جبار: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جبّار''' از [[اسماء و صفات الهی|اسماء خداوند]] است که معانی جبران کننده، صاحب قدرت و نفوذ و نیز باشکوه برای آن آمده است. این کلمه در [[قرآن کریم]] هم برای [[خداوند]] و هم برای افراد ناصالح بکار رفته است. [[مفسران]] معتقدند مفهوم ‌آن برای خداوند مثبت و پسندیده است و برای غیر خداوند، زشت و ناپسند. جبار در برخی [[روایات]] و [[دعا|دعاها]] نیز گفته شده است.

جبّار به شکل صیغه مبالغه از جبر گرفته شده است.<ref>شرباصی، احمد، موسوعة له الاسماء الحسنی، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۷۴.</ref> برای جبر معانی مختلف گفته شده که باعث تفاوت در دیدگاه‌های [[تفسیر|تفسیری]] و [[کلام|کلامی]] نیز شده است. [[خلیل بن احمد]] جبر را ابتدا به معنای فشار و زور بر انجام کار خلاف میل و اراده نوشته، و سپس مفاهیم اصلاح، جبران و بهبود را نیز برای آن بکار برده است.<ref>خلیل، العین، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۱۵و۱۱۶.</ref> ابن فارس مفهوم بلند و باشکوه را برای جبار اضافه کرده است.<ref>ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۵۰۱.</ref>  

واژه جبار در [[قرآن کریم]]، ده بار تکرار شده و همگی در [[سوره‌های مکی]] واقع است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج‏۲۳، ص۵۵۴.</ref> در [[سوره حشر]]، آیه۲۳، این واژه همراه برخی [[اسماء و صفات الهی|اسماء خداوند]] مانند العزیز و المتکبر آمده، و در آیه بعدی، [[خداوند]] را صاحب [[اسماء الحسنی]] (بهترین نام‌ها) معرفی کرده است.

در ۹ مورد دیگر، جبار به عنوان صفت برای اشخاص ستمکار و ناصالح بکار رفته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج‏۲۳، ص۵۵۴.</ref> [[طریحی]] و راغب معتقدند مفهوم این کلمه درباره خداوند بصورت پسندیده و مثبت، و مفهوم آن درباره غیر خداوند زشت و منفی است.<ref>طریحی، مجمع‌‏البحرین، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۲۳۹؛ راغب اصفهانی، مفردات فی غرایب القرآن، ۱۴۱۲ق، ماده جبر.</ref>

در [[تفسیر]] کلمه جبّار، گفته شده اولین بار واصل بن عطا، عالم [[معتزلی]]، مطرح کرده که صفت جبار برای [[خداوند]] به معنای جبران و اصلاح است.<ref>عسکری، الفروق اللغویة، ۱۴۱۲ق، ص۲۰۵.</ref> مفسرانی مانند طبری، فخرالدین رازی و [[علامه طباطبایی|طباطبایی]] جبار را به جبران‌کننده و اصلاح‌گر زندگی موجودات و نیز صاحب قدرت و دارای نفوذِ اراده معنا کرده‌اند.<ref>طبری، جامع‌البيان، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۷۱؛ طباطبايی، الميزان، ۱۳۷۱ش، ج۱۹، ص۲۰؛ رازی، تفسير کبير، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۲۵۵.</ref> [[طبرسی]] و [[طوسی]] جبار را به معنای باعظمت و باشکوه نوشته‌اند.<ref>طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۶۰؛ طوسی، التبیان، ۱۳۷۶ق، ج۹، ص۵۷۴.</ref>

در روایات نیز کلمه جبار برای خداوند بصورت صفت ویژه و خوب آمده و انسان‌های جبار نکوهش شده و عاقبت بد برای آنها پیش‌بینی شده است.<ref>ری‌شهری، میزان الحکمة، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۳۶۸.</ref>  

جبار و کلمات هم‌خانواده آن در برخی دعاها مانند [[کمیل]]،<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۲ش، ص۶۲.</ref> [[یستشیر]]،<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۲ش، ص۷۸.</ref> [[مشلول]]<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۲ش، ص۷۴.</ref> و [[مجیر]]<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۲ش، ص۸۰.</ref> نیز آورده شده است. در دعای [[جوشن کبیر]] در بند ۶۵، جبّار پس از کلمه قهّار (مسلط و چیره)، در بند ۴۰ کلمه جابر پس از کاسِر (شکننده) و در بند ۷۹ بصورت جابر العَظمِ الکَسیر (بهبود دهنده استخوان شکسته) آمده است.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۲ش، ص۸۶.</ref>