خطبه امام حسین در منا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خطبه امام حسین(ع) در منا'''، از [[خطبه]]‌های مهیّج و تاریخی [[امام حسین(ع)]] در سال ۵۸ق، یعنی دو سال<ref>در برخی از نسخه‌های کتاب سلیم بن قیس آمده است یک سال.</ref> قبل از مرگ [[معاویة بن ابی سفیان|معاویه]] و در اختناق و فشار حکومت [[اموی]]. اهمیت این خطبه جدای از زمان و مکانش (در منا و در ایام [[حج]]) افشاگری‌ای علیه حکومت معاویه و مقدمه‌ای برای [[واقعه کربلا]] بود که در حضور [[صحابه]] و [[تابعین]] قرائت شد. این خطبه در مجموع از سه بخش تشکیل شده که بخش اول آن را [[سلیم بن قیس هلالی]] در [[کتاب سلیم بن قیس|کتابش]] و بخش دوم و سوم را [[ابن شعبه حرانی|حسن بن شعبه حرانی]] در [[تحف العقول]] و [[علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار]] نقل کرده‌اند.

گرچه اين [[خطبه]] داراى جهات مختلف و ابعاد گوناگونى است، در مجموع از سه بخش مستقل تشكيل شده است:

* '''بخش اول:''' حاوى فضائل [[امیرالمومنین|امير مؤمنان]] و [[اهل بیت(ع)|خاندان عصمت]].

* '''بخش دوم:''' دعوت به [[امر به معروف و نهی از منکر]] و اهميت اين وظيفه بزرگ [[اسلام]]ى.

 

 

امام(ع) در پایان خطبه می‌فرماید: خدایا! تو می‌دانی که آنچه از ما سرزد، برای رقابت در فرمانروایی و نیز دسترسی به مال بی‌ارزش دنیا نبود، بلکه از آن روست که نشانه‌های آیین تو را بنمایانیم و سروسامان‌بخشی را در سرزمین‌هایت آشکار سازیم تا بندگان ستمدیده تو آسوده گردند و به فرایض و سنن و [[احکام]] تو عمل کنند.<ref>ر.ک: بخش دوم و سوم خطبه.</ref>

به تناسب تشكيل اين [[خطبه]] از سه بخش ‍ مستقل، هر يك از مورخان و [[حدیث|مُحدّثان]] و علما و محقّقان به نقل بخشى از آن كه ارتباط به بحث‌شان داشته بسنده نموده و از نقل بقيّه خطبه صرف نظر كرده‌اند و حتى گاهى تنها به نقل يك جمله از آن اكتفا و گاهى نيز به محتواى مجموع خطبه اشاره نموده‌اند، مثلاً:

۱. [[سلیم بن قیس هلالی]] (د ۹۰ق ) به تناسب بحثى كه دارد فقط بخش اول خطبه را ذکر می‌کند و تاريخ و محل ايراد خطبه را نيز مشخص مى‌نمايد.<ref>ر.ک: سلیم بن قیس، ص۲۰۶.</ref>

۲. [[ابن شعبه حرانی|حسن بن شعبه حرّانى]] از محدثان قرن چهارم در [[تحف العقول]]<ref>ر.ک: حرانی، ص۱۶۸.</ref> به نقل بخش دوم و سوم خطبه اكتفا کرده است. [[علامه مجلسی]] نیز در [[بحار الانوار]]<ref>ر.ک: مجلسی، ج۱۰۰، ص۷۹، ح۳۷.</ref> به نقل از تحف العقول، این دو بخش را آورده است.

۳. [[احمد بن علی طبرسى]] (د ۵۸۸) ضمن اشاره به انگيزه ايراد اين [[خطبه]] - كه ظلم و فشار بيش از حد [[معاویه]] بوده - خلاصه‌اى از آن را در چند سطر نقل و تصريح مى‌كند اين خطبه دو سال قبل از مرگ معاويه و در [[منا|مِنا]] و در حضور بيش از هزار نفر از شخصيت‌هاى مذهبى آن روز ايراد گرديده است.<ref>نجمی، ص۳۴۱-۳۴۲؛ ر.ک: طبرسی، ج۲، ص۱۷.</ref>

