عبدالملک بن مروان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عبدالملک بن مروان''' (۲۶ق. / ۶۴۶م. ـ ۸۶ق./ ۷۰۵م.) پنجمین [[خلیفه]] [[اموی]] است که پس از مرگ پدرش [[مروان بن حکم]] در سال ۶۵ ه‍.ق به خلافت رسید و به مدت ۲۱ سال خلافت کرد. او در سن ۶۰ یا ۶۱ سالگی از دنیا رفت و در [[دمشق]] دفن شد.

ابوالولید عبدالملک بن مروان بن حَکَم بن ابی العاص بن امیة بن عبدشمس پنجمین خلیفه [[اموی]] بود. او در سال ۲۶ ه‍.ق (۶۴۷ م) به دنیا آمد (هم سن [[یزید بن معاویه]]) و در مدینه پرورش یافت. پدرش [[مروان بن حکم]] بود که مدتی خلیفه اموی بود و زمام حکومت آنها را در دست داشت. مادرش عایشه دختر معاویه بن مغیره بن ابی عاص است. عبدالملک ۱۷ پسر داشت که چهار نفر از آنها ([[ولید بن عبدالملک|ولید]]، [[سلیمان بن عبدالملک|سلیمان]]، [[یزید بن عبدالملک|یزید]]، [[هشام بن عبدالملک|هشام]]) خلیفه شدند.<ref> ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، </ref>

عبدالملک پس از اینکه پدرش [[دمشق]] را ترک کرد و برای [[جنگ مرج راهط]] عازم [[مصر]] شد، نائب حکومت شد و در روزی که پدرش مرد (رمضان سال ۶۵ ه‍.ق)، مردم دمشق با او در همان روز [[بیعت]] کردند.<ref> أبو الفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقى (م ۷۷۴)؛ البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶، ج‏۸، ص۲۶۰ </ref> عبدالملک پس از مرگ پدرش [[مروان بن حکم]] در زمانی که ناآرامی جهان اسلام را در بر گرفته بود و حکومت [[اموی]] در آستانه سقوط بود، در سال ۶۵ ه‍.ق در سن ۴۰ سالگی خلیفه [[امویان]] در [[دمشق]] شد.

عبدالملک توانست هرج و مرج به وجود آمده در عالم اسلام را مهار کند و بنی امیه را دوباره به قدرت رساند، آن گونه که در زمان خلفای اموی سابقه نداشت. به همین دلیل، بسیاری از مورخین او را مؤسس دومِ [[امویان]] لقب داده‌اند و بعضی او را تثبیت کنندۀ حکومت [[بنی امیه]] می‌دانند. عبدالملک علی رغم بروز مشکلات سیاسی در زمان خلافتش، فرمانروایی مقتدر و سیاستمداری هوشمند بود.

عبدالملک با آل [[علی (ع)]] سخت مخالف بود و در زمان او هشام بن اسماعیل نسبت به اهل مدینه بسیار بد رفتاری کرد.<ref> فیاض، تاریخ اسلام، ص ۱۶۲ </ref>

چهار گروه اسلامی در آغاز دوران عبدالملک وجود داشتند که برای رسیدن به حکومت مبارزه می‌کردند. نشانه این تقسیم بندی در جهان اسلام این است که به سال ۶۸ در موسم حج چهار پرچم برافراشته شد: پرچم عبدالملک بن مروان، پرچم [[محمد بن حنفیه]]، پرچم نجده بن عامر رهبر [[خوارج]] [[یمامه]] و پرچم [[عبدالله بن زبیر]]<ref> عز الدین أبو الحسن على بن ابى الکرم المعروف به  ابن‌الأثیر (م ۶۳۰)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸/۱۹۶۵، ج‏۴، ص۲۹۶ </ref>

یکی از رقبای مهم او، [[عبدالله بن زبیر]] بود که اکثر سرزمین‌های اسلامی را تحت سلطۀ خود داشت و دیگری [[مختار بن ابی عبید ثقفی]] که به خونخواهی از [[امام حسین]] (ع) قیام کرد و بسیاری از [[شیعیان]] و [[موالی]] [[ایران]]ی را دور خود جمع کرد و توانست [[کوفه]] و قسمت بسیاری از [[ایران]] و [[عراق]] را تحت فرمان خود بگیرد. وی در دو جبهه با [[امویان]] و ابن‌زبیر به جنگ برخواست.

قیام توابین گرچه در زمان خلافت [[مروان بن حکم]] شروع شده و مروان [[عبیدالله بن زیاد]] را مأمور سرکوب توابین کره بود،<ref> یعقوبی احمد، تاریخ، ج۲، ص۲۵۷، بیروت، دارصادر</ref>، اما در زمان عبدالملک این قیام سرکوب شد.<ref> ابوعلی مسکویه احمد، تجارب الامم، ج۲، ص۹۵-۱۱۰، تهران، ۱۳۶۶ش؛ یعقوبی؛ تاریخ یعقوبی، (م بعد ۲۹۲)، بیروت، دار صادر، بى تا، ج۲، ص۲۵۷؛ طبری، تاریخ طبری، ج۷، ص۵۵۷ -۵۶۰ </ref>

پس از شکست قیام توابین، [[مختار بن ابی عبید ثقفی]] ماهیت سیاسی خود را با دعوت به نام [[محمد بن حنفیه]] آشکار کرد.<ref>ابن‌اثیر، الکامل، ج‏۴، ص۱۶۹ </ref> او نخست با جلب رضایت [[ابراهیم بن مالک اشتر]] و توجه به نیروی بالقوه [[موالی]] (ایرانیان مقیم کوفه و حومه آن) توانست، نیرویی عظیم<ref> ابو حنیفه احمد بن داود الدینورى (م ۲۸۲)؛ الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات الرضى، ۱۳۶۸ش، ص۲۸۹ </ref> همراه با باورهای دینی از جمله خونخواهی امام حسین (ع)<ref> دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۸۹ </ref> و رهبری ابن‌حنفیه<ref> أبو محمد عبد الله بن مسلم ابن‌قتیبة الدینوری (۲۷۶) الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ط الأولى، ۱۴۱۰/۱۹۹۰، ج‏۲، ص۳۱ </ref> گرد آورد و در اولین اقدام با اخراج کارگزاران ابن‌زبیر از کوفه<ref> ابن‌اثیر؛ پیشین، ج‏۴، ص۲۱۲ </ref> توانست لشگر شام را به فرماندهی ابن‌زیاد در منطقه [[جزیره]] و [[موصل]] شکست دهد و عبیدالله بن زیاد نیز کشته شود تا محکم‌ترین ضربه را به عبدالملک در آغاز حکومتش وارد کند. سپس کوفه را از اکثر قاتلین سیدالشهدا (ع) پاکسازی کرد.<ref> ابن‌اثیر؛ پیشین، ج‏۴، ص۲۲۹ </ref> ابن‌زبیر که از خطر مختار آگاه شد برای مقابله با او، برادرش مصعب را به جنگ مختار فرستاد که مختار در این نبرد، کشته شد و قیام او پایان یافت.<ref> أبو جعفر محمد بن جریر طبری (م ۳۱۰)؛ تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ط الثانیة، ق۱۳۸۷ ج‏۶، ص۷۷-۷۸ </ref>

عبدالملک پیش از اینکه به سمت [[عراق]] و [[حجاز]] (برای مقابله با زبیریان) لشگر بکشد، تصمیم گرفت به منازعات داخلی در شام پایان دهد. او بالاخره توانست [[عمرو بن سعید بن عاص]] معروف به "عمرو بن سعید بن الاشدق" را به قتل برساند. هنگامی که عبدالملک لشگر را به سمت قرقیسیا حرکت داد، ابن‌سعید به دمشق بازگشت و آنجا را تصرف کرد و برای خود خطبه خواند. عبدالملک به دمشق بازگشت و به ابن‌سعید قول ولایت عهدی داد و او را از این کار منصرف کرد و پس از این، سرفرصت او را کشت.

