قحطانیان: تفاوت میان نسخه‌ها

قحطانیان دومین طبقه از طبقات عرب بعد از عرب بائده و قبل از عرب مستعربه شناخته می‌شوند.<ref> علی، المفصل فی التاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶ق، ص۳۵۴.</ref> از آنان به واسطه مقایسه با اعراب بائده، عرب باقیه یاد شده است؛<ref>ابراهیمی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۲۹.</ref> چنان‌که به لحاظ سکونت در جنوب شبه جزیره و در [[یمن]] به اعراب جنوبی و یا یمانی شناخته شده و در مقایسه با عدنانیان که پیشینه‌ای غیر عربی داشته و از فرزندان [[حضرت ابراهیم(ع)]] به حساب می‌آیند، به عرب عاربه یا عرب اصیل نیز شهرت دارند؛<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام،۱۳۷۸ش، ص۲؛ ارشادی، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، ۱۳۸۴ش، ص۵۰.</ref> هر چند برخی عرب بائده را عرب عاربه و اصیل، و قحطانیان و عدنانیان را عرب مستعربه می‌دانند.<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، ج۲، ص۱۵۶؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰۷.</ref>

برخی از محققان معتقدند که تقسیم عرب به دو شاخه اصلی قحطانی و عدنانی برای اولین بار در زمان [[خلیفه دوم]] برای پرداخت مستمری به وجود آمده است؛ هر چند اساس این تقسیم‌بندی، اصلی قدیمی بوده است؛<ref> علی، المفصل فی التاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶ق، ص۴۷۲؛ جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ۱۳۸۳ش، ص۱۶۴.</ref> اما این تقسیم‌بندی در آثار نسب‌شناسان [[زمان جاهلیت]] دیده نمی‌شود و نتیجه چالش‌های حزبی عرب در روزگار اسلام است که برخی سعی نموده‌اند تا سبقه آن را به قبل از اسلام برگردانند.<ref> برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به: علی، المفصل فی التاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶ق، ص۴۹۳- ۵۰۷.</ref>

قحطان بن عامر{{یادداشت|قحطان از ریشه قحط به معنای خشکسالی و نیامدن باران است.(فراهیدی، کتاب العین، قم، ج۳، ص۳۹.) برخی تلاش کرده‌اند که بین نام قحطان و ریشه این اسم پیوند ایجاد کنند که علت نامیده شدن وی به این نام را سخاوتمندی و از میان رفتن قحطی در زمان او دانسته‌اند.(دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ق، ص۵.)}} نیای بزرگ قحطانیان از نسل [[سام بن نوح]] است که فاصله‌ای در حدود چهار نسل با [[حضرت نوح(ع)]] داشت؛<ref>دیاربکری، تاریخ الخمیس، بیروت، ج۱، ص۹۸؛ یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۲۵.</ref> به همین جهت قحطانیان را عرب سامی نیز قلمداد می‌کنند.<ref>یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۱،ص۹۷.</ref> برخی قحطان را همان یقطان مذکور در [[تورات]] دانسته که اعراب به عربی قحطان تلفظ کرده‌اند.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴.</ref>

عده‌ای از محققان در ارتباط با تنوع نسب قحطان، برخی از این انتساب‌ها را عاطفی و روانی دانسته‌ و معتقدند که نسب‌شناسان وابسته به قحطانیان این انتساب‌ها را برای رقابت با عدنانیان در مفاخرات قبیله‌گی که با ظهور [[اسلام]] و پیامبر(ص) از میان آنها به منزلت بالایی رسیده بودند، به وجود آورده تا خود را به برخی از [[پیامبران]] متصل کنند.<ref> علی، المفصل فی التاریخ العرب قبل الاسلام، ب۱۹۷۶ق، ص۳۵۶.</ref>

محققان برای خاستگاه قحطانیان مکان‌های مختلفی همچون کنار رود فرات،<ref>ولیان، رضایی، نگرشی نو به تاریخ تحلیلی صدر اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۳۶.</ref> منطقه بابِل<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۲.</ref> و شمال جزیره<ref>یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳، ج۱، ص۱۲۵.</ref> را ذکر کرده‌اند. پس از پراکنده شدن فرزندان نوح(ع)<ref> آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۲.</ref> قحطان به همراه قوم خود به این مناطق آمده<ref> آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۲.</ref> و احتمالا به کمک نمرود بن کنعان توانست در نواحی [[یمن]] به قدرت برسد.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۷.</ref>

