سید احمد بن طاووس حلی: تفاوت میان نسخه‌ها

جد پدری احمد بن موسی با ۱۳ واسطه، [[امام حسن مجتبی(ع)]] و از جانب مادر از نوادگان شیخ الطائفه، [[شیخ طوسی]] است و به جهت اینکه از طرف جدّة خود ام کلثوم دختر [[امام سجاد(ع)]] به [[امام حسین(ع)]] پیوند می‌خورد،<ref>شهیدی گلپایگانی، راهنمای سعادت، ۱۳۸۲ش، ص۱۴.</ref> به ایشان «ذوالحسبین» نیز می‌گویند،<ref> کشف المحجة یا فانوس، ص۲۹۴.</ref> و به سادات حسنی حسینی مشهورند.

موسی بن طاووس از محدثین عصر خویش و همانند اجدادش در [[فقه]] و فقاهت شهره بود. وی چهار فرزند پسر به نام‌های شرف الدین محمد، عزالدین حسن، جمال الدین احمد و رضی الدین ابوالقاسم داشت. در میان فرزندان وی فقط نسل آخرین فرزند یعنی سید بن طاووس باقی مانده است و نسل طاووس فقط منحصر در سید بن طاووس است.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۸۹؛ ریحانة الادب، ج۸ پاورقی ص۷۳.</ref>

در میان فرزندان موسی بن طاووس دو تن به درجه‌های عالی علمی و معنوی دست یافتند که اتفاقاً هر دو هم به ''ابن طاووس'' اشتهار داشتند؛ یکی احمد بن موسی و دیگری رضی الدین ابوالقاسم علی معروف به [[سید بن طاووس]].

در میان علماء شیعه در مسائل فقهی و رجالی و در جایی که قرینه‌ای نیست هرگاه نامی از ابن طاووس آورده می‌شود، اشاره به احمد بن موسی دارد، که با لقب «[[فقیه]] اهل بیت(ع)» مشهور است؛ اما در کتب [[دعا|ادعیه]]، اگر ابن طاووس گفته شود، منظور رضی الدین علی ملقب به [[سید بن طاووس]] می‌باشد.<ref>الفوائد الرضویه، ج۱، ص۳۹؛ رک: امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۹۰؛ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۳۴۴؛ وامل الآمل، ج۲، ص۲۹؛ و اعلام قاموس تراجم، ج۱، ص۲۴۷.</ref>

احمد از اساتید برجسته آن زمان کسب فیض کرد و از برخی از ایشان اجازه روایت گرفت. برخی از ایشان عبارتند از:

# [[نجیب الدین ابن نما]] (متوفی ۶۴۵هجری)<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۹۰.</ref>

# [[فخار بن معد موسوی|شمس الدین فخار بن معد بن فخار موسوی]] (متوفی ۶۳۰هجری)<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۹۰؛ و روضات الجنات، ج۱، ص۶۶.</ref>

# [[حسین بن خشرم|شیخ سدید الدین ابوعلی حسین بن خشرم]]<ref>امل الآمل، ج۲، ص۹۲.</ref>

احمد بن موسی آثار متنوعی در موضوعات [[کلام]]، [[اخلاق]]، [[علم رجال|رجال]]، [[فقه]] و [[حدیث]] تألیف کرد که تعدادی از آنها از بین رفته است. ابن‌داوود برای وی حدود ۸۲ اثر نام برده است.<ref>رک: روضات الجنات، ج۱، ص۶۶؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۹۰؛ معجم رجال الحدیث، ج۲،، ص۳۴۴، و امل الآمل، ج۲، ص۲۹؛ رجال ابن داود، صص۴۶-۴۷.</ref>

# [[عین العبرة|عین العبره فی غین العترة]]، این کتاب در مورد [[آیه|آیات]] نازل‌شده در‌ شأن [[اهل بیت(ع)]] و در بطلان مذاهب غیر اهل بیت(ع) است. [[سید محمدباقر خوانساری|خوانساری]] در [[روضات الجنات]]<ref>روضات الجنات، ج۱، ص۶۷.</ref> در این باره نوشته است: در دیپاچه کتاب و غیر آن مکرراً کتاب را به شخصی بنام عبدالله بن اسماعیل نسبت می‌دهد که چنین اسمی در هیچ یک از طبقات علماء اصحاب [[شیعه]] یافت نمی‌گردد. بنابراین این کتاب در نهایت رعایت [[تقیه]] و حفظ هویت نگارنده تألیف شده است. نزد ما نسخه‌ای از این کتاب هست که [[شهید ثانی]] در ابتدای آن نوشته که این کتاب از تصانیف سید بزرگوار جمال الدین احمد بن موسی الطاووس است و انتساب آن به عبدالله بن اسماعیل بدین جهت است که همه عبد خداوند هستند و موسی بن طاووس هم، از نوادگان اسماعیل است.»

برچیده شدن [[عباسیان|خلافت عباسی]] در سال ۶۵۶ هجری توسط [[هلاکوخان]] مغول، موجب شد احمد بن موسی و برادرش، با برخی رجال دولتی [[شیعه]] همچون [[ابن علقمی]] (متوفی ۶۵۶هجری) و [[عزالدین ابوالفضل]] پیوند دوستی برقرار کنند.<ref>بحارالانوار، ج۷، ص۴۴.</ref>

 

 