عبدالملک توانست جنبشی به نام قیام جراجمه را هم به همین منوال سرکوب کند.<ref> ابن‌اثیر، الکامل ج۲ ص ۳۰۴ </ref> دو حاکم در شام همچنان طرفدار ابن‌زبیر بودند یکی [[زُفر بن حارث]] در قرقیسیا ودیگری [[ناتل بن قیس جذامی]] در [[فلسطین]] که عبدالملک هر دوی آنها را سرکوب کرد. همچنین عبدالملک ناچار شد به امپراتور روم مالیات بپردازد تا خیالش از بابت مرزها آسوده باشد.<ref> بلاذری، انساب الاشراف ص ۲۱۸ </ref>

پس از آرام شدنِ اوضاع در شام، عبدالملک لشگرش را به سمت عراق برد و خود فرمانده لشگر بود. [[مصعب بن زبیر]] از کوفه به سمت شمال عراق حرکت کرد. عبدالملک دوباره از سیاست همیشگی [[امویان]] استفاده برد؛ با سران سپاه مصعب مکاتبه کرد و آنها را به خود متمایل ساخت. در نتیجه زمانی که در سال ۷۲ ه‍.ق (۶۹۱ م) در کنار رودخانۀ [[دجیل]]، جنگ در گرفت، کار عبدالملک بسیار آسان‌تر شده بود و او توانست پیروزی چشمگیری را کسب کند. سرانجام مصعب کشته شد و سپاه او پراکنده گشتند و کار عراق پایان یافت. اکنون نوبت حجاز رسیده بود. عبدالملک [[حجاج بن یوسف ثقفی]] را به آنجا فرستاد.

سپس عبدالملک برای تسلط بر [[حجاز]]، [[حجاج بن یوسف ثقفی]] را برای سرکوب زبیریان فرستاد. حجّاج با دوازده هزار نفر به [[طائف]] رفت و ابتدا کار، به صورت مذاکره با ابن‌زبیر پیش می‌رفت؛ اما ابن‌زبیر به هیچ وجه زیر بار نرفت. حجّاج از عبدالملک اجازه خواست تا مکه را محاصره کند و شهر را با منجنیق بکوبد. عبدالملک هم اجازه داد. تاریخ نویسان می‌گویند: زمانی که یزید بن معاویه مکه را محاصره کرد عبدالملک به شدت مخالفت کرد اما در زمان پادشاهی خود، او اقدام به این کار می‌کرد.<ref> ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۵۰ </ref> ابن زبیر به کعبه پناه برد و حجاج شهر مکه مکرمه را محاصره کرد و بخشی از خانه خدا را با پرتاب سنگ منجنیق‌هایی که بر [[کوه ابوقبیس]] نصب کرده بود، را ویران کرد.<ref> محمد بن سعد بن منیع الهاشمی البصری (م ۲۳۰)؛ الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الأولى، ۱۴۱۰/۱۹۹۰، ج‏۵، ص۱۷۷ </ref>

به فرمان حجاج مرده او را بر دار کردند. از آن روزگار شعرهایی در نکوهش عبدالله باقی مانده و گفته‌هایی را بدو نسبت داده‌اند که پیس از آن که نماینده واقعیت خارجی باشد، دون همتی مردم و قدرت پرستی آنان را نشان می‌دهد. حجاج در این مأموریت هیچ بی‌حرمتی را فرو نگذاشت. گذشته از خراب کردن خانه کعبه و توهین به قبر پیغمبر و منبر و مسجد او، گردن گروهی از صحابه چون: [[جابر بن عبدالله انصاری]]، [[انس بن مالک]] و [[سهل بن سعد ساعدی]] و جمعی دیگر را به قصد خوار کردن آنان مهر نهاد و عذر او این بود که شما کشندگان عثمانید.

