصر، اسکندریه و دوران [[جاهلیت]] اعراب است.<ref>نصر، نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت، ۱۳۵۹ش، ص۲۰۶.</ref> بلیناس (آپولونیوس)،<ref>یعقوبی، تاریخ، ۱۸۸۳م، ج۱، ص۱۶۵.</ref> هرمس و فیثاغورس از حکیمان مشهور این علوم بوده‌اند.<ref>ابن الندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۳۰۴-۳۰۳.</ref> در اواخر قرن اول قمری، فرد مسیحی بنام اصطفن (استفان) با حمایت مالی خالد بن یزید بن معاویه(درگذشت ۸۵ق) کتاب‌های هرمسی را در کیمیاء و تنجیم از یونانی و قبطی به عربی  ترجمه کرد.<ref>ابن الندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۳۰۴-۳۰۳.</ref> در قرن دوم [[جابر بن حیان]]، با راهنمایی استفان و دانش‌های هرمس، علم کیمیا را رواج داد.<ref>ابن حیان، مختار رسایل جابربن حیان، ص۵۳۰.</ref> در نیمه دوم سده ۲ق با نهضت ترجمه، کتاب‌های بسیاری درباره علوم غریبه به عربی برگردانده شدند. از این کتاب‌ها می توان به کتاب طمطم هندی یا اعمال الکواکب السبعه اشاره کرد.<ref> ابن خلدون، العبر، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۹۷.</ref> علم حروف از شاخه‌های سیمیا در این قرن رواج یافت.

در روند تقسیم‌بندی علوم توسط [[مسلمانان]] نیز، زیرمجموعه‌های علوم غریبه در گروه‌های مختلف قرار گرفتند. [[فارابی]]، احکام نجوم (پیشگویی حوادث از نجوم) و حِیَل (شامل جبر و مهندسی و ساختن آلات نجوم و ظرف‌های عجیب) را در دسته علم تَعالیم قرار داد.<ref>فارابی، احصاءالعلوم، ۱۹۴۸م، ص۴۴.</ref> پس از او [[ابن‌سینا]] در مقدمه [[کتاب شفاء]] عناوین احکام نجوم، تعبیر، طلسم‌ها، نیرنگ‌ها و کیمیا را زیرگروه حکمت طبیعی فرعی معرفی کرد.<ref>ابن‌سینا، الشفاء، ۱۹۵۲م، ص۱۲-۱۴.</ref> [[اخوان الصفاء]] علوم سحر، کیمیا، عَزایِم و حیل را جزء گروه ریاضی نوشت.<ref>اخوان الصفا، رسائل اخوان الصفا، ۱۹۶۴م، ص</ref>. [[ابن‌ندیم]] در کتاب الفهرست، افسانه‌گویی و خرافات، سحر و افسون و شعبده را در یک مقاله یا دسته، و  کیمیا و صنعت را در دسته دیگر جای داده است.<ref>ابن الندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۴.</ref> [[ابن‌خلدون]] سحر و طلسمات و کیمیا را زیرمجموعه علوم عقلی قرار داد.<ref>ابن خلدون، مقدمه، ۱۳۹۱ق، ص ۳۹۰.</ref>