پرش به محتوا

سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

۳۵۳ بایت حذف‌شده ،  ‏۲۳ ژوئن ۲۰۱۹
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''سیره علوی''' به طریقه و سیره رفتاری امام علی در ارتباط وی یا خداوند، خود و خانواده و بررسی رابطه وی با جامعه اسلامی و روابط سیاسی، اقتصادی، فضایی و نظامی او می‌پردازد
'''سیره علوی''' به طریقه و سیره رفتاری امام علی در ارتباط وی یا خداوند، خود و خانواده و بررسی رابطه وی با جامعه اسلامی و روابط سیاسی، اقتصادی، فضایی و نظامی او می‌پردازد.
== سیره علوی ==
== سیره علوی ==
سیره علوی به طریقه و سیره رفتاری امام علی در ارتباط وی با خداوند، خود و خانواده و بررسی رابطه وی با جامعه اسلامی و روابط سیاسی، اقتصادی، فضایی و نظامی او می‌پردازد
سیره علوی به طریقه و سیره رفتاری امام علی در ارتباط وی با خداوند، خود و خانواده و بررسی رابطه وی با جامعه اسلامی و روابط سیاسی، اقتصادی، فضایی و نظامی او می‌پردازد.
==سیره عبادی==
==سیره عبادی==
 
بر طبق سخن امام علی(ع)، مردمی خدا را به امید بخشش پرستیدند، این پرستش بازرگانان است، و گروهی او را از روی ترس عبادت کردند و این عبادت بردگان است، و گروهی وی را برای سپاس پرستیدند و این پرستش آزادگان است.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، کلمه ۲۳۷، ص۴۰۰.</ref> جنس عبادت امام علی(ع) از نوع سوم بوده است.<ref>فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۳۶۱</ref>
ماهیت شناسی عبادت امیر المومنین
در خصوص سیره عبادی امام علی نکات ذیل قابل توجه است:
 
بر طبق سخن امام علی(ع)، مردمى خدا را به اميد بخشش پرستيدند، اين پرستش بازرگانان است، و گروهى او را از روى ترس عبادت كردند و اين عبادت بردگان است، و گروهى وى را براى سپاس پرستيدند و اين پرستش آزادگان است.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، کلمه ۲۳۷، ص۴۰۰.</ref> جنس عبادت امام علی (ع) از نوع سوم بوده است.<ref>فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۳۶۱</ref> در خصوص سیره عبادی ایشان نکات ذیل قابل توجه است
===اخلاص===
===اخلاص===
 
از دید امیرالمومنین(ع) گفتار و رفتار بی‌اخلاص، هیچ ارزش و اعتباری ندارد.<ref>آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۱۳۶۶، ص۱۹۷</ref> برخورد حضرت علی با [[عمرو بن عبدود]] در [[جنگ احزاب]] یکی از نمونه‌های اخلاص ایشان است.<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۳۸۱.</ref>
از دید امیرالمومنین(ع) گفتار و رفتار بی اخلاص، هیچ ارزش و اعتباری ندارد.<ref>آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۱۳۶۶، ص ۱۹۷</ref> برخورد حضرت علی با [[عمرو بن عبدود]] در [[جنگ احزاب]] یکی از نمونه‌های اخلاص ایشان است.<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۳۸۱.</ref>
===گستره عبادت===
 
گستره عبادت
 
امام علی عبادت را منحصر در نماز و روزه نمی‌دانستند و فعالیت‌های اجتماعی را نیز اعمالی می‌دانستند که می‌توان به آن نگاه عبادی داشت.
امام علی عبادت را منحصر در نماز و روزه نمی‌دانستند و فعالیت‌های اجتماعی را نیز اعمالی می‌دانستند که می‌توان به آن نگاه عبادی داشت.
===توجه به نماز===
===توجه به نماز===
در سیره عبادی امیر المومنین(ع) نماز اهمیت ویژه ای دارد آنقدر که ایشان پیش تازی خود در اقامه نماز در کنار پیامبر خدا را از امتیازات خود می‌دانستند.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص ۱۱۸</ref> نمازهای حضرت علی بسیار طولانی بود.<ref>ابن طاووس، فلاح السائل،۱۴۰۶ق، ص ۱۰۹</ref> وی به نماز شب اهتمام داشت. ابن کواء می‌گوید از وی شنیدم که گفت: از زمانی که سخن پیامبر را شنیدم که: «نماز شب، نور است» نماز شب را ترک نکرده‌ام.<ref>ابن شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۵ق، ج۲، ص ۱۲۳</ref>
در سیره عبادی امیر المومنین(ع) نماز اهمیت ویژه‌ای دارد آنقدر که ایشان پیش تازی خود در اقامه نماز در کنار پیامبر خدا را از امتیازات خود می‌دانستند.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۱۱۸</ref> نمازهای حضرت علی بسیار طولانی بود.<ref>ابن طاووس، فلاح السائل،۱۴۰۶ق، ص۱۰۹</ref> وی به نماز شب اهتمام داشت. ابن کواء می‌گوید از وی شنیدم که گفت: از زمانی که سخن پیامبر را شنیدم که: «نماز شب، نور است» نماز شب را ترک نکرده‌ام.<ref>ابن شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۵ق، ج۲، ص۱۲۳</ref>