[[عرب بائده]] به عنوان اقوام عربی قبل از قحطانیان با سردمداری [[قوم عاد]] در جنوب و [[قوم ثمود]] در شمال در کنار اقوامی همچون طسم و جدیس و [[عمالقه]] در نواحی جنوبی شبه جزیره زندگی می‌کردند.<ref> آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۳.</ref> در [[قرآن]] به سرنوشت عاد و ثمود و پیامبران آنها اشاره شده است.<ref> داستان حضرت هود(ع) در سوره‌های اعراف، آیه ۶۰- ۷۲، هود، آیه ۵۰- ۶۰، ۸۹. شعراء، آیه۱۲۳- ۱۴۰. قصص حضرت صالح(ع) در سوره‌های اعراف، آیه۷۳- ۷۹، هود، آیه۶۱- ۶۸، شعراء، آیه۱۴۱- ۱۵۹.</ref> تمامی این قوم‌های عرب، پیش از آمدن فرزندان قحطان، از بین رفتند.<ref>یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳، ج۱، ص۱۲۷.</ref>

قحطان و یا پسرش یعرب پس از [[طوفان نوح]] و در حدود هزاره دوم قبل از میلاد<ref>یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳، ج۱، ص۱۲۵.</ref> اولین کسانی بودند که در منطقه [[یمن]] حکومت‌هایی را تشکیل داده‌اند.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۷.</ref> البته برخی بر این اعتقادند که یعرب فرزند باواسطه قحطان بود؛ چنان‌که برادران او همچون عمان و حَضرموت نیز در همان نواحی دست به تأسیس حکومت‌هایی زدند؛<ref> آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۲.</ref> به هر حال تمام تمدن‌های یمن و کلیه فعالیت‌های عمرانی این منطقه قبل از اسلام مربوط به قحطانیان بوده است<ref>مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۶۶.</ref> که می‌توان به حکومت‌هایی چون مَعین، «۱۴۰۰ تا ۸۵۰ قبل از میلاد» به عنوان قدیمی‌ترین حکومت، قَتبان «قرن ششم قبل از میلاد»، حَضرموت و حِمیریان و البته [[سبائیان|سَبائیان]] اشاره کرد.<ref>ابن شبهه، السیرة النبویة، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۷.</ref>

سبائیان، از اقوام قحطان و صاحب قدرت و حکمرانی بودند<ref>حسینی، باده ناب، ۱۳۸۲ش، ص۳۱.</ref> که تمدنی غنی و ایالت‌های پیشرفته داشتند.<ref>یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۹۳.</ref> [[قرآن]] از این قوم در ارتباط با شکستن سد مأرب و [[سیل عرم]]<ref> سوره سبأ، آیه۱۵-۱۹</ref> و نیز ذکر [[ملکه سبأ]] و نامه [[حضرت سلیمان(ع)]] به او<ref> سوره نمل، آیه۲۲-۲۳</ref> یاد کرده است.<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، ج۲، ص۱۵۸.</ref> از جد بزرگ حکومت‌های سبا در منطقه یمن به فردی با همین نام و از فرزندان باواسطه قحطان و سپس یعرب یاد شده است.<ref>یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳، ج۱، ص۱۲۸.</ref> {{یادداشت| نام وی عبدالشمس بود؛ اما او را به‌واسطه جنگ و قتل‌ها و البته به اسارت گرفتن دشمنان با نام سبا (اسیر) می‌شناسند که از او به عنوان نیای سبائیان یاد می‌کنند.(یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۱، ص۱۹۵.)}} برخی معتقدند که نخستین حکومت‌ها در یمن به دست سبائیان و نه لزوما قحطان و فرزندان او شکل گرفته است؛<ref> یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۱،ص۱۹۵.</ref> پس از سبا، حمیر و کهلان، فرزندان او قدرت را به دست گرفتند؛<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۲.</ref> عده‌ای معتقدند که تمامی اعراب جنوبی به این دو شخص برمی‌گردند.<ref> یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳، ج۱، ص۱۲۹.</ref> قبایل معروف آنان از تیره حمیر، [[قضاعه|قُضاعه]] و زیدالجمهور بوده و همدان، طی، مذحج، [[قبیله کنده|کِنده]]، لخم، جذام، اَزد، [[اوس و خزرج|اوس و خَزرج]] از نسل کهلان هستند.<ref>حسینی، باده ناب، ۱۳۸۲ش، ص۲۴.</ref>