===مقابله با خوارج===

ازارقه به رهبری [[نافع بن ازرق]] از اوضاع نابسامان سیاسی حکومت اموی استفاده کرده و توانست بر [[بصره]] چیره شود؛ ولی اهالی بصره او را نپذیرفتند و با یارانش به سوی [[اهواز]] رفت و به تهاجمات نظامی اقدم کرد، که در یکی از حملاتش به بصره در سال ۶۵ کشته شد.<ref> ابن‌اثیر؛ پیشین، ج‏۴، ص۱۹۴ </ref>

در زمانی که خوارج ازارقه بصره را تهدید می‌کردند، خوارج صفریه به رهبری [[صالح بن مسرح]] از شمال [[موصل]]، کوفه را هدف حملات خود قرار داد. در نهایت پس از چند سال جنگ و درگیری توسط حجاج بن یوسف ثقفی سرکوب شدند.<ref> أحمد بن یحیى بن جابر البلاذرى (م ۲۷۹)؛ کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دار الفکر، ط الأولى، ۱۴۱۷/۱۹۹۶، ج‏۸، ص۸ </ref>

گروهی دیگر به رهبری [[نجده بن عامر حنفی]] از سال ۶۵ به [[بحرین]] و دیگر مناطق اطراف آن رفته و شروع به حمله بر ضد ابن زبیر و عبدالملک کردند که نهایتا توسط عبدالملک محاصره و سرکوب شدند.<ref> محمد بن جریر؛ پیشین، ج‏۷، ص۴۶۲ </ref>

از مهم‌ترین کارهای سیاسی و نظامی عبدالملک این بود که بلافاصله شخص خونریز و پلیدی به نام حجاج بن یوسف ثقفی که بسیار بی باک و دشمن آل علی (ع) بود، بر جان و ناموس مردم مسلط کرد.

او حدود بیست سال بر کوفه که مرکز انقلاب‌های [[شیعه]] بود، حکومت کرد و ده‌ها هزار شیعه را کشت یا به زندان انداخت. در تاریخ ثبت است که وقتی حجاج وارد کوفه شد، برای خواندن خطبه بر بالای منبر رفت؛ مدتی سکوت کرد، سپس برخواست و گفت: «ای مردم عراق! والله سرهایی را می‌بینم که چون میوه رسیده‌اند و زمان چیدن آنها فرا رسیده و من آنها را می‌چینم و گویا جوشش خون را از میان عمامه‌ها و ریش‌ها می‌بینم»<ref> ابن‌عبری، تاریخ مختصر الدول ص ۱۱۲ </ref> حجاج چنان بر مردم [[عراق]] و [[ایران]] سخت گرفت که سرتاسر این سرزمین آرام شد و هر شورشی به شدت سرکوب می‌شد. تا اینکه در سال ۷۸ ه‍.ق حادثه‌ای رخ دادکه نزدیک بود، بنیان حکومت اموی را از هم بپاشد.

حجّاج از کار ابن‌اشعث برآشفت و لشگرش را تا [[شوشتر]] آورد و در سال ۸۱ ه‍.ق (۷۰۱ م) از ابن‌اشعث شکست خورد و عقب نشینی کرد. ابن‌اشعث پیروزی‌های خود را ادامه داد و تا کوفه پیشروی کرد. حجاج مجبور شد در محلی به نام دیر قره به انتظار نیروی کمکی بنشیند.

عبدالملک از اغتشاشات عراق به وحشت افتاده بود و ابتدا به ابن‌اشعث پیشنهادهايي را ارائه داد؛ تا او را از ادامۀ جنگ منصرف کند. اما هدف اصلی ابن‌اشعث و یارانش، فتح دمشق و برکناری عبدالملک از خلافت بود. در نتیجه ابن‌اشعث، راهی جز جنگ باقی نگذاشت گویا این تصمیم ابن‌اشعث دور از عقل نبود؛ چراکه لشگر او از شرایط بسیار بهتری برخوردار بود؛ به ویژه، در آن زمان که اکثریت مردم عراق او را حمایت می‌کردند.