برخی بر این باورند خطبه‌ای که در تحف العقول نقل شده خطبه مجزایی است که امام حسین(ع) در سالی دیگر قرائت کرده است. شاهد بر این مطلب را نیز محتوای دو خطبه و مخاطبان مختلفِ آن دو ذکر کرده‌اند.<ref>ر.ک: گروهی از تاریخ‌پژوهان، ج۱، ص۳۹۴، پاورقی ۱.</ref>

معاویه در بخشنامه دوم دستور داد درباره فضائل [[صحابه]] و دو خليفه ([[عمر]] و [[ابوبكر]]) [[حديث]] نقل کنند و مشابه [[فضائل امام علی(ع)]] را برای صحابه بیاورند و این کار را باعث چشم‌روشنی خودش و کوبیدن ابوتراب خواند.<ref>نجمی، ص۳۴۴.</ref>

در بخشنامه چهارم آمده بود: هر كسى را كه متهم به دوستى خاندان على باشد تحت فشار شديد قرار بدهيد و خانه او را بر سرش خراب كنيد تا براى ديگران عبرت باشد.<ref>نجمی، ص۳۴۶.</ref>

[[سلیم بن قیس]] مي‌گويد: يك سال قبل از مرگ [[معاویه]]، [[حسین بن علی (ع)]] با [[عبدالله بن عباس]] و [[عبدالله بن جعفر]] به [[حج]] رفتند. [[امام]] حسين(ع) مردان و زنان و ياران [[بني‌هاشم]] و آن عده از انصار را كه او و خاندانش را مي‌شناختند جمع كرد. سپس چند نفر را فرستاد و فرمود: همه كسانی را كه امسال از [[اصحاب]] [[پیامبر(ص)]] معروف به صلاح و [[عبادت]]‌اند و به حج آمده‌اند، نزد من جمع كنيد.

در پی اين دعوت بيش از هفتصد نفر ـ كه بيشتر آنان از [[تابعین]] و حدود دويسـت نفـر از اصحـاب پيامبر(ص) بودند در [[منا]] در خيمه آن حضرت گرد آمدند. امام در ميان آنان برای ايراد [[خطبه]] برخاست و پس از [[حمد]] و ثنای [[الله|الهی]] فرمود:

{{طومار|عنوان= بخش اول خطبه<ref>این بخش در کتاب سلیم بن قیس آمده است. ر.ک: سلیم بن قیس، ص۲۰۶.</ref>|ارتفاع=15