از سبائیان گاها تا ۲۳ پادشاه نام برده شده است<ref> آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۲.</ref> که در همین منطقه و در حدود ۷۰۰ سال، از ۸۵۰ سال قبل از میلاد تا ۱۱۵ سال قبل از میلاد، حکم رانده‌اند.<ref>پیشوایی، تاریخ اسلام، ۱۳۹۷ش، ص۲۶.</ref>  

برخی از قبائل یمن در صدر اسلام به دست [[امام علی(ع)]] با [[دین اسلام]] آشنا شده و بدون جنگ و خونریزی، دین اسلام را پذیرفتند<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۳۲.</ref> و به گفته برخی از پژوهشگران پیوسته دوستدار آن حضرت بوده و از [[شیعیان]] مخلص او به شمار می‌آمدند.<ref>محرمی، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان عصر غیبت صغری، ۱۳۷۸ش، ص۱۹۲.</ref> قبائل قحطانی و یمنی حضور گسترده‌ای در [[فتوحات]] زمان صدر اسلام داشتند و بیشتر اهالی شهر [[کوفه]] به‌عنوان یک اردوگاه نظامی در جبهه شرقی، از قبائل قحطانی تشکیل شده بود.<ref> محرمی، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان عصر غیبت صغری، ۱۳۷۸ش، ص۱۷۵.</ref>  

پس از درگذشت پیامبر اسلام(ص) اکثر هواداران علی(ع) را [[انصار]] که در اصل قحطانی بودند، تشکیل می‌دادند.<ref> محرمی، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان عصر غیبت صغری، ۱۳۷۸ش، ص۱۹۱.</ref> برخی معتقدند که تعداد پیروان آن حضرت در میان قحطانیان بیشتر از [[عدنانیان]] بوده است و اکثر شیعیان و سربازان امام علی در دوران خلافتش، از قبائل قحطانی بودند.<ref> محرمی، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان عصر غیبت صغری، ۱۳۷۸ش، ص۱۹۱.</ref>  

از میان قبیله‌های قحطانی، سابقه [[تشیع]] در قبائلی چون حمدانیان که مستقیما به دست آن حضرت [[مسلمان]] شده بودند و همچنین قبیله ربیعه بیشتر از بقیه قبائل بوده است؛<ref> محرمی، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان عصر غیبت صغری، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۵، ۱۹۴.</ref> مثال [[مسعودی]] نویسنده کتاب [[مروج الذهب]] معتقد است که حتی یک نفر از قبیله حمدانیان نیز در لشکر [[معاویه]] حضور نداشت؛<ref> محرمی، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان عصر غیبت صغری، ۱۳۷۸ش، ص۱۹۴ به نقل از مسعودی.</ref> هرچند در میان برخی از قبائل قحطانی، اشخاصی که به مخالفت با امام پرداختند نیز وجود داشت؛ مانند [[اشعث بن قیس]] یکی از بزرگان [[قبیله کنده|قبیله کِنده]]<ref>برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به: منتظرالقائم، جستاری در تاریخ قبیله کنده و نقش نخبگان آن، پائیز ۱۳۷۷ش؛ عبدی، سیاوش، قبیله کنده قبل از اسلام، زمستان۱۳۸۵. </ref> و یا برخی از قبائل قحطانی از [[خوارج]] پشتیبانی کردند.<ref> پژوهشکده تحقیقات اسلامی، مروری بر زندگانی فرماندهان اسلام، تهران، ص۷۱؛ کردی، پشتیبانی برخی از سران سیاسی عرب قحطانی از خوارج در سده اول و دوم هجری، پاییز و زمستان ۱۳۸۴.</ref>

در جریان [[واقعه کربلا]] نیز [[ابن عباس]] در نامه‌ای به امام حسین(ع) با اشاره به وجود شیعیان فراوان در سرزمین [[یمن]]، از وی می‌خواهد که به جای رفتن به [[کوفه]] به سمت یمن حرکت کند.<ref> محرمی، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان عصر غیبت صغری، ۱۳۷۸ش، ص۱۹۱.</ref> در [[واقعه عاشورا]] چهار تن از [[صحابه |صحابه رسول خدا(ص)]] که همگی از [[انصار]] بودند، شهید شدند.<ref>محرمی، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان عصر غیبت صغری، ۱۳۷۸ش، ص۱۹۲.</ref>