سر انجام، در ۱۴ جمادی الآخر سال ۸۲ ه‍.ق (۷۰۱م) دو طرف، در [[دیر الجماجم]]<ref> محلی در هفت فرسخی کوفه </ref> مقابل هم قرار گرفتند. حجاج بن یوسف ثقفی به برخی از سران لشگر ابن‌اشعث وعده‌های بسیار داد و آنها را با خود همراه کرد. و شبی به سپاه ابن‌اشعث شبیخون زد و لشگر ابن‌اشعث، پا به فرار گذاشتند. همین تعقیب و گریز باعث شد تا بسیاری از سپاهیان ابن‌اشعث در نهر غرق شوند و عراق بار دیگر به دست حجّاج برگشت.

حجّاج به سرعت توانست آرامش توأم با ترس و وحشت را بر عراق و [[ایران]] بازگرداند. وی [[مهلب بن ابی صفره| مُهلَّب بن ابی صُفره]] را حاکم خراسان کرد و مهلّب را مأمور کرد تا فتوحات را در شرق و به ویژه [[ماوراء النهر]] پیگیری کند. مهلّب شهرهای [[کش]]، [[ختل]] و [[ریخش]] را فتح کرد. اما با این حال، فتوحات در جبهۀ شرقی رونق چندانی نداشت تا اینکه در سال ۸۶ ه‍.ق [[قتیبه بن مسلم باهلی|قُتَیبة بن مسلم باهلى]] -که از سرداران نامی در فتوحات نظامی است- حاکم خراسان شد.

از وقایع دیگر زمان عبدالملک، جنگ با دولت روم بود که به سبب امتناع امپراطور روم از قبول سکه طلای جدیدی که به امر عبدالملک، ضرب شده بود تجدید شد. اگر چه در اوائل خلافتش فتوحاتی نصیب او در [[آسیای صغیر]] و [[ارمنستان]] شده بود، ولی این فتوحات از جنبه‌های ارضی، اهمیتی نداشت و زمینه را برای لشگرکشی‌های جانشین عبدالملک فراهم کرد

در نخستین روزهای حکومت عبدالملک، پادشاه روم با نقض پیمان صلح با مسلمانان به سرزمین‌های شام حمله‌ور شد.<ref> همان، ج‏۶، ص۱۵۰ </ref> عبدالملک که خطر رومیان را احساس کرد، مجبور به پرداخت باج به رومیان شد و مقرر شد هر جمعه هزار دینار به آنان بپردازد.<ref> طبری؛ پیشین، ج‏۶، ص۱۵۰ </ref> پس از فراغت عبدالملک از آشوب‌های داخلی، مسلمانان به سرزمین‌های روم حمله کرده و مناطق زیادی را به تصرف درآوردند. به این ترتیب پیمان صلح نقض شد.<ref> أبو الحسن أحمد بن یحیى البلاذرى (م ۲۷۹)؛ فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۱۸۸ </ref>

عبدالملک در سال ۶۵ ه‍.ق (۶۸۶ م) لشگری را به فرماندهی [[زهیر بن قیس بلوی]] به آفریقا فرستاد.

ابن نعمان، قَرْطاجنّه (يا همان «کارتاژ» كه امروزه به نام شهر «قرطاج» در [[تونس]] مشهور است) را از رومیان و بربرها پس گرفت و به سمت کوه‌های اطلس پیشروی کرد.

رومی‌ها تجدید نیرو کردند و در غیاب ابن نعمان، قرطاجنّه را تسخیر کردند اما حسن بن نعمان به قرطاجنّه برگشت و امپراتور روم شرقی (بیزانس) تیبریوس سوم را در جنگ قرطاجنّه شکست داد و رومی‌ها ازتمام آفریقا عقب نشستند و فقط در«[[کوتا]]»<ref> Ceuta </ref> پایگاه داشتند.

در این بین قبایل «زناتا» و «اوراسی» به رهبری زنی به نام «کاهنه»، مشکلات بسیار جدّی برای حسن بن نعمان به وجود آوردند. لشگر مسلمین ابتدا شکست بسیار سختی از بربرها خوردند اما ابن نعمان پس از مدتی باردیگر به جنگ کاهنه رفت و توانست او را به قتل برساند و تمامی قبایل بربر را مطیع خود ساخت.

