روضه‌خوانی (آیین): تفاوت میان نسخه‌ها

'''رَوضه‌خوانی''' یاهمان رُوضه خوانی در زبان عامیانه شیوه‌ای از [[سوگواری محرم|سوگواری]] که به ذکر مصیبت‌های [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] و سایر [[چهارده معصوم|معصومان]] می‌پردازد. به مجالس [[سوگواری|عزاداری]]، مجلس روضه‌خوانی نیز گفته می‌شود. در این مراسم، روضه‌خوان بر [[منبر]] یا صندلی می‌نشیند و مصیبت یکی از بزرگان دین را با صدایی بلند و حزین برای اهل مجلس می‌خواند. پیشینه ورود واژه‌های روضه و روضه‌خوانی به ادبیات عزاداری [[شیعه|شیعیان]]، به قرن دهم و انتشار کتاب [[روضة الشهداء (کتاب)|روضة الشهداء]] برمی‌گردد.

روضه در لغت به معانی باغ، بستان [[بهشت]]، گلزار و...آمده است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ج۸، ص۱۲۳۸۹.</ref> روضه در اصطلاح به ذکر مصیبت [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین (ع)]] و سایر [[چهارده معصوم|معصومان(ع)]] گفته می‌شود که به صورت نثر بیان می‌گردد. هر چند روضه‌خوان به کسی گفته می‌شود که شغل و پیشۀ او روضه‌خوانی باشد.ولی براساس آموزه های دینی  به این کار نباید مانند دیگر شغل ها وحرفه ها بنگرد .به برپایی [[سوگواری محرم|سوگواری]] امام حسین(ع) نیز روضه‌خوانی می‌گویند.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ج۸، ص۱۲۳۹۱-۱۲۳۸۹.</ref>

پیشینه ورود واژه‌های روضه و روضه‌خوانی، به ادبیات عزاداری [[شیعه|شیعیان]] در قرن دهم و انتشار کتاب [[روضة الشهداء (کتاب)|روضة الشهدا]] برمی‌گردد. [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] که خود [[لؤلؤ و مرجان (کتاب)|لؤلؤ و مرجان]] را درباره شرایطِ روضه‌خوان نگاشته است،<ref> حسینی‌جلالی، فهرس‌التراث، ج۲، ص۲۳۷.</ref> می‌گوید: «این صنف از مؤمنین [روضه‌خوان‌ها] اسمی مخصوص نداشتند تا‌... ملاحسین کاشفی کتاب روضة الشهدا را تألیف نمود».<ref> نوری، لؤلؤ و مرجان، ص۷۸.</ref>

سبب نامیدن مرثیه‌خوانی به روضه‌خوانی آن است که مرثیه‌خوانان در گذشته حوادث [[کربلا]] را از کتاب روضة الشهداءِ ملا حسین کاشفی (درگذشته ۹۱۰ق) می‌خواندند. چون خوانندگان، عیناً کتاب روضة الشهداء را برای مردم می‌خواندند، آنان را روضه‌خوان یعنی روضةالشهدا‌خوان می‌گفتند.<ref>قمی، فوائدالرضویه، ص۱۴۶؛ آقا بزرگ، الذریعه، ج۷، ص۹۳.</ref> کم کم روضه مصطلحی شد برای  مصیبت امام حسین (ع) و روضه خوان به کسی اطلاق شد که مصیبت امام حسین را بخواند؛ اگر چه به روضة الشهدا هم مراجعه نکرده باشد.<ref> قمی، فوائدالرضویه، ص۱۴۶.</ref> محمدهادی یوسفی غروی، پیدایش واژه روضه و روضه‌خوانی را به [[روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (کتاب)|کتاب روضة الواعظین]] فَتّال نیشابوری (درگذشته ۵۰۸ق) دانسته و معتقد است چون نوحه‌سرایان کتاب روضة الواعظین را می‌خوانده‌اند ترکیب روضه‌خوانی شکل گرفته است.<ref>[https://www.dinonline.com/2554/ اعتبارسنجی منابع عاشورا به گزارش یوسفی غروی]، سایت دین‌آنلاین.</ref>

در دوره افشاریان، [[سوگواری|عزاداری]] و روضه‌خوانی به وسیله نادرشاه، محدود شد؛<ref> مظاهری،رسانه شیعه، ص۴۲.</ref> اما در دوره قاجاریه، عزاداری امام حسین(ع) رونق گرفت، فتحعلی شاه قاجار در بعضی از شب‌های جمعه‌، به خصوص در [[رمضان|ماه رمضان]] و ماه‌های [[محرم (ماه)|محرم]] و [[صفر]]، روضه‌خوانی برپا می‌کرد‌.<ref>مظاهری، رسانه شیعه، ص۸۱.</ref>

[[ناصرالدین شاه قاجار|ناصر الدین شاه]] نیز به هنگام [[محