جبار: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Fayaz جز ←لید |
imported>Fayaz جز ←لید |
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۳ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۳۲
جبّار از اسماء خداوند است که معانی جبران کننده، صاحب قدرت و نفوذ و نیز باشکوه برای آن آمده است. این کلمه در قرآن کریم هم برای خداوند و هم برای افراد ناصالح بکار رفته است. مفسران معتقدند مفهوم آن برای خداوند مثبت و پسندیده است و برای غیر خداوند، زشت و ناپسند. جبار در برخی روایات و دعاها نیز گفته شده است.
مفهوم‌شناسی
جبّار به شکل صیغه مبالغه از جبر گرفته شده است.[۱] برای جبر معانی مختلف گفته شده که باعث تفاوت در دیدگاه‌های تفسیری و کلامی نیز شده است. خلیل بن احمد جبر را ابتدا به معنای فشار و زور بر انجام کار خلاف میل و اراده نوشته، و سپس مفاهیم اصلاح، جبران و بهبود را نیز برای آن بکار برده است.[۲] ابن فارس مفهوم بلند و باشکوه را برای جبار اضافه کرده است.[۳]
تفسیر
واژه جبار در قرآن کریم، ده بار تکرار شده و همگی در سوره‌های مکی واقع است.[۴] در سوره حشر، آیه۲۳، این واژه همراه برخی اسماء خداوند مانند العزیز و المتکبر آمده، و در آیه بعدی، خداوند را صاحب اسماء الحسنی (بهترین نام‌ها) معرفی کرده است. در ۹ مورد دیگر، جبار به عنوان صفت برای اشخاص ستمکار و ناصالح بکار رفته است.[۵] طریحی و راغب معتقدند مفهوم این کلمه درباره خداوند بصورت پسندیده و مثبت، و مفهوم آن درباره غیر خداوند زشت و منفی است.[۶]
در تفسیر کلمه جبّار، گفته شده اولین بار واصل بن عطا، عالم معتزلی، مطرح کرده که صفت جبار برای خداوند به معنای جبران و اصلاح است.[۷] مفسرانی مانند طبری، فخرالدین رازی و طباطبایی جبار را به جبران‌کننده و اصلاح‌گر زندگی موجودات و نیز صاحب قدرت و دارای نفوذِ اراده معنا کرده‌اند.[۸] طبرسی و طوسی جبار را به معنای باعظمت و باشکوه نوشته‌اند.[۹]
روایات و دعاها
در روایات نیز کلمه جبار برای خداوند بصورت صفت ویژه و خوب آمده و انسان‌های جبار نکوهش شده و عاقبت بد برای آنها پیش‌بینی شده است.[۱۰] جبار و کلمات هم‌خانواده آن در برخی دعاها مانند کمیل،[۱۱] یستشیر،[۱۲] مشلول[۱۳] و مجیر[۱۴] نیز آورده شده است. در دعای جوشن کبیر در بند ۶۵، جبّار پس از کلمه قهّار (مسلط و چیره)، در بند ۴۰ کلمه جابر پس از کاسِر (شکننده) و در بند ۷۹ بصورت جابر العَظمِ الکَسیر (بهبود دهنده استخوان شکسته) آمده است.[۱۵]
مطالعه بیشتر
پانویس
منابع
- عسکری، حسن بن عبدالله، الفروق اللغویة، قاهره، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، ۱۳۷۶ق.
- قمی، عباس، کلیات مفاتیح الجنان، قم، اسوه، ۱۳۹۲ش.
- رازی، فخرالدین، تفسیر کبیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، ۱۳۷۱ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، قم، موسسه دارالحدیث، ۱۳۸۰ش.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، نشر مرتضوی، ۱۳۷۵ش.
- شرباصی، احمد، موسوعة له الاسماء الحسنی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۰۸ق.
- مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۸۰ش.
- راغب، حسین بن محمد، مفردات فی غرایب القرآن، بیروت، دار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
- ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، بیروت، دار الفکر، ۱۳۹۹ق.
- خلیل بن احمد، العین، قم، نشر هجرت، ۱۴۰۹ق.
- ↑ شرباصی، احمد، موسوعة له الاسماء الحسنی، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۷۴.
- ↑ خلیل، العین، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۱۵و۱۱۶.
- ↑ ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۵۰۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۲۳، ص۵۵۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۲۳، ص۵۵۴.
- ↑ طریحی، مجمعالبحرین، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۲۳۹؛ راغب اصفهانی، مفردات فی غرایب القرآن، ۱۴۱۲ق، ماده جبر.
- ↑ عسکری، الفروق اللغویة، ۱۴۱۲ق، ص۲۰۵.
- ↑ طبری، جامع‌البيان، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۷۱؛ طباطبايی، الميزان، ۱۳۷۱ش، ج۱۹، ص۲۰؛ رازی، تفسير کبير، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۲۵۵.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۶۰؛ طوسی، التبیان، ۱۳۷۶ق، ج۹، ص۵۷۴.
- ↑ ری‌شهری، میزان الحکمة، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۳۶۸.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۲ش، ص۶۲.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۲ش، ص۷۸.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۲ش، ص۷۴.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۲ش، ص۸۰.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۲ش، ص۸۶.