Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۲۱۵
ویرایش
مسجد: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (←کارکردها) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{احکام}} | {{احکام}} | ||
'''مَسْجد''' مکان عبادت خدا و خواندن نماز که ممکن است ساختمانی محصور یا زمین بدون سقف و دیوار باشد. [[مسجد قبا]] نخستین مسجدی است که در [[اسلام]] ساخته شد. | '''مَسْجد'''مکان عبادت خدا و خواندن نماز که ممکن است ساختمانی محصور یا زمین بدون سقف و دیوار باشد. [[مسجد قبا]] نخستین مسجدی است که در [[اسلام]] ساخته شد. | ||
در [[فقه|شریعت اسلامی]]، مسجد آداب و احکامی ویژه دارد. از مسجد غالباً برای عبادت جمعی و فعالیت‌های دینی گروهی استفاده می‌شود و مهم‌ترین عبادتی که در آن به جا می‌آورند، [[نماز جماعت]] است. | در [[فقه|شریعت اسلامی]]، مسجد آداب و احکامی ویژه دارد. از مسجد غالباً برای عبادت جمعی و فعالیت‌های دینی گروهی استفاده می‌شود و مهم‌ترین عبادتی که در آن به جا می‌آورند، [[نماز جماعت]] است. | ||
مسجد علاوه بر کاربرد عبادی، کارکردهای اجتماعی، سیاسی، آموزشی و قضایی برای مسلمانان داشته که برخی از این کارکردها تاکنون باقی مانده است. مساجد در [[ایران]]، نقش مهمی در پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران |انقلاب اسلامی]] [[سال ۱۳۵۷ هجری شمسی |سال ۱۳۵۷ش]] ایفا کردند. | مسجد علاوه بر کاربرد عبادی، کارکردهای اجتماعی، سیاسی، آموزشی و قضایی برای مسلمانان داشته که برخی از این کارکردها تاکنون باقی مانده است. مساجد در [[ایران]]، نقش مهمی در پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] [[سال ۱۳۵۷ هجری شمسی|سال ۱۳۵۷ش]] ایفا کردند. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
«مسجَد» در زبان عربی به معنای نهادن پیشانی بر زمین و به خاک افتادن به نشانه کمال خضوع است و مسجِد به معنای جایی است که در آنجا [[سجده]] می‌کنند.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۸ش، ج۵، ص۵۵.</ref> برخی معتقدند کلمه مسجد از واژه‌ای غیر عربی «msgď» به معنای محل عبادت گرفته شده است که در متون زبان آرامی مربوط به قرن پنجم پیش از میلاد مسیح وجود دارد.<ref>دایرةالمعارف اسلام(انگلیسی)، ۶، ۶۴۴، ذیل مدخل «MASDJID»</ref> | «مسجَد» در زبان عربی به معنای نهادن پیشانی بر زمین و به خاک افتادن به نشانه کمال خضوع است و مسجِد به معنای جایی است که در آنجا [[سجده]] می‌کنند.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۸ش، ج۵، ص۵۵.</ref> برخی معتقدند کلمه مسجد از واژه‌ای غیر عربی «msgď» به معنای محل عبادت گرفته شده است که در متون زبان آرامی مربوط به قرن پنجم پیش از میلاد مسیح وجود دارد.<ref>دایرةالمعارف اسلام(انگلیسی)، ۶، ۶۴۴، ذیل مدخل «MASDJID»</ref> | ||
در دوره پیش از [[اسلام]] این کلمه برای اشاره به هر مکان و معبدی بوده که در آن [[خدا]] را [[عبادت]] می‌کرده‌اند.<ref>دایرةالمعارف اسلام(انگلیسی)، ۶، ۶۴۵، ذیل مدخل «MASDJID»</ref> برخی معتقدند | در دوره پیش از [[اسلام]] این کلمه برای اشاره به هر مکان و معبدی بوده که در آن [[خدا]] را [[عبادت]] می‌کرده‌اند.<ref>دایرةالمعارف اسلام(انگلیسی)، ۶، ۶۴۵، ذیل مدخل «MASDJID»</ref> برخی معتقدند کلمه «مساجد» در آیه چهلم [[سوره حج]] در همین معنا به کار رفته است.<ref>دایرةالمعارف اسلام(انگلیسی)، ۶، ۶۴۵، ذیل مدخل «MASDJID»</ref>{{یادداشت|...وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ یذْکرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ کثِیرًا...و اگر خدا بعضی از مردم را با بعض دیگر دفع نمی‌کرد، صومعه‌ها و کلیساها و کنیسه‌ها و مساجدی که نام خدا در آنها بسیار برده می‌شود، سخت ویران می‌شد...}} | ||