با تدبیر علمای شیعه حله، از جمله احمد و علی بن موسی بن طاووس مبنی بر پیوستن به ایل مغول، از هجوم خانمان سوز آنها به حلّه جلوگیری شد.<ref>مجمع الآداب، فی معجم الالقاب، ج۴، ص۵۰۸.</ref> این اقدام نشانگر مصلحت اندیشی و آگاهی اینان به مسائل مهم روزگار خویش و انعطاف پذیری در برابر واقعیت است. احمد بن موسی مقام نقابت [[سادات]] علوی را در [[عراق]] و سورا، احراز کرد که ظاهراً پس از درگذشت برادرش رضی الدین سید بن طاووس بوده است.<ref>لؤلؤة، البحرین، ص۲۳۸، و ریاض العلماء، ج۱، ص۷۵.</ref>

احمد فرزندی داشت که او هم به «ابن طاووس» مشهور شد. [[عبدالکریم بن احمد حلی|غیاث الدین ابوالمظفر عبدالکریم بن احمد]] (۶۴۸-۶۹۳ق) نیز همچون پدر در شمار فقهاء و ادباء عصر خویش بود. وی نیز همچون پدر، منصب نقابت را مدتی کوتاه بر عهده داشت. در مورد استعداد و هوش عجیب او سخن‌ها گفته شده است.<ref>رک: قمی، الکنی والالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۳۴۱؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۴۲.</ref>

احمد بن موسی بن طاووس در سال ۶۷۳ق در حلّه درگذشت و در همان شهر به خاک سپرده شد.<ref>معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۳۴۴ و روضات الجنات، ج۱، ص۶۸، و امل الآمل، ج۲، ص۲۹؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۸۹.</ref> امروزه در محله «جباویین» حلّه مرقدی است که منسوب به او و زیارتگاه شیعیان بوده است.<ref>لؤلؤة البحرین، ص۲۴۲، و مفاخر اسلام، ج۴، ص۱۶۶.</ref>

 

البته برخی مرگ وی را [[شهادت]] قلمداد کرده‌اند اما [[عبدالله افندی اصفهانی|افندی]] در این مورد چنین نگاشته است:

:: «یکی از فضلاء در کتابش نوشته است، این سید و برادرش رضی الدین علی به قتل رسیده و شهید شده‌اند، امّا شهادت آنها محل تأمل است، چرا که من در کتب علماء و اصحاب ندیده‌ام که نوشته باشند که این دو بزرگوار ولو با سمّ شهید شده‌اند.»<ref>ریاض العلماء، ج۱، ص۷۵ – ۷۴.</ref>

:: «احمد بن موسی ابن طاووس سرور پاک‌سرشت ما، امام معظم، [[فقیه]] اهل بیت(ع)، دانشمندی مصنف و مجتهد و پرهیزگارترین فضلای زمان خود بود... او علم رجال و روایت و تفسیر را چنان مورد تحقیق و بررسی قرار داده بود که فردی بر آن متصور نیست. او مرا بزرگ کرد و آموزش داد و نیکی‌ها درباره‌ام عنایت فرمود بیشتر فوائد این کتاب (رجال ابن داود) از اشارات و تحقیقات آن بزرگوار است. خدا بهترین پاداش نیکوکاران را به وی عطا فرماید».<ref>رجال ابن داود، ص۴۶.</ref>

:: «وبالجمله سید احمد بن طاووس شیخ الفقهاء و [[فقیه]] اهل بیت(ع) فاضل شاعر عالم صالح زاهد عابد با [[ورع]]، [[فقیه]] محدث مدقق، ثقه جلیل القدر، فخرالفقهاء سند الافاضل، جمال الدین ابوالفضائل صاحب تصانیف کثیره است.<ref>الفوائد الرضویه، ج۱، ص۳۹.</ref>

:: «احمد بن طاووس عالمی فاضل، صالحی زاهد، عابدی با [[ورع]] و [[فقیه|فقیهی]] محدث و ثقه بود وی در میان علماء از منزلت و‌شأن والایی برخوردار بود.»<ref>امل الآمل، ج۲، ص۲۹.</ref>

[[محمد بن علی اردبیلی|اردبیلی]] در [[جامع الرواة]]،<ref>جامع الرواه ج۱ ص۷۲.</ref> [[ابو علی حائری]] در [[منتهی المقال]]،<ref>منتهی المقال ج۱ ص۳۵۲.</ref> [[عبدالله مامقانی|مامقانی]] در [[تنقیح المقال]]،<ref>تنقیح المقال، ج۱، ص۹۷، شماره ۵۶۳.</ref> [[مصطفی بن حسین تفرشی|سید مصطفی حسینی تفرشی]] در [[نقد الرجال]]،<ref>نقد الرجال، ص۳۵.</ref> و حتی خیر الدین زِرِکلی در اعلام<ref>زرکلی، اعلام، ج۱، ص۲۴۶.</ref> مهمترین وصفی که در مورد وی به کار برده «[[فقیه]] اهل بیت علیه‌السلام» و «پرهیزگارترین فضلاء زمان خود» است.

 

* ابو علی حائری، منتهی المقال، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، بیروت ۱۴۱۹ ه.

* اردبیلی محمد بن علی، جامع الرواه، دارالاضواء، بیروت ۱۴۰۳ ه.

* بحرانی، یوسف بن احمد، لؤلؤة البحرین فی الاجازات و تراجم رجال الحدیث، تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، دارالاضواء بیروت، ۱۴۰۶ ه.

* تقی الدین حسن بن علی بن داود حلی، کتاب الرجال، تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، نشر مطبعه الحیدر به نجف ۱۳۹۲ ه.

* حر عاملی، امل الآمل، نشر دارالکتاب الاسلامی، قم ۱۳۶۲ش.

* حسینی تفرشی، سید مصطفی، انتشارات الرسول المصطفی صلی الله علیه و آله، قم بی‌تا.

* زرکلی، خیرالدین، الاعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت ۱۳۸۹ ه. بی‌جا.

* همو، الفوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، ترجمه و تحقیق ناصر باقری بیدهندی، قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.