اما بعد، این شخص طغیانگر (معاویه) درباره ما و شیعیان ما اعمالی را روا داشت که دیدید و فهمیدید و شاهد بودید. می‌خواهم مطلبی را از شما بپرسم، اگر راست گفتم مرا تصدیق کنید و اگر دروغ گفتم مرا تکذیب کنید.{{سخ}} شما را سوگند می‌دهم به حقّ خدا بر شما و حقّ رسول خدا(ص) و خویشاوندیِ من که با پیامبر شما دارم، چون از اینجا (به دیار خود) رفتید، این گفتار مرا عنوان کنید و همه شما در دیار خود از قبایلتان آنان را که به آنها اطمینان دارید دعوت کنید.{{سخ}} در رویات دیگری، آمده است: به شهرها و قبایل خود برگردید و هر کسی را که به او ایمان و اطمینان دارید، به آنچه درباره ما و حق ما می‌دانید، دعوت کنید؛ چون بیم آن دارم که این امر کهنه شود و حق از بین رفته، مغلوب گردد. «خداوند نور خود را به اتمام می‌رساند؛ اگرچه کافران را خوش نیاید».<ref>صف: ۸.</ref>{{سخ}} آنگاه حضرت(ع) ضمن این گفتار، هیچ آیه قرآنی را که خداوند در شأن آنان نازل کرده بود نگذاشت، مگر اینکه آن را خواند و تفسیر فرمود و نیز هر چه رسول خدا(ص) درباره پدر و برادر و مادر خود و خاندانش فرموده بود نقل کرد، و در همه آنها اصحاب پیامبر(ص) می‌گفتند: آری، به خدا این سخنان را شنیدیم و شهادت می‌دهیم و تابعین می‌گفتند: «به خدا سوگند این سخنان را کسانی از صحابه که آنان را به راستگویی و امانت می‌شناسیم برای ما نقل کردند». امام حسین(ع) فرمود: شما را به خدا قسم می‌دهم این سخنان را برای هر کس که به او و دینش اطمینان دارید، نقل کنید.{{سخ}} سلیم می‌گوید: از جمله سخنان امام حسین(ع) که درباره آن، آنان را سوگند داد و یادآور شد، این بود که فرمود: شما را به خدا سوگند می‌دهم آیا می‌دانید که علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) برادر رسول خدا(ص) بود، هنگامی که پیامبر(ص) بین اصحابش برادری پدید آورد، بین او و خودش برادری برقرار کرد و فرمود: تو برادر مؤمن منی و من برادر تو هستم در دنیا و آخرت؟! گفتند: آری به خدا.{{سخ}} آنگاه فرمود: شما را به خدا سوگند می‌دهم، آیا می‌دانید که رسول خدا(ص) محل مسجد و منازل خود را خرید و ساختمان کرد، سپس در آنجا ده اتاق ساخت، نُه اتاق برای خودش و یک اتاق که در وسط واقع شده بود برای پدرم، سپس درهایی که به مسجد راه داشت جز درِ اتاق پدرم، همه را بست. پس در این باره عده‌ای به سخن آمدند و پیامبر(ص) فرمود: من از طرف خودم درِ منازل شما را نبستم و درِ منزل علی(ع) را باز نگذاشتم، بلکه خداوند مرا به بستن درهای منازل شما و گشودن درِ منزل علی(ع) فرمان داد، بعد پیامبر(ص) همه مردم بجز علی(ع) را از خوابیدن در مسجد نهی فرمود، در مسجد و منزل او و در منزل رسول خدا(ص) جنابت رخ می‌داد از این رو در همانجا برای پیامبر(ص) و علی(ع) فرزندانی متولد شدند؟!{{سخ}} گفتند: آری به خدا.{{سخ}} امام فرمود: آیا می‌دانید که عمربن‌خطاب علاقه داشت تا روزنه‌ای به‌اندازه چشمش از منزل خود به مسجد باز کند ولی پیامبر(ص) اجازه نداد، سپس سخن راند و فرمود: خداوند به من فرمان داده تا مسجدی پاک بسازم که جز من و برادرم و فرزندانش در آن سکونت نکنند؟!{{سخ}} گفتند: آری به خدا.

{{طومار|عنوان= بخش دوم و سوم خطبه<ref>این بخش در کتاب ''تحف العقول'' آمده است. ر.ک: حرانی، ص۱۶۸.</ref>|ارتفاع=15

{{سخ}}سپس شما‌ ای گروه نیرومند! دسته‌ای هستید که به دانش و نیکی و خیرخواهی معروفید و به وسیله خدا در دل مردم مهابتی دارید که شرافتمند از حساب می‌برد و ناتوان شما را گرامی می‌دارد و آنان که هم‌درجه شمایند و بر آنها حق نعمتی ندارید، شما را بر خود پیش می‌دارند، شما واسطه حوایجی هستید که از خواستارانشان دریغ می‌دارند و به هیبت پادشاهان و ارجمندی بزرگان در میان راه، گام برمی‌دارید.

{{سخ}}آیا همه اینها از آن رو نیست که به شما امیدوارند که به حقّ خدا قیام کنید؟ اگرچه از بیشتر حقوق خداوندی کوتاهی کرده‌اید، از این رو حق امامان را سبک شمرده، حقوق ضعیفان را تباه ساخته‌اید و به پندار خود حقّ خود را گرفته‌اید. شما در این راه نه مالی خرج کردید و نه جانی را برای خدا ـ که آن را آفریده ـ به مخاطره انداختید و نه برای رضای خدا با عشیره‌ای درافتادید، آیا شما به درگاه خدا بهشت و همنشینی پیامبران و امان از عذابِ او را آرزو دارید؟

{{سخ}} و شما (ای مردم!) اگر ما را [در این راه مقدس] یاری نرسانید و در خدمت ما نباشید، ستمگران [بیش از پیش] بر شما نیرو گیرند و در خاموش کردن نور پیامبر شما بکوشند. خدا ما را بس است و بر او توکل داریم و به سوی او بازمی‌گردیم و سرانجام به سوی اوست.{{پایان}}

 

* فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع)، تدوین: گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم، ترجمه علی مؤیدی، چ۲، قم، نشر معروف، ۱۳۸۵ش.

* گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء علیه السلام، زیر نظر مهدی پیشوایی، چ۱، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۹.