[[علی‌اکبر دهخدا|دهخدا]] با استناد به منابع کهن و ذکر نمونه‌های بسیار از آنها نوشته است که کلمه عربی مسجد، در اصل، به صورت کلمه «مَزگِت» از زبان آرامی وارد عربی و فارسی شده است.<ref>نک: دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه «مزگت».</ref> او به نقل از این منابع آورده است که حروف «ز»، «گ» و «ت» در عربی به «س»، «ج» و «د» تغییر کرده و مسجد در عربی یعنی جای سجده کردن. به نقل این منابع، مزگت به معنای نمازخانه، خانۀ خدا، «خانه‌ای که برای پرستش پروردگار بسازند و هرکس خواست در آن عبادت کند» و نظائر آن می‌آمده است.<ref>نک: دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه «مزگت».</ref> | [[علی‌اکبر دهخدا|دهخدا]] با استناد به منابع کهن و ذکر نمونه‌های بسیار از آنها نوشته است که کلمه عربی مسجد، در اصل، به صورت کلمه «مَزگِت» از زبان آرامی وارد عربی و فارسی شده است.<ref>نک: دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه «مزگت».</ref> او به نقل از این منابع آورده است که حروف «ز»، «گ» و «ت» در عربی به «س»، «ج» و «د» تغییر کرده و مسجد در عربی یعنی جای سجده کردن. به نقل این منابع، مزگت به معنای نمازخانه، خانۀ خدا، «خانه‌ای که برای پرستش پروردگار بسازند و هرکس خواست در آن عبادت کند» و نظائر آن می‌آمده است.<ref>نک: دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه «مزگت».</ref> | ||
مسجد در اصطلاح رایج فعلی به معنای عبادتگاه خاص [[مسلمان |مسلمانان]] و محل نماز خواندن آنهاست. گفته‌اند از آن رو که مسلمانان در نماز، [[سجده]] می‌کنند و سجده نهایت خضوع در عبادت است، این مکان را مسجد به معنای جای سجده نامیده‌اند. | مسجد در اصطلاح رایج فعلی به معنای عبادتگاه خاص [[مسلمان|مسلمانان]] و محل نماز خواندن آنهاست. گفته‌اند از آن رو که مسلمانان در نماز، [[سجده]] می‌کنند و سجده نهایت خضوع در عبادت است، این مکان را مسجد به معنای جای سجده نامیده‌اند.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۹۹.</ref> مسجد، به لحاظ [[فقه|فقهی]] احکامی ویژه دارد و به لحاظ مادی ممکن است عبارت از یک ساختمان محصور میان دیوارها یا یک زمین بدون سقف و دیوار باشد.{{مدرک}} | ||
«[[مسجد جامع]]» نیز به معنای مسجد به کار می‌رود ولی غالبا مراد از این کلمه مسجدهای بزرگ یا مساجدی در شهرها است که [[نماز جمعه]] در آن اقامه می‌شود.<ref>نک: کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۷۱ ذیل مدخل «مسجد»</ref> | «[[مسجد جامع]]» نیز به معنای مسجد به کار می‌رود ولی غالبا مراد از این کلمه مسجدهای بزرگ یا مساجدی در شهرها است که [[نماز جمعه]] در آن اقامه می‌شود.<ref>نک: کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۷۱ ذیل مدخل «مسجد»</ref> | ||
==مسجد در قرآن== | ==مسجد در قرآن== | ||
واژه مسجد بیست و هشت بار به شکل جمع و مفرد در [[قرآن]] به کار رفته است که در برخی از آنها از اهمیت مسجد و حفظ آن سخن رفته است؛ از جمله: {{متن قرآن|«إِنَّما یعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی | واژه مسجد بیست و هشت بار به شکل جمع و مفرد در [[قرآن]] به کار رفته است که در برخی از آنها از اهمیت مسجد و حفظ آن سخن رفته است؛ از جمله: {{متن قرآن|«إِنَّما یعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَ لَمْ یخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسی أُولئِک أَنْ یکونُوا مِنَ الْمُهْتَدِین|ترجمه=مساجد را فقط کسی آباد میکند که به خدا و روز قیامت ایمان آورد و نماز را برپا دارد و زکات بدهد و از کسی جز خدا نترسد- امید است آنها هدایت یابند.[[سوره توبه]] آیه۱۸ | ||
مالکیت مسجد در [[قرآن]] به خدا نسبت داده شده است.([[سوره جن]]/۱۸) از [[امام صادق علیه‌السلام |امام صادق(ع)]] از علت احترام مساجد پرسیدند، آن حضرت در پاسخ گفتند: «زیرا مساجد خانه‌های [[خدا]] در زمین‌اند».<ref>عاملی، وسائل | مالکیت مسجد در [[قرآن]] به خدا نسبت داده شده است.([[سوره جن]]/۱۸) از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] از علت احترام مساجد پرسیدند، آن حضرت در پاسخ گفتند: «زیرا مساجد خانه‌های [[خدا]] در زمین‌اند».<ref>عاملی، وسائل الشیعه، دار احیاء التراث العربی بیروت، ج۳، ص۵۵۷</ref> | ||