در روایتی، رومیان به کمک ناوگان دریایی تلاش کردند قَرْطاجنّه را که نیرومندترین پایگاه نظامی رومی‌ها بود، باز پس بگیرند؛ اما حسان آنان را بیرون راند وبرای اینکه آرزوی¬شان را در بازگشت مجدد ناکام کند آن شهر را کاملا ویران کرد و در شرق آن شهری اسلامی به نام تونس بنا کرد.<ref> شهاب الدین ابو عبد الله یاقوت بن عبد الله الحموى (م ۶۲۶)؛ معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ط الثانیة، ۱۹۹۵، ج‏۲، ص۶۱ </ref>

==امام سجاد (ع) در زمان عبدالملک==

حضرت [[زین العابدین|زین العابدین (ع)]] که دوران زندگیش با حکومت عبدالملک مقارن بود، تاثیر بسیاری در نگرش مثبت عبدالملک بن مروان نسبت به خودش داشت و امام نیز از همین موضوع، حداکثر استفاده را در پیشبرد برنامه خود، انجام داد و این نگرش در اثر کرامت و بزرگواری امام نسبت به مروانیان، به خصوص پدر عبدالملک در جریان انقلاب مدینه بود؛ آنجا که در اوضاع بحرانی مدینه، همه افراد بنی امیه را از شهر بیرون کردند، امام (ع) به درخواست مروان بن حکم، همسر او را که دختر [[عثمان بن عفان]] بود، در کنار خانواده اش جای داد و از او پذیرائی کرد.

از آنجا که ریاست ناحق، باعث نابودی تمام ارزش‌ها و خوبی‌ها می‌شود و شیوه‌های پسندیده همه فراموش می‌گردد، عبدالملک بعد از مدتی، رفتارش را با امام سجاد (ع)، تغییر داد تا جایی که دستور داد آنحضرت را دستگیر و به غل و زنجیر بکشند و او را به مرکز حکومت بیاورند.

عبدالملک با توجه به عنصر عرب و تحقیر دیگر نژادها که ویژگی همه حاکمان اموی بود،<ref> البلاذرى؛ پیشین، ص۱۹۲ </ref> در خارج کردن امثال این امور از دست غیر عرب تلاش بسیار کرد. عبدالملک نخست به متحول سازی دستگاه اداری و فعال کردن آن و دوم، عربی کردن دیوان‌ها و پول مملکت اسلامی که تحت عنوان نهضت عربی کردن نام گرفت، پرداخت.<ref> محمد بن على بن طباطبا المعروف بابن‌الطقطقى (م ۷۰۹)، الفخرى فى الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، تحقیق عبد القادر محمد مایو، بیروت، دار القلم العربى، ط الأولى، ۱۴۱۸/۱۹۹۷، ص۱۲۳ </ref>

حکومت عبدالملک از همان آغاز به تربیت کارمندان اداری عرب برای پر کردن و جایگزینی کارمندان قبلی که ایرانی و رومی بودن مبادرت کرد. مشکل زبان در بین سطوح مختلف اداره جامعه رخ می¬نمود؛ از جمله آن، رد و بدل کردن نامه ثبت معاملات و غیره نیاز به زبان مشترک را دو چندان می‌نمود؛<ref> ابن‌خلدون ج‏۱، ص۴۶۷ </ref> مسلماً ادامۀ این روند به نفع حکومت اسلامی نبود و ناهماهنگی در ادارۀ کشور را در پی داشت.

بنابراین عبدالملک دستور داد که تمام دیوان را عربی کنند و خود بر آن نظارت کرد. این اقدام چند سال طول کشید تا سرانجام زبان عربی زبان رسمی شد.<ref> عبد الرحمن بن محمد بن خلدون (م ۸۰۸)؛ تاریخ ابن‌خلدون، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، ط الثانیة، ۱۴۰۸/۱۹۸۸، ج‏۱، ص۳۰۳ </ref> این کار چند سال طول کشید و سرانجام زبان عربی به عنوان زبان رسمی و اداری حکومت جایگزین زبان‌های مختلف دیگر شد.