نماز حضرت علی از ویژگی‌های ذیل برخوردار بود:
نماز حضرت علی از ویژگی‌های ذیل برخوردار بود:


* امام علی به نماز اول وقت اهتمام داشت و در بحرانی‌ترین زمان‌ها و مکان‌ها، نماز اول وقتش به تأخیر نمی‌افتاد. در جنگ صفین، امام علی گاه و بیگاه به خورشید نگاه می کرد. ابن عباس از حضرت علی پرسید: چرا گاهی دست از جنگ می کشی و به آسمان نگاه می‌کنی؟ فرمود به خورشید و زوال آن نگاه می‌کنم تا وقت نماز را بدانم و نماز اول وقت را از دست ندهم. ابن عباس پرسید؟ آیا در هنگامه نبرد که مجال اندیشیدن به چیز دیگری جز جنگ نیست، به نماز اول وقت می‌اندیشی؟ فرمود: ما برای چه با آنان می‌جنگیم؟ آیا برای نماز نبرد نمی کنیم؟<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۴۱۲ق،ج۲، ص ۲۱۷.</ref>
* امام علی به نماز اول وقت اهتمام داشت و در بحرانی‌ترین زمان‌ها و مکان‌ها، نماز اول وقتش به تأخیر نمی‌افتاد. در جنگ صفین، امام علی گاه و بیگاه به خورشید نگاه می‌کرد. ابن عباس از حضرت علی پرسید: چرا گاهی دست از جنگ می‌کشی و به آسمان نگاه می‌کنی؟ فرمود به خورشید و زوال آن نگاه می‌کنم تا وقت نماز را بدانم و نماز اول وقت را از دست ندهم. ابن عباس پرسید؟ آیا در هنگامه نبرد که مجال اندیشیدن به چیز دیگری جز جنگ نیست، به نماز اول وقت می‌اندیشی؟ فرمود: ما برای چه با آنان می‌جنگیم؟ آیا برای نماز نبرد نمی‌کنیم؟<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۴۱۲ق،ج۲، ص۲۱۷.</ref>


*امام علی(ع) در نماز خود حضور قلب داشت. نوشته‌اند: تیری در پای حضرت نشست و خارج ساختن آن به سبب درد فراوان ممکن نشد. فاطمه(س) فرمود: آن را در حال نماز، از پایش درآورید. زیرا هنگام نماز احساس درد نمی‌کند و متوجه نمی‌شود. پس در حال نماز، تیر را از پای او خارج ساختند بدون اینکه دردی احساس کند یا متوجه شود.<ref>فیض کاشانی، المحجه البیضاء،۱۳۷۶ش، ج۱، ص ۳۹۷.</ref>
*امام علی(ع) در نماز خود حضور قلب داشت. نوشته‌اند: تیری در پای حضرت نشست و خارج ساختن آن به سبب درد فراوان ممکن نشد. فاطمه(س) فرمود: آن را در حال نماز، از پایش درآورید. زیرا هنگام نماز احساس درد نمی‌کند و متوجه نمی‌شود. پس در حال نماز، تیر را از پای او خارج ساختند بدون اینکه دردی احساس کند یا متوجه شود.<ref>فیض کاشانی، المحجه البیضاء،۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۹۷.</ref>


==سیره خانوادگی==
==سیره خانوادگی==
 
حضرت علی(ع) در محیط خانواده و با همسر و فرزندان و خویشاوندان نکاتی را مد نظر داشتند که می‌توان از آن به سیره خانوادگی حضرت علی یاد کرد  
حضرت علی(ع) در محیط خانواده و با همسر و فرزندان و خویشاوندان نکاتی را مد نظر داشتند که می‌توان از آن به سیره خانوادگی حضرت علی یاد کرد
===شیوه همسرداری===
===شیوه همسرداری===
امام علی در مورد رابطه خود با همسرش حضرت زهرا(س) می‌گوید: «به خدا سوگند! هیچ گاه فاطمه را به اکراه به کاری وانداشتم و او را ناراحت نکردم و خشمگین نساختم تا خداوند او را نزدی خویش برد و او نیز هیچ زمان مرا ناراحت و خشمگین نکرد و از دستور من سر نپیچید و هر گاه به او نگاه می‌کردم همه ناراحتی‌ها و اندوه‌ها و غم‌هایم را از یاد می‌بردم.»<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص ۱۳۴.</ref>
امام علی در مورد رابطه خود با همسرش حضرت زهرا(س) می‌گوید: «به خدا سوگند! هیچ گاه فاطمه را به اکراه به کاری وانداشتم و او را ناراحت نکردم و خشمگین نساختم تا خداوند او را نزدی خویش برد و او نیز هیچ زمان مرا ناراحت و خشمگین نکرد و از دستور من سر نپیچید و هر گاه به او نگاه می‌کردم همه ناراحتی‌ها و اندوه‌ها و غم‌هایم را از یاد می‌بردم.»<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۳۴.</ref>
علی(ع) در خانه به فاطمه کمک می کرد. حضرت علی(ع) در خانه عدس پاک می‌کرد.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص ۱۳۲.</ref> امام صادق(ع) می فرماید: «امیر مومنان(ع) به خانه هیزم و آب می آورد و جارو می‌کرد و فاطمه(س) آسیاب و خمیر می کرد و نان می پخت»<ref>کلینی، الکافی،۱۴۰۷ق، ج۵، ص ۸۶.</ref>
علی(ع) در خانه به فاطمه کمک می‌کرد. حضرت علی(ع) در خانه عدس پاک می‌کرد.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۱۳۲.</ref> امام صادق(ع) می‌فرماید: «امیر مومنان(ع) به خانه هیزم و آب می‌آورد و جارو می‌کرد و فاطمه(س) آسیاب و خمیر می‌کرد و نان می‌پخت»<ref>کلینی، الکافی،۱۴۰۷ق، ج۵، ص۸۶.</ref>


امام علی خدمت به خانواده را دارای ثوابی بزرگ می‌داند و از ایشان نقل شده است که فرمودند:‌ «هر کس به اندازه یک درهم گوشت برای همسر و فرزندان خویش خریداری کند مانند کسی است که برده ای از فرزندان اسماعیل(ع) را آزاد ساخته است.»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۵، ص ۳۲.</ref>
امام علی خدمت به خانواده را دارای ثوابی بزرگ می‌داند و از ایشان نقل شده است که فرمودند:‌ «هر کس به‌اندازه یک درهم گوشت برای همسر و فرزندان خویش خریداری کند مانند کسی است که برده‌ای از فرزندان اسماعیل(ع) را آزاد ساخته است.»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۵، ص۳۲.</ref>


===رفتار حضرت علی با فرزندان خود===
===رفتار حضرت علی با فرزندان خود===
امام علی برای فرزند حقوقی قائل است. وی می فرماید: «  حق پدر بر فرزند آن بود كه فرزند در هر چيز، جز نافرمانى خداى سبحان، او را فرمان برد، و حق فرزند بر پدر آن است كه او را نام نيكو نهد و نيكش ادب آموزد و قرآنش تعليم دهد.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، کلمه ۳۹۹، ص ۴۳۳.</ref>
امام علی برای فرزند حقوقی قائل است. وی می‌فرماید: «حق پدر بر فرزند آن بود که فرزند در هر چیز، جز نافرمانی خدای سبحان، او را فرمان برد، و حق فرزند بر پدر آن است که او را نام نیکو نهد و نیکش ادب آموزد و قرآنش تعلیم دهد.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، کلمه ۳۹۹، ص۴۳۳.</ref>


هر کدام از فرزندانشان که به دنیا می‌آمد، روز هفتم تولدش قربانی می‌کرد و عقیقه می‌داد و می‌فرمود: «در روز هفتم تولد فرزندتان عقیقه و قربانی کنید و چون موی سر را تراشیدید به وزن آن، نقره صدقه بدهید»<ref>حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ص ۱۰۹.</ref>
هر کدام از فرزندانشان که به دنیا می‌آمد، روز هفتم تولدش قربانی می‌کرد و عقیقه می‌داد و می‌فرمود: «در روز هفتم تولد فرزندتان عقیقه و قربانی کنید و چون موی سر را تراشیدید به وزن آن، نقره صدقه بدهید»<ref>حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ص۱۰۹.</ref>


وی در مورد چگونگی تربیت کودکان فرمود: هر کسی فرزند کودکی دارد، کودکی کند<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص ۵۰.</ref>
وی در مورد چگونگی تربیت کودکان فرمود: هر کسی فرزند کودکی دارد، کودکی کند<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۰.</ref>


ایشان به والدین سفارش می کردند که در تربیت فرزندان، موقعیت زمانی کودکان و فاصله میان دو نسل را در نظر داشته باشند. ایشان می فرماید: «فرزندان خویش را به آداب و نوع تربیت خویش مجبور نکنید زیرا آنان برای روزگاری غیر از روزگار شما آفریده شده اند.»<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص ۲۵۳.</ref>
ایشان به والدین سفارش می‌کردند که در تربیت فرزندان، موقعیت زمانی کودکان و فاصله میان دو نسل را در نظر داشته باشند. ایشان می‌فرماید: «فرزندان خویش را به آداب و نوع تربیت خویش مجبور نکنید زیرا آنان برای روزگاری غیر از روزگار شما آفریده شده‌اند.»<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۵۳.</ref>


ایشان به فرزندانش در مورد فضیلت‌ها و ارزش‌های متعالی در زندگی سخن می‌گفت. نامه امام علی به فرزندش امام حسن که در نهج البلاغه نیز موجود هست مجموعه کاملی از توصیه‌هایی است که یک پدر می‌تواند به فرزند خود کند.
ایشان به فرزندانش در مورد فضیلت‌ها و ارزش‌های متعالی در زندگی سخن می‌گفت. نامه امام علی به فرزندش امام حسن که در نهج البلاغه نیز موجود هست مجموعه کاملی از توصیه‌هایی است که یک پدر می‌تواند به فرزند خود کند.


===رفتار حضرت علی با خویشاوندان===
===رفتار حضرت علی با خویشاوندان===
از نظر امام علی(ع)، خویشاوندان جایگاه مهمی در زندگی افراد دارند. به نظر ایشان، انسان هر مقدار كه ثروتمند باشد، باز از خويشاوندان خود بى نياز نيست كه از او با زبان و دست دفاع كنند. خويشاوندان انسان، بزرگ‏ترين گروهى هستند كه از او حمايت مى‌‏كنند و اضطراب و ناراحتى او را مى‏‌زدايند، و در هنگام مصيبت‌‏ها نسبت به او، پر عاطفه‌‏ترين مردم مى‏‌باشند..<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۲۳، ص ۶۹.</ref> امام علی به افراد توانگر هر خانواده ای سفارش میکند که به خویشاوندان خود توجه نمایند<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۱۴۲، ص ۲۶۲.</ref>. صله رحم از توصیه های ایشان به فرزندش بود<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۳۱، ص ۵۳۵ .</ref> و خود را پیشتاز صله رحم می دانست<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۱۳۹، ص ۲۵۹.</ref>.
از نظر امام علی(ع)، خویشاوندان جایگاه مهمی در زندگی افراد دارند. به نظر ایشان، انسان هر مقدار که ثروتمند باشد، باز از خویشاوندان خود بی‌نیاز نیست که از او با زبان و دست دفاع کنند. خویشاوندان انسان، بزرگترین گروهی هستند که از او حمایت می‌کنند و اضطراب و ناراحتی او را می‌زدایند، و در هنگام مصیبت‌ها نسبت به او، پر عاطفه‌ترین مردم می‌باشند..<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۲۳، ص۶۹.</ref> امام علی به افراد توانگر هر خانواده‌ای سفارش می‌کند که به خویشاوندان خود توجه نمایند<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۱۴۲، ص۲۶۲.</ref>. صله رحم از توصیه‌های ایشان به فرزندش بود<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۳۱، ص۵۳۵.</ref> و خود را پیشتاز صله رحم می‌دانست<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۱۳۹، ص۲۵۹.</ref>.


==سیره سیاسی==
==سیره سیاسی==
حضرت علی(ع) در رفتارهای سیاسی خود با اصولی پایبند بودند که پایه‌های سیره سیاسی ایشان را شکل می‌دهد. برخی از این اصول عبارتند از:
حضرت علی(ع) در رفتارهای سیاسی خود با اصولی پایبند بودند که پایه‌های سیره سیاسی ایشان را شکل می‌دهد. برخی از این اصول عبارتند از:
===صداقت در سیاست===
===صداقت در سیاست===
صداقت بنیادی ترین اصل در سیره سیاسی حضرت علی است و از مهم ترین عوامل جاذبه‌های جاودانی حکومت علی(ع) بر دلها بوده است و نیز مرز روشن سیاست علوی و اموی است. حضرت علی(ع) می‌فرماید: «سوگند به خدا، [[معاویه]] از من سياستمدارتر نيست، امّا معاويه حيله‌‏گر و جنايتكار است. اگر نيرنگ ناپسند نبود من زيرک‌‏‌ترين افراد بودم‏»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۲۰۰، ص ۴۲۳.</ref>
صداقت بنیادی‌ترین اصل در سیره سیاسی حضرت علی است و از مهم‌ترین عوامل جاذبه‌های جاودانی حکومت علی(ع) بر دلها بوده است و نیز مرز روشن سیاست علوی و اموی است. حضرت علی(ع) می‌فرماید: «سوگند به خدا، [[معاویه]] از من سیاستمدارتر نیست، امّا معاویه حیلهگر و جنایتکار است. اگر نیرنگ ناپسند نبود من زیرکترین افراد بودم»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۲۰۰، ص۴۲۳.</ref>
 
===حق‌مداری===
===حق‌مداری===
حق‌مداری، مظهر صداقت سیاسی در حکومت علوی است. ایشان در سفارش نامه‌اش به مالک اشتر می‌نویسد: «حق را به صاحب حق، هر كس كه باشد، نزديک يا دور، بپرداز، و در اين كار شكيبا باش، و اين شكيبايى را به حساب خدا بگذار، گر چه اجراى حق مشكلاتى براى نزديكانت فراهم آورد، تحمّل سنگينى آن را به ياد قيامت بر خود هموار ساز.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص ۵۸۷.</ref>
حق‌مداری، مظهر صداقت سیاسی در حکومت علوی است. ایشان در سفارش نامه‌اش به مالک اشتر می‌نویسد: «حق را به صاحب حق، هر کس که باشد، نزدیک یا دور، بپرداز، و در این کار شکیبا باش، و این شکیبایی را به حساب خدا بگذار، گر چه اجرای حق مشکلاتی برای نزدیکانت فراهم آورد، تحمّل سنگینی آن را به یاد قیامت بر خود هموار ساز.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص۵۸۷.</ref>
 
===قانون‌گرایی===
===قانون‌گرایی===
قانون، رشته استوار پیوند آفرین لایه های مختلف جامعه است و امام علی برای قانون احترام ویژه ای در نظر داشت. موضع حضرت علی(ع) در برابر قانون، به روشنی نشان دهنده آن است که او خود را در برابر قانون، صاحب اختیار نمی داند و چنین بود که سازشکاری را بر نمی تابید. در [[الغارات]] آمده است: « نجاشی که شاعر علی(ع) در جنگ صفین بود، در کوفه شراب نوشید و على عليه السّلام حد شراب را بر او اجرا کردند. اقدام حضرت علی براى خويشاوندان او بسيار گران تمام شد و آنها سخت ناراحت شدند و به حضرت علی اعتراض کردند. امام علی(ع) فرمودند: او خلاف شرع كرده و در روز ماه رمضان شراب ‏خورد و بايد قانون خداوند درباره او اجرا گردد، و كسى هم حق اعتراض ندارد، نجاشى از على عليه السّلام قهر كرد و كوفه را ترک گفت و به معاويه پيوست‏.<ref> ثقفی، الغارات، ۱۳۷۳، ص ۵۷۴.</ref>
امام علی برای قانون احترام ویژه‌ای در نظر داشت. موضع حضرت علی(ع) در برابر قانون، به روشنی نشان دهنده آن است که او خود را در برابر قانون، صاحب اختیار نمی‌داند و چنین بود که سازشکاری را بر نمی‌تابید. در [[الغارات]] آمده است: «نجاشی که شاعر علی(ع) در جنگ صفین بود، در کوفه شراب نوشید و علی علیه‌السلام حد شراب را بر او اجرا کردند. اقدام حضرت علی برای خویشاوندان او بسیار گران تمام شد و آنها سخت ناراحت شدند و به حضرت علی اعتراض کردند. امام علی(ع) فرمودند: او خلاف شرع کرده و در روز ماه رمضان شراب خورد و باید قانون خداوند درباره او اجرا گردد، و کسی هم حق اعتراض ندارد، نجاشی از علی علیه‌السلام قهر کرد و کوفه را ترک گفت و به معاویه پیوست.<ref> ثقفی، الغارات، ۱۳۷۳، ص۵۷۴.</ref>
 
===انضباط اداری===
===انضباط اداری===
امام علی در [[عهدنامه مالک اشتر]]، به وی توصیه می‌کند: « مبادا هرگز در كارى كه وقت آن فرا نرسيده شتاب كنى، يا كارى كه وقت آن رسيده سستى ورزى، و يا در چيزى كه (حقيقت آن) روشن نيست ستيزه جويى نمايى و يا در كارهاى واضح و آشكار كوتاهى كنى! تلاش كن تا هر كارى را در جاى خود، و در زمان مخصوص به خود، انجام دهى. »<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص ۵۹۱.</ref>
امام علی در [[عهدنامه مالک اشتر]]، به وی توصیه می‌کند: «مبادا هرگز در کاری که وقت آن فرا نرسیده شتاب کنی، یا کاری که وقت آن رسیده سستی ورزی، و یا در چیزی که (حقیقت آن) روشن نیست ستیزه جویی نمایی و یا در کارهای واضح و آشکار کوتاهی کنی! تلاش کن تا هر کاری را در جای خود، و در زمان مخصوص به خود، انجام دهی.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص۵۹۱.</ref>
 
===گزینش کارگزاران شایسته و توانمند===
===گزینش کارگزاران شایسته و توانمند===
امام علی به مالک اشتر توصیه کرد: برای سرپرستی کارها، افراد باتقوا، اهل دانش و اهل سیاست را برگزین<ref>ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص ۱۳۷.</ref>هم چنین از به کارگیری افراد خائن خودداری میکرد. خود ایشان می گوید: «مغیره بن شعبه به من پیشنهاد کرد معاویه را بر شام بگمارم و خود در مدینه باشم ولی از آن سرباز زدم و هرگز خداوند نبیند که گمراهان را به یاری گرفته ام.»<ref> نصر بن مزاحم،وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص ۵۲.</ref>
امام علی به مالک اشتر توصیه کرد: برای سرپرستی کارها، افراد باتقوا، اهل دانش و اهل سیاست را برگزین<ref>ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۳۷.</ref>هم چنین از به کارگیری افراد خائن خودداری میکرد. خود ایشان می‌گوید: «مغیره بن شعبه به من پیشنهاد کرد معاویه را بر شام بگمارم و خود در مدینه باشم ولی از آن سرباز زدم و هرگز خداوند نبیند که گمراهان را به یاری گرفته ام.»<ref> نصر بن مزاحم،وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۵۲.</ref>