در آیه ۱۲۵ [[سوره بقره]]، به مسجد [[مکه]] که همان [[مسجد الحرام |مسجدالحرام]] است، به عنوان مکانی برای فعالیت‌های آیینی و نیز محل گرد هم آمدن اشاره شده است <ref>سوره بقره، آیه۱۲۵</ref> و در آیه ۹۶ [[سوره آل‌عمران |سوره آل عمران]] این مسجد به عنوان نخستین خانه‌ای که برای عبادت مردم برپا شده، ذکر شده است.<ref>سوره آل عمران، آیه۹۶.</ref> | در آیه ۱۲۵ [[سوره بقره]]، به مسجد [[مکه]] که همان [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] است، به عنوان مکانی برای فعالیت‌های آیینی و نیز محل گرد هم آمدن اشاره شده است<ref>سوره بقره، آیه۱۲۵</ref> و در آیه ۹۶ [[سوره آل‌عمران|سوره آل عمران]] این مسجد به عنوان نخستین خانه‌ای که برای عبادت مردم برپا شده، ذکر شده است.<ref>سوره آل عمران، آیه۹۶.</ref> | ||
==پیشینه مسجد در اسلام== | ==پیشینه مسجد در اسلام== | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان = | نقل‌قول = [[عبدالحسین زرین‌کوب]]:{{-}}'''«که گفت در اسلام، دین را با هنر سازگاری نیست؟ برعکس، این هردو یکدیگر را در آغوش می‌کشند و آن هم در مسجد.»'''<ref>زرین‌کوب، از چیزهای دیگر، | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = [[عبدالحسین زرین‌کوب]]:{{-}}'''«که گفت در اسلام، دین را با هنر سازگاری نیست؟ برعکس، این هردو یکدیگر را در آغوش می‌کشند و آن هم در مسجد.»'''<ref>زرین‌کوب، از چیزهای دیگر، ۱۳۷۹ش، ص۱۷۳.</ref>|تاریخ بایگانی| منبع =| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#FFF9E7| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
بنابر تعالیم [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله |پیامبر اکرم(ص)]]، [[عبادت]] [[خدا]] و [[نماز]]، به مکانی خاص نیاز ندارد و در هر جایی از زمین می‌توان خدا را عبادت کرد و نماز گزارد؛ چنان که در [[حدیث|حدیثی]] از آن حضرت نقل شده است: {{عربی|«جُعِلَت لِی ألارض | بنابر تعالیم [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]]، [[عبادت]] [[خدا]] و [[نماز]]، به مکانی خاص نیاز ندارد و در هر جایی از زمین می‌توان خدا را عبادت کرد و نماز گزارد؛ چنان که در [[حدیث|حدیثی]] از آن حضرت نقل شده است: {{عربی|«جُعِلَت لِی ألارض مَسجِداً وَ طَهوراً|ترجمه= همه زمین برای من پاک و مسجد قرار داده شده است.»<ref>مقریزی، امتاع الاسماع، الناشر: دار الکتب العلمیة، ج۳، ص۳۱۲.</ref>}} بدین رو، مسلمانان پیش از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، جایی خاص برای نماز گزاردن نداشتند و هر جا که امکان آن فراهم بود نماز می‌خواندند و پیامبر(ص) همراه افرادی انگشت‌شمار مانند [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نماز را به صورت مخفیانه ادا می‌کرد.<ref>دایرةالمعارف اسلام(انگلیسی)، ۶، ۶۴۵، ذیل مدخل «MASDJID»</ref> | ||
بنابر گزارش‌هایی در منابع تاریخ اسلام، آن حضرت پس از علنی شدن دعوت، گاهی کنار [[کعبه]] نماز می‌گزارد.<ref>نک: مقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۲، ص۱۰۳.</ref> | بنابر گزارش‌هایی در منابع تاریخ اسلام، آن حضرت پس از علنی شدن دعوت، گاهی کنار [[کعبه]] نماز می‌گزارد.<ref>نک: مقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۲، ص۱۰۳.</ref> | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
های مکه به همراه مؤمنان نماز جماعت خوانده بود ولی جایی را به عنوان مسجد تعیین نکرده بود.{{مدرک}} | های مکه به همراه مؤمنان نماز جماعت خوانده بود ولی جایی را به عنوان مسجد تعیین نکرده بود.{{مدرک}} | ||