عبدالملک، نبود سیستم پولی مستقل و پیروی از سیاست‌های پولی دیگر نظام‌ها از جمله رومیان را عامل ضعف خود در برابر آنان می‌دانست<ref> فتوح ‏البلدان، ص۲۳۷ </ref> و از طرفی وجود پول‌های متعدد در کنار سکه‌های ایرانی و رومی که باعث آشفتگی بازار و تجارت می‌شد، عبدالملک را بر آن داشت تا در سال ۷۴ ه‍.ق دستور ضرب سکه را صادر کند. همچنین از سال ۸۴ ه‍.ق درهم و دینار اسلامی ضرب کرد و این نخستین پول اسلامی مستقل بود که ضرب شد.<ref> ابن‌قتیبه الدینورى، پیشین، ص۳۱۶ </ref>

تا قبل از خلافت عبدالملک، مسلمانان در معاملات خود از سکه‌های ساسانی و رومی استفاده می‌کردند. البته سکه‌های رومی رواج بیشتری داشت. مشهور است، عبدالملک اولین کسی بود که تصمیم گرفت سکه‌های اسلامی ضرب کند. بنابر روایات تاریخی انگیزۀ عبدالملک برای رواج سکه اسلامی این بود که او در نامه‌هایی که به امپراتوری روم می‌فرستاد، «قل هو الله احد» و نام [[پیامبر اکرم (ص)]] را در ابتدای نامه ذکر می‌کرد. امپراتوری روم به او نامه نوشت که اگر این کار را ترک نکنی در سکه‌ها از پیغمبر شما به زشتی نام می‌برم. عبدالملک مصمم شد که سکه‌های اسلامی ضرب کند و با ایجاد ضرابخانه‌ها اقدام به ضرب سکه‌های اسلامی کرد.

عبدالملک در مورد ولایت عهدی راه پدر را پیش گرفت و مصمم شد تا برادرش [[عبدالعزیز بن مروان]] را از ولایت عهدی عزل کند و براى دو پسر خود [[ولید بن عبدالملک]] و [[سلیمان بن عبدالملک]] به ولیعهدى پس از خود بیعت بگیرد که با مخالفت که از زمان پدرش مروان ولیعهد بود، روبرو شد.

قبیصة بن ذؤیب او را از این کار بازداشت و گفت: چنین مکن که فریادى پر هیاهو براى خود بر مى‏انگیزى. شاید مرگ او فرا رسد و از او آسوده شوى. شبی قبیصه آمد و گفت: اى امیر مؤمنان خدایت در مرگ برادرت پاداش دهد.

عبدالملک پرسید: درگذشت؟ گفت: آرى. عبدالملک اِنّا لله گفت، سپس پسر خود [[عبدالله بن عبدالملک]] را به امارت مصر گماشت و براى پسران دیگر خود ولید و سلیمان فرمان ولیعهدى پس از خود را نگاشت و بر همه شهرها نامه فرستاده شد و مردم با آن دو بیعت کردند.<ref> ابن‌سعد؛ پیشین، ج‏۵، ص۱۸۳ </ref>

سرانجام عبدالملک بن مروان در [[دمشق]] در روز پنجشنبه نیمۀ شوال سال ۸۶ (۷۰۵ م) در سن شصت سالگی (یا شصت و یک سالگی) درگذشت. <ref> همان ج۵، ص۱۸۲ </ref> مدت [[خلافت]] او ۲۱ سال بود.

{{پانویس2}}

* [http://www.ahl-ul-bait.com/fa.php/page,24828A46776.html?PHPSESSID=79c258624815fadb99bf453e980857c1 سايت تاريخ اسلام وابسته به مجمع جهاني اهل بيت (ع)]

{{ستون-شروع|2}}

* سیوطی، عبدالرحمن، تاریخ الخلفاء.

* شهیدی، سیدجعفر، تاریخ تحلیلی اسلام.

* قمی، شیخ عباس، تتمة المنتهی.

* مصاحب، غلامحسین، دائرة المعارف فارسی.