===تامین نیازهای اقتصادی کارگزاران===
===تأمین نیازهای اقتصادی کارگزاران===
امام بر این باور بود که کارگزاران باید از حقوق مادی کافی برخوردار باشند. از نگاه امام علی(ع) برای پیشگیری از فساد و ایجاد زمینه‌های اصلاح، بهره‌مندی کارگزاران از درآمدی بایسته، ضروری است در این صورت متخلفان بهانه‌ای برای تخلف نخواهند داشت. امام علی در سفارشنامه خود خطاب به مالک اشتر می‌نویسد: « روزى فراوان بر آنان ارزانى دار، كه با گرفتن حقوق كافى در اصلاح خود بيشتر مى‌‏كوشند، و با بى‌‏نيازى، دست به اموال بيت المال نمى‏‌زنند، و اتمام حجّتى است بر آنان اگر فرمانت را نپذيرند يا در امانت تو خيانت كنند.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص ۵۷۹.</ref>
امام بر این باور بود که کارگزاران باید از حقوق مادی کافی برخوردار باشند. از نگاه امام علی(ع) برای پیشگیری از فساد و ایجاد زمینه‌های اصلاح، بهره‌مندی کارگزاران از درآمدی بایسته، ضروری است در این صورت متخلفان بهانه‌ای برای تخلف نخواهند داشت. امام علی در سفارشنامه خود خطاب به مالک اشتر می‌نویسد: «روزی فراوان بر آنان ارزانی دار، که با گرفتن حقوق کافی در اصلاح خود بیشتر میکوشند، و با بینیازی، دست به اموال بیت المال نمیزنند، و اتمام حجّتی است بر آنان اگر فرمانت را نپذیرند یا در امانت تو خیانت کنند.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص۵۷۹.</ref>


===توجه ویژه به نیروهای مسلح===
===توجه ویژه به نیروهای مسلح===
نیروهای مسلح، دژهای استوار حراست از کیان جامعه هستند. از دیدگاه امام، نیروهای مسلح باید از توجه ویژه مسئولان برخوردار باشند. مسئولان باید با نیروهای نظامی، تعاملی چونان تعامل پدر با فرزند داشته باشد.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص ۵۷۵-۵۷۷.</ref>
از دیدگاه امام، نیروهای مسلح باید از توجه ویژه مسئولان برخوردار باشند. مسئولان باید با نیروهای نظامی، تعاملی چونان تعامل پدر با فرزند داشته باشد.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص۵۷۵-۵۷۷.</ref>  


===لزوم تشکیلات ناظر بر عملکرد کارگزاران===
===لزوم تشکیلات ناظر بر عملکرد کارگزاران===
در هر حکومتی، وجود تشکیلاتی که نظر بر رفتار کارگزاران و نگران لغزش‌ها، تخلف‌ها و ناهنجاری‌های اداری باشد، ضروری است. امام علی(ع) بر مراقبت از کارمندان نظام اسلامی و نظارت بر رفتار کارگزاران از طریق تشکیلاتی اطلاعاتی، تأکید می‌ورزید تا این که مبادا کارگزاران در انجام دادن وظایف کوتاهی کنند و با تکیه بر قدرت و مسندی که در اختیار دارند به حقوق مردم، تجاوز روا دارند.
در هر حکومتی، وجود تشکیلاتی که نظر بر رفتار کارگزاران و نگران لغزش‌ها، تخلف‌ها و ناهنجاری‌های اداری باشد، ضروری است. امام علی(ع) بر مراقبت از کارمندان نظام اسلامی و نظارت بر رفتار کارگزاران از طریق تشکیلاتی اطلاعاتی، تأکید می‌ورزید تا این که مبادا کارگزاران در انجام دادن وظایف کوتاهی کنند و با تکیه بر قدرت و مسندی که در اختیار دارند به حقوق مردم، تجاوز روا دارند.


امام علی به مالک اشتر می‌نویسد: «رفتار كارگزاران را بررسى كن، و جاسوسانى راستگو، و وفا پيشه بر آنان بگمار، كه مراقبت و بازرسى پنهانى تو از كار آنان، سبب امانت دارى، و مهربانى با رعيّت خواهد بود.
امام علی به مالک اشتر می‌نویسد: «رفتار کارگزاران را بررسی کن، و جاسوسانی راستگو، و وفا پیشه بر آنان بگمار، که مراقبت و بازرسی پنهانی تو از کار آنان، سبب امانت داری، و مهربانی با رعیت خواهد بود.
و از همكاران نزديكت سخت مراقبت كن، و اگر يكى از آنان دست به خيانت زد، و گزارش جاسوسان تو هم آن خيانت را تأييد كرد، به همين مقدار گواهى قناعت كرده او را با تازيانه كيفر كن، و آنچه از اموال كه در اختيار دارد از او باز پس گير، سپس او را خوار دار، و خيانتكار بشمار، و طوق بد نامى به گردنش بيفكن.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص ۵۷۹</ref>
و از همکاران نزدیکت سخت مراقبت کن، و اگر یکی از آنان دست به خیانت زد، و گزارش جاسوسان تو هم آن خیانت را تأیید کرد، به همین مقدار گواهی قناعت کرده او را با تازیانه کیفر کن، و آنچه از اموال که در اختیار دارد از او باز پس گیر، سپس او را خوار دار، و خیانتکار بشمار، و طوق بد نامی به گردنش بیفکن.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص۵۷۹</ref>


===عدم پذیرش هدیه===
===عدم پذیرش هدیه===
خط ۸۰: خط ۶۹:


===قاطعیت در برابر کارگزاران===
===قاطعیت در برابر کارگزاران===
از دیدگاه امام علی(ع) کارگزاران باید رد عین قاطعیت، از مدارا و رفق برخوردار باشند. ایشان خشونت مطلق را آفت مدیریت می‌داند، همان‌گونه که نرمش بی‌حساب و سهل‌انگاری در حق‌گزاری در اداره امور مردم را زیانبار تلقی می‌کند. امام علی در نامه‌ای به خطاب به یکی از کارگزارنش که در بیت المال خیانت کرده بود چنین می‌نویسد:« اى كسى كه در نزد ما از خردمندان بشمار مى‏‌آمدى، چگونه نوشيدن و خوردن را بر خود گوارا كردى در حالى كه مى‌‏دانى حرام مى‏‌خورى! و حرام مى‌‏نوشى!... پس از خدا بترس، و اموال آنان را باز گردان، و اگر چنين نكنى و خدا مرا فرصت دهد تا بر تو دست يابم، تو را كيفر خواهم كرد، كه نزد خدا عذر خواه من باشد، و با شمشيرى تو را مى‌‏زنم كه به هر كس زدم وارد دوزخ گرديد.
از دیدگاه امام علی(ع) کارگزاران باید رد عین قاطعیت، از مدارا و رفق برخوردار باشند. ایشان خشونت مطلق را آفت مدیریت می‌داند، همان‌گونه که نرمش بی‌حساب و سهل‌انگاری در حق‌گزاری در اداره امور مردم را زیانبار تلقی می‌کند. امام علی در نامه‌ای به خطاب به یکی از کارگزارنش که در بیت المال خیانت کرده بود چنین می‌نویسد:«ای کسی که در نزد ما از خردمندان بشمار میآمدی، چگونه نوشیدن و خوردن را بر خود گوارا کردی در حالی که میدانی حرام میخوری! و حرام مینوشی!... پس از خدا بترس، و اموال آنان را باز گردان، و اگر چنین نکنی و خدا مرا فرصت دهد تا بر تو دست یابم، تو را کیفر خواهم کرد، که نزد خدا عذر خواه من باشد، و با شمشیری تو را میزنم که به هر کس زدم وارد دوزخ گردید.


سوگند به خدا! اگر حسن و حسين چنان مى‏‌كردند كه تو انجام دادى، از من روى خوش نمى‏‌ديدند و به آرزو نمى‏‌رسيدند تا آن كه حق را از آنان باز پس ستانم، و باطلى را كه به دستم پديد آمده نابود سازم.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۴۱، ص ۵۴۹.</ref>
سوگند به خدا! اگر حسن و حسین چنان میکردند که تو انجام دادی، از من روی خوش نمیدیدند و به آرزو نمیرسیدند تا آن که حق را از آنان باز پس ستانم، و باطلی را که به دستم پدید آمده نابود سازم.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۴۱، ص۵۴۹.</ref>


==سیره فرهنگی==
==سیره فرهنگی==
حضرت علی نسبت به توسعه آموزش و پرورش در میان مردم جامعه عنایت داشت. امام باقر(ع) نقل می‌کنند که هنگامی که حضرت علی(ع) نماز صبح را به جا می‌آورد، در حال تعقیب نماز بود تا خورشید طلوع می‌کرد. هنگام طلوع خورشید، تهی‌دستان و مستمندان و دیگر قشرهای مردم، نزد او جمع می‌شدند و او به آنان، فقه و قران می‌آموخت و در ساعتی خاص از این جلسه برمی‌خاست.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص ۱۰۹</ref> وی به فرمانداران خودش نیز توصیه می‌کرد که به افراد بی‌سواد آموزش دهند و با دانشمندان هم‌نشین باشند.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۶۷، ص ۶۰۹.</ref> وی به فرمانداران خود دستور داده بود که از برهم زدن سنت‌های پسندیده دست بردارند.<ref>نهج البلاغه، ترجمه دشتی، نامه ۵۳، ص ۵۷۳.</ref> حضرت علی مقابله با سنت‌های ناپسند را از ویژگی‌های فرمانداران عادل می‌داند.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۱۶۴، ص ۳۱۱.</ref>
حضرت علی نسبت به توسعه آموزش و پرورش در میان مردم جامعه عنایت داشت. امام باقر(ع) نقل می‌کنند که هنگامی که حضرت علی(ع) نماز صبح را به جا می‌آورد، در حال تعقیب نماز بود تا خورشید طلوع می‌کرد. هنگام طلوع خورشید، تهی‌دستان و مستمندان و دیگر قشرهای مردم، نزد او جمع می‌شدند و او به آنان، فقه و قران می‌آموخت و در ساعتی خاص از این جلسه برمی‌خاست.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۱۰۹</ref> وی به فرمانداران خودش نیز توصیه می‌کرد که به افراد بی‌سواد آموزش دهند و با دانشمندان هم‌نشین باشند.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۶۷، ص۶۰۹.</ref> وی به فرمانداران خود دستور داده بود که از برهم زدن سنت‌های پسندیده دست بردارند.<ref>نهج البلاغه، ترجمه دشتی، نامه ۵۳، ص۵۷۳.</ref> حضرت علی مقابله با سنت‌های ناپسند را از ویژگی‌های فرمانداران عادل می‌داند.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۱۶۴، ص۳۱۱.</ref>