مسجدْ پس از [[هجرت به مدینه |هجرت]]، افزون بر عبادت، مرکزی برای اداره حکومت بود و سپس به عنوان مکانی آموزشی و تبلیغی نیز به کار رفت. بعدها وقتی دار‌الحکومه و مدرسه ساختند، مسجد به عبادت اختصاص داده شد؛ گرچه گهگاه از آن به عنوان مدرسه نیز استفاده می‌شد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۰۱.</ref> | مسجدْ پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، افزون بر عبادت، مرکزی برای اداره حکومت بود و سپس به عنوان مکانی آموزشی و تبلیغی نیز به کار رفت. بعدها وقتی دار‌الحکومه و مدرسه ساختند، مسجد به عبادت اختصاص داده شد؛ گرچه گهگاه از آن به عنوان مدرسه نیز استفاده می‌شد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۰۱.</ref> | ||
[[پرونده:مسجد | [[پرونده:مسجد الکوفة.jpg|بندانگشتی|۴۰۰px|نمایی از [[مسجد کوفه]]]] | ||
در جریان فتوحات [[عراق]] و شمال آفریقا در [[قرن اول هجری قمری | قرن اول هجری]]، مسلمانان با الگوبرداری از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] در [[مدینه]]، معمولا فضایی را که در مرکز اردوگاه‌هایشان قرار داشت به مسجد اصلی اختصاص می‌دادند. با تبدیل شدن پادگانها به شهرهایی چون [[بصره]]، [[کوفه]]، فُسطاط و قیروان این محل‌های عبادت نیز به بناهایی دائمی تبدیل شدند. از همین الگو در بنیانگذاری [[بغداد]] در [[قرن دوم هجری]] و [[قاهره]] در [[قرن چهارم هجری]] استفاده شد. مسلمانان در شهرهایی که فتح می‌کردند مانند [[دمشق]]، [[بیت المقدس]] و [[مدائن]] مساجد خود را در محل معابد کلیساها و قصرها بنا می‌نهادند.<ref>کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۶۷ ذیل مدخل مسجد</ref> | در جریان فتوحات [[عراق]] و شمال آفریقا در [[قرن اول هجری قمری| قرن اول هجری]]، مسلمانان با الگوبرداری از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] در [[مدینه]]، معمولا فضایی را که در مرکز اردوگاه‌هایشان قرار داشت به مسجد اصلی اختصاص می‌دادند. با تبدیل شدن پادگانها به شهرهایی چون [[بصره]]، [[کوفه]]، فُسطاط و قیروان این محل‌های عبادت نیز به بناهایی دائمی تبدیل شدند. از همین الگو در بنیانگذاری [[بغداد]] در [[قرن دوم هجری]] و [[قاهره]] در [[قرن چهارم هجری]] استفاده شد. مسلمانان در شهرهایی که فتح می‌کردند مانند [[دمشق]]، [[بیت المقدس]] و [[مدائن]] مساجد خود را در محل معابد کلیساها و قصرها بنا می‌نهادند.<ref>کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۶۷ ذیل مدخل مسجد</ref> | ||
احداث مساجد پس از [[مسجد قبا]] و [[مسجدالنبی |مسجد النبی]] در دیگر مناطقی که [[اسلام]] بدانها راه می‌یافت، انجام می‌گرفت. در قرن اول قمری [[مسجد کوفه]](۱۷ق.)، مسجد فُسطاط(۲۱ق.){{یادداشت| مسجد بزرگ عمرو عاص در فُسطاط مصر}} و [[مسجد جامع بصره| جامع بصره]](۲۴ق.) به اهتمام مسلمانان ساخته شد.<ref>غنیمه، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ۱۳۷۲ش، ص۶۱.</ref> | احداث مساجد پس از [[مسجد قبا]] و [[مسجدالنبی|مسجد النبی]] در دیگر مناطقی که [[اسلام]] بدانها راه می‌یافت، انجام می‌گرفت. در قرن اول قمری [[مسجد کوفه]](۱۷ق.)، مسجد فُسطاط(۲۱ق.){{یادداشت| مسجد بزرگ عمرو عاص در فُسطاط مصر}} و [[مسجد جامع بصره| جامع بصره]](۲۴ق.) به اهتمام مسلمانان ساخته شد.<ref>غنیمه، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ۱۳۷۲ش، ص۶۱.</ref> | ||
به گفته ابن خلدون(م. ۸۰۸ق) دو نوع مسجد شهری وجود داشته است: مساجد بزرگ تحت اختیار دولت برای نمازهای جمعه و اجتماعات مهم مسلمانان و مساجد کوچک که به وسیله بخش‌های گوناگون جمعیت شهری ساخته و اداره می‌شدند. در دوره اولیه معمول این بود که به پیروی از آداب و رسوم پیش از اسلام و نیز روش و [[سیره نبوی|سیره پیامبر]] در مدینه، [[خلفا (ابهام‌زدایی)|خلفا]] یا فرمانداران منصوب آنها اقامتگاه خود را در کنار مسجد جامع برپا کنند در حالی که مردم عادی مساجد خود را در محلات قبیله‌ای خود می‌ساختند. با افزایش شدید قدرت و ثروت امپراتوری‌های اسلامی و جدا شدن اقامتگاه حاکمان، بر تعداد مساجد دولتی و غیردولتی به شدت افزوده شد. هر دو نوع معمولا به کمک مردم و درآمدهای [[وقف|اوقاف]] تأسیس و نگهداری می‌شدند.<ref>کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۶۷ و ۱۶۸ ذیل مدخل مسجد</ref>{{یادداشت| جعفریان چهار گونه مسجد را برای یک مسلمان قابل تصور دانسته که عبارتند از: مسجد محله، مسجد مرکزی، در شهر برای نمازگزاران شهر با عنوان مسجد جامع، مصلاّیی برای مراسم نماز عید برای تمامی مردم یک منطقه. و چهارم مسجدالحرام برای حضور همه مسلمانان. جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، | به گفته ابن خلدون(م. ۸۰۸ق) دو نوع مسجد شهری وجود داشته است: مساجد بزرگ تحت اختیار دولت برای نمازهای جمعه و اجتماعات مهم مسلمانان و مساجد کوچک که به وسیله بخش‌های گوناگون جمعیت شهری ساخته و اداره می‌شدند. در دوره اولیه معمول این بود که به پیروی از آداب و رسوم پیش از اسلام و نیز روش و [[سیره نبوی|سیره پیامبر]] در مدینه، [[خلفا (ابهام‌زدایی)|خلفا]] یا فرمانداران منصوب آنها اقامتگاه خود را در کنار مسجد جامع برپا کنند در حالی که مردم عادی مساجد خود را در محلات قبیله‌ای خود می‌ساختند. با افزایش شدید قدرت و ثروت امپراتوری‌های اسلامی و جدا شدن اقامتگاه حاکمان، بر تعداد مساجد دولتی و غیردولتی به شدت افزوده شد. هر دو نوع معمولا به کمک مردم و درآمدهای [[وقف|اوقاف]] تأسیس و نگهداری می‌شدند.<ref>کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۶۷ و ۱۶۸ ذیل مدخل مسجد</ref>{{یادداشت| جعفریان چهار گونه مسجد را برای یک مسلمان قابل تصور دانسته که عبارتند از: مسجد محله، مسجد مرکزی، در شهر برای نمازگزاران شهر با عنوان مسجد جامع، مصلاّیی برای مراسم نماز عید برای تمامی مردم یک منطقه. و چهارم مسجدالحرام برای حضور همه مسلمانان. جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۲۰۰-۲۰۱}} | ||
کارآیی مسجد غالبا برای برپایی عبادات روزانه و [[نماز جمعه]] بوده که مردان بیشتر در آن شرکت می‌کردند. زنان در عقب صف مردان در حالی که پرده‌ای میان آنها و مردان بود یا در اتاقی جداگانه و یا در طبقه بالا در مراسم حضور داشتند.<ref>کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۶۹ ذیل مدخل مسجد</ref> | کارآیی مسجد غالبا برای برپایی عبادات روزانه و [[نماز جمعه]] بوده که مردان بیشتر در آن شرکت می‌کردند. زنان در عقب صف مردان در حالی که پرده‌ای میان آنها و مردان بود یا در اتاقی جداگانه و یا در طبقه بالا در مراسم حضور داشتند.<ref>کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۶۹ ذیل مدخل مسجد</ref> | ||
به سبب وجود احکام خاص مسجد، غالبا مکانی خارج از محل عبادت برای وضو اختصاص داده می‌شد.<ref>کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۶۹ ذیل مدخل مسجد</ref> | به سبب وجود احکام خاص مسجد، غالبا مکانی خارج از محل عبادت برای وضو اختصاص داده می‌شد.<ref>کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۶۹ ذیل مدخل مسجد</ref> | ||
در تاریخ [[شیعه]] همانند [[اهل تسنن]]، اهمیت مساجد و قدرت آنها فراز و نشیب فراوان داشته است. مسجد مرقدهای شیعیان در [[کربلا]] و [[نجف]] از حمایت [[آل بویه]](قرن‌های چهارم و تا پنجم قمری) و [[ صفویان|صفویه]](قرن‌های دهم تا یازدهم قمری) برخوردار بوده است. [[فاطمیان|سلسله فاطمی اسماعیلیه]](قرن‌های چهارم تا ششم قمری) مساجد بسیاری را در شمال آفریقا تا [[مصر]] و [[حجاز]] بنا کرد و در تحت حمایت قرار داد. [[صفویان|صفویه]] همین کار را در [[ایران]] و کشورهای ساحل خلیج فارس انجام داد. با این حال، زمانی که جمعیت شیعه مقهور نیروهای [[اهل سنت و جماعت|سنی]] شدند، نه تنها روند مسجدسازی به میزان بسیاری کاهش یافت؛ بلکه برگزاری مراسمی مانند [[نماز جمعه]] نیز رو به کاستی نهاد.<ref>کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۶۹ ذیل مدخل مسجد</ref> | در تاریخ [[شیعه]] همانند [[اهل تسنن]]، اهمیت مساجد و قدرت آنها فراز و نشیب فراوان داشته است. مسجد مرقدهای شیعیان در [[کربلا]] و [[نجف]] از حمایت [[آل بویه]](قرن‌های چهارم و تا پنجم قمری) و [[صفویان|صفویه]](قرن‌های دهم تا یازدهم قمری) برخوردار بوده است. [[فاطمیان|سلسله فاطمی اسماعیلیه]](قرن‌های چهارم تا ششم قمری) مساجد بسیاری را در شمال آفریقا تا [[مصر]] و [[حجاز]] بنا کرد و در تحت حمایت قرار داد. [[صفویان|صفویه]] همین کار را در [[ایران]] و کشورهای ساحل خلیج فارس انجام داد. با این حال، زمانی که جمعیت شیعه مقهور نیروهای [[اهل سنت و جماعت|سنی]] شدند، نه تنها روند مسجدسازی به میزان بسیاری کاهش یافت؛ بلکه برگزاری مراسمی مانند [[نماز جمعه]] نیز رو به کاستی نهاد.<ref>کامپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۶۹ ذیل مدخل مسجد</ref> | ||
==احکام و آداب مسجد== | ==احکام و آداب مسجد== | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
==اهمیت و فضیلت مسجد== | ==اهمیت و فضیلت مسجد== | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان = | نقل‌قول = [[عبدالحسین زرین‌کوب]]:{{-}}'''«در طول نسلها و قرون در فاصله آفاق مختلف، هنر اسلامی ملجائی پاک‌تر و نمایشگاهی امن‌تر از مسجد نداشته است.»'''<ref>زرین‌کوب، از چیزهای دیگر، | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = [[عبدالحسین زرین‌کوب]]:{{-}}'''«در طول نسلها و قرون در فاصله آفاق مختلف، هنر اسلامی ملجائی پاک‌تر و نمایشگاهی امن‌تر از مسجد نداشته است.»'''<ref>زرین‌کوب، از چیزهای دیگر، ۱۳۷۹ش، ص۱۷۶.</ref>|تاریخ بایگانی| منبع =| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#FFF9E7| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
در فرهنگ اسلامی، متاثر از قرآن کریم و روایات بزرگان دینی، مسجد حرمت و جایگاه ویژه‌ای دارد. قرآن کریم برپا داشتن و حفظ مسجد را کار کسانی خوانده که به [[خدا]] و روز [[قیامت]] ایمان دارند.<ref>سوره توبه، آیه ۱۸.</ref> قداست و فضیلت مسجد نزد مسلمانان از عوامل حفظ بنای آن بوده است. مسلمانان بنابر آموزه‌های اسلامی، خود را موظف به حفظ و تعمیر مساجد می‌دانستند و بدین رو، می‌کوشیدند در عمارت، حفظ و مرمت مسجد نقشی بر عهده گیرند.<ref>نک: امجد، معماری مساجد جهان، ۱۳۶۸ش، ص۸.</ref> | در فرهنگ اسلامی، متاثر از قرآن کریم و روایات بزرگان دینی، مسجد حرمت و جایگاه ویژه‌ای دارد. قرآن کریم برپا داشتن و حفظ مسجد را کار کسانی خوانده که به [[خدا]] و روز [[قیامت]] ایمان دارند.<ref>سوره توبه، آیه ۱۸.</ref> قداست و فضیلت مسجد نزد مسلمانان از عوامل حفظ بنای آن بوده است. مسلمانان بنابر آموزه‌های اسلامی، خود را موظف به حفظ و تعمیر مساجد می‌دانستند و بدین رو، می‌کوشیدند در عمارت، حفظ و مرمت مسجد نقشی بر عهده گیرند.<ref>نک: امجد، معماری مساجد جهان، ۱۳۶۸ش، ص۸.</ref> | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
===منبر=== | ===منبر=== | ||
پیش از ظهور اسلام منبر در [[حجاز]] وجود نداشت و سخنرانان برای سخنرانی بر نیزه تکیه می‌دادند و سخن می‌راندند. [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله |پیامبر اکرم(ص)]] نیز در آغاز رسالت به صورت ایستاده و با تکیه بر درختی ([[ستون حنانه |استوانه حنانه]]) خطبه می‌خواند تا این که برای ایشان منبری با سه یا چهار پله ساختند. در برخی منابع روایی از کلمه «منبر» برای سخنرانی پیامبر(ص) یاد شده که شاید بتوان از آن برداشت کرد که در آن زمان منبر به کار می‌رفته است؛ از جمله [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] آورده است: «صعد رسول الله(ص) المنبر ذات یوم فحمد الله و اثنی علیه و...؛ روزی پیامبر(ص) از منبر بالا رفت و سپس خدای را سپاس و ثنا گفت و....»<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۵-۳۶</ref> | پیش از ظهور اسلام منبر در [[حجاز]] وجود نداشت و سخنرانان برای سخنرانی بر نیزه تکیه می‌دادند و سخن می‌راندند. [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] نیز در آغاز رسالت به صورت ایستاده و با تکیه بر درختی ([[ستون حنانه|استوانه حنانه]]) خطبه می‌خواند تا این که برای ایشان منبری با سه یا چهار پله ساختند. در برخی منابع روایی از کلمه «منبر» برای سخنرانی پیامبر(ص) یاد شده که شاید بتوان از آن برداشت کرد که در آن زمان منبر به کار می‌رفته است؛ از جمله [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] آورده است: «صعد رسول الله(ص) المنبر ذات یوم فحمد الله و اثنی علیه و...؛ روزی پیامبر(ص) از منبر بالا رفت و سپس خدای را سپاس و ثنا گفت و....»<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۵-۳۶</ref> | ||
ولی در این که چه کسی برای ایشان منبر ساخت اختلاف است. منابع از غلام زنی از انصار،<ref>بخاری، صحیح، ۱، ۱۱۶</ref> غلام زنی از مهاجران،<ref>بخاری، صحیح، ۳، ۱۲۹</ref> یکی از صحابه<ref>دارمی، سنن، ۱، ۱۷</ref> یا مردی رومی نام برده‌اند.<ref>دارمی، سنن، ۱، ۱۸؛ نک: فرهنگ مسجد، ۲۹۰</ref> | ولی در این که چه کسی برای ایشان منبر ساخت اختلاف است. منابع از غلام زنی از انصار،<ref>بخاری، صحیح، ۱، ۱۱۶</ref> غلام زنی از مهاجران،<ref>بخاری، صحیح، ۳، ۱۲۹</ref> یکی از صحابه<ref>دارمی، سنن، ۱، ۱۷</ref> یا مردی رومی نام برده‌اند.<ref>دارمی، سنن، ۱، ۱۸؛ نک: فرهنگ مسجد، ۲۹۰</ref> | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
نظر به این که مسجد جایی مناسب برای گردهمایی مسلمانان از طبقات و حرفه‌های مختلف است، این مکان مذهبی از همان آغاز در کنار کارکردهای عبادی‌اش، تبدیل به محلی مناسب برای آموزش نیز شد. مسلمانان در صدر اسلام، غالباً مسائل مذهبی و دینی خویش را در مسجد از پیامبر اکرم(ص) می‌پرسیدند. آن حضرت در مسجد آیات قرآنی را بر مردم قرائت می‌کرد و به پرسشهای آنها پاسخ می‌گفت.<ref>شلبی، تاریخ آموزش در اسلام، ۱۲۰</ref>رفته رفته، برخی مسائل مربوط به موضوعات غیردینی نیز در مساجد مطرح شد؛ از جمله گفته‌اند که حتی بحثهای ادبی و شعرخوانی در مساجد انجام می‌شده است.<ref>جعفری، مسلمانان در بستر تاریخ، ۱۴۴</ref> | نظر به این که مسجد جایی مناسب برای گردهمایی مسلمانان از طبقات و حرفه‌های مختلف است، این مکان مذهبی از همان آغاز در کنار کارکردهای عبادی‌اش، تبدیل به محلی مناسب برای آموزش نیز شد. مسلمانان در صدر اسلام، غالباً مسائل مذهبی و دینی خویش را در مسجد از پیامبر اکرم(ص) می‌پرسیدند. آن حضرت در مسجد آیات قرآنی را بر مردم قرائت می‌کرد و به پرسشهای آنها پاسخ می‌گفت.<ref>شلبی، تاریخ آموزش در اسلام، ۱۲۰</ref>رفته رفته، برخی مسائل مربوط به موضوعات غیردینی نیز در مساجد مطرح شد؛ از جمله گفته‌اند که حتی بحثهای ادبی و شعرخوانی در مساجد انجام می‌شده است.<ref>جعفری، مسلمانان در بستر تاریخ، ۱۴۴</ref> | ||
در سالهای پس از پیامبر(ص) رفته رفته آموزش علوم و دانستنی‌هایی که به دین و عبادت ارتباط داشتند در مساجد رواج بیشتری یافت و مسلمانان در مساجد قرآن، حدیث، فقه و صرف و نحو می‌آموختند. برخی مقامات معتبر مذهبی نیز ساعتهای معینی را در مساجد می‌گذراندند و وعظ و حکمت ارائه می‌کردند.<ref>امپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۷۱ ذیل مدخل مسجد</ref> | در سالهای پس از پیامبر(ص) رفته رفته آموزش علوم و دانستنی‌هایی که به دین و عبادت ارتباط داشتند در مساجد رواج بیشتری یافت و مسلمانان در مساجد قرآن، حدیث، فقه و صرف و نحو می‌آموختند. برخی مقامات معتبر مذهبی نیز ساعتهای معینی را در مساجد می‌گذراندند و وعظ و حکمت ارائه می‌کردند.<ref>امپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۷۱ ذیل مدخل مسجد.</ref> | ||
===کارکرد اجتماعی=== | ===کارکرد اجتماعی=== | ||
| خط ۹۶: | خط ۹۶: | ||
پیش از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران| انقلاب اسلامی]]، مخالفان رژیم پهلوی که گرایش اسلامی داشتند، عمدتا در مبارزه خود از مسجد تأثیر می‌گرفتند. انقلابیان در فعالیت‌های آگاه‌سازی و تبلیغی، مانند تکثیر جزوه و اطلاعیه و نیز توزیع نوارهای کاست سخنرانی مخالفان شاه و پخش آن میان مردم از مساجد به عنوان یک پایگاه استفاده می‌کردند. موفقیت مسجد در ایجاد چنین ارتباطی عوامل مختلفی دارد که یکی از آنها بهره گیری از ارتباطات چهره به چهره بود که با توجه به وجود فرهنگ شفاهی جامعه ایرانی، اثرگذاری چشمگیری داشت.<ref>نک: ساسان، فروغ مسجد، ۶، ۶۳۰ و ۶۳۱</ref> | پیش از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران| انقلاب اسلامی]]، مخالفان رژیم پهلوی که گرایش اسلامی داشتند، عمدتا در مبارزه خود از مسجد تأثیر می‌گرفتند. انقلابیان در فعالیت‌های آگاه‌سازی و تبلیغی، مانند تکثیر جزوه و اطلاعیه و نیز توزیع نوارهای کاست سخنرانی مخالفان شاه و پخش آن میان مردم از مساجد به عنوان یک پایگاه استفاده می‌کردند. موفقیت مسجد در ایجاد چنین ارتباطی عوامل مختلفی دارد که یکی از آنها بهره گیری از ارتباطات چهره به چهره بود که با توجه به وجود فرهنگ شفاهی جامعه ایرانی، اثرگذاری چشمگیری داشت.<ref>نک: ساسان، فروغ مسجد، ۶، ۶۳۰ و ۶۳۱</ref> | ||
مساجد ایران در پشتیبانی مالی از انقلابیان نیز سهمی مهم داشتند. ارتباط مسجد با بازار در ایران پیشینه‌ای دیرینه دارد و در جریان انقلاب اسلامی، بدین وسیله مسجد توانست به لحاظ مالی، همچون حلقه ارتباطی میان بازاریان و انقلابیان ایفای نقش کند و کمکهای مالی و اقتصادی بازار را به انقلابیان برساند. از سویی دیگر، بازاریان به سبب ارتباط با مسجد، خود به قشر مهمی تبدیل شدند که در پیروزی انقلاب تأثیر به سزایی نهادند.<ref>نک: ساسان، فروغ مسجد، ۶، ۶۳۸ و ۶۳۹</ref>مساجد در دوران [[جنگ عراق و ایران]] (دفاع مقدس) از جمله مراکز مهم اعلام اقلام مورد نیاز | مساجد ایران در پشتیبانی مالی از انقلابیان نیز سهمی مهم داشتند. ارتباط مسجد با بازار در ایران پیشینه‌ای دیرینه دارد و در جریان انقلاب اسلامی، بدین وسیله مسجد توانست به لحاظ مالی، همچون حلقه ارتباطی میان بازاریان و انقلابیان ایفای نقش کند و کمکهای مالی و اقتصادی بازار را به انقلابیان برساند. از سویی دیگر، بازاریان به سبب ارتباط با مسجد، خود به قشر مهمی تبدیل شدند که در پیروزی انقلاب تأثیر به سزایی نهادند.<ref>نک: ساسان، فروغ مسجد، ۶، ۶۳۸ و ۶۳۹</ref> مساجد در دوران [[جنگ عراق و ایران]] (دفاع مقدس) از جمله مراکز مهم اعلام اقلام مورد نیاز جبهه‌ها و نیز محل جمع آوری کمکهای مردمی بودند و حوادث جبهه‌ها و پیامدهای سیاسی و اجتماعی عملیات رزمندگان از مساجد برای مردم تبیین می‌شد و فرماندهان دفاع مقدس پس از انجام عملیات‌های مهم، در مساجد حضور پیدا می‌کردند، و درباره چگونگی عملیات‌ها و دستاوردهای آن به ویژه تأثیر آن در تحولات منطقه‌ای و جهانی سخن می‌گفتند.<ref>https://www.masjed.ir/fa/newsagency/35040/</ref> | ||
</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۱۲۱: | خط ۱۲۱: | ||
*زرین‌کوب، عبدالحسین، از چیزهای دیگر، تهران، سخن، ۱۳۷۹ش. | *زرین‌کوب، عبدالحسین، از چیزهای دیگر، تهران، سخن، ۱۳۷۹ش. | ||
*ساسان، جعفر، «نقش مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی»، ''فروغ مسجد''، ج۶، ثقلین، قم، ۱۳۸۷ش. | *ساسان، جعفر، «نقش مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی»، ''فروغ مسجد''، ج۶، ثقلین، قم، ۱۳۸۷ش. | ||
*سمهودی، وفاء | *سمهودی، وفاء الوفا، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا. | ||
*شلبی، احمد، تاریخ آموزش در اسلام، ترجمه محمد حسین ساکت، دفتر نشر فرهنگ اسلامی تهران، ۱۳۶۱ش. | *شلبی، احمد، تاریخ آموزش در اسلام، ترجمه محمد حسین ساکت، دفتر نشر فرهنگ اسلامی تهران، ۱۳۶۱ش. | ||
*عاملی، حر، وسائل الشیعه | *عاملی، حر، وسائل الشیعه | ||