==سیره اقتصادی==
==سیره اقتصادی==
حضرت علی(ع) در رفتارهای سیاسی خود با اصولی پایبند بودند که پایه‌های سیره سیاسی ایشان را شکل می‌دهد. برخی از این اصول عبارتند از:
حضرت علی(ع) در رفتارهای سیاسی خود با اصولی پایبند بودند که پایه‌های سیره سیاسی ایشان را شکل می‌دهد. برخی از این اصول عبارتند از:
===تشویق به کار===
===تشویق به کار===
در شرح نهج البلاغه آمده است که امیر المومنین(ع) با دستانش کار می‌کرد، زمین را می‌کاشت، آبیاری می‌کرد، درخت خرما می‌کاشت و همه اینها را شخصا خود انجام می‌داد<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص ۱۴۷.</ref> از حضرت علی(ع) نقل شده است که فرمود: « در سپیده‌دم روان شدن هیچ یک از شما در راه خدا، گران‌مایه تر نیست از سپیده دم روانه شدن کسی که برای فرزندان و خاندانش، آنچه را که آنها را سامان بخشد، می‌جوید»<ref>مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص ۱۵.</ref>
در شرح نهج البلاغه آمده است که امیر المومنین(ع) با دستانش کار می‌کرد، زمین را می‌کاشت، آبیاری می‌کرد، درخت خرما می‌کاشت و همه اینها را شخصا خود انجام می‌داد<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۱۴۷.</ref> از حضرت علی(ع) نقل شده است که فرمود: «در سپیده‌دم روان شدن هیچ یک از شما در راه خدا، گران‌مایه‌تر نیست از سپیده دم روانه شدن کسی که برای فرزندان و خاندانش، آنچه را که آنها را سامان بخشد، می‌جوید»<ref>مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۵.</ref>
حضرت علی به فرمانداران خود دستور می‌داد که نسبت به آبادانی شهرها توجه داشته باشند<ref> یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بی تا، ج۲، ص ۲۰۳</ref>. ایشان نسبت به توسعه کشاورزی<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص ۴۷.</ref>، صنعتی<ref>کلینی، کافی،۱۴۰۷ق، ج۵، ص ۱۱۳.</ref> و تجاری<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص ۳۱۹.</ref> توصیه می‌کردند.  
حضرت علی به فرمانداران خود دستور می‌داد که نسبت به آبادانی شهرها توجه داشته باشند<ref> یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بی‌تا، ج۲، ص۲۰۳</ref>. ایشان نسبت به توسعه کشاورزی<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص۴۷.</ref>، صنعتی<ref>کلینی، کافی،۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۱۳.</ref> و تجاری<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۱۹.</ref> توصیه می‌کردند.  
===بازرسی مستقیم بازار===
===بازرسی مستقیم بازار===
امام علی در بازارها راه می‌رفت و تازیانه‌ای در دست داشت که با آن، کم‌فروشان و نیرنگ‌بازان در تجارت مسلمانان را تنبیه می‌کرد. اصبغ گوید: روزی به وی گفتم: ای امیر مومنان! شما در خانه بنشینید و من به جای شما این کار را بر عهده می‌گیرم. فرمود: ای اصبغ برایم خیرخواهی نکردی.<ref> مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص ۵۳۸.</ref>
امام علی در بازارها راه می‌رفت و تازیانه‌ای در دست داشت که با آن، کم‌فروشان و نیرنگ‌بازان در تجارت مسلمانان را تنبیه می‌کرد. اصبغ گوید: روزی به وی گفتم:‌ای امیر مومنان! شما در خانه بنشینید و من به جای شما این کار را بر عهده می‌گیرم. فرمود:‌ای اصبغ برایم خیرخواهی نکردی.<ref> مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۵۳۸.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۱۱۰: خط ۹۹:
* فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امیر المومنین، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
* فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امیر المومنین، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
* کلینی، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم،۱۴۰۷ق.
* کلینی، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم،۱۴۰۷ق.
* مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
* مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
* مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
* مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
* نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقيق عبد السلام محمد هارون، القاهرة، المؤسسة العربية الحديثة، چاپ دوم، ۱۳۸۲، افست قم، منشورات مكتبة المرعشى النجفى، ۱۴۰۴
* نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق عبد السلام محمد هارون، القاهرة، المؤسسة العربیة الحدیثة، چاپ دوم، ۱۳۸۲، افست قم، منشورات مکتبة المرعشی النجفی، ۱۴۰۴
* یعقوبی، احمد بن أبى يعقوب بن جعفر بن وهب واضح، تاريخ اليعقوبى، بيروت ، دار صادر، بى تا.
* یعقوبی، احمد بن أبی یعقوب بن جعفر بن وهب واضح، تاریخ الیعقوبی، بیروت،‌دار صادر، بی‌تا.


[[رده:امام علی]]
[[رده:امام علی]]
[[رده:اخلاق]]
[[رده:اخلاق]]
Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۵٬۸۸۴

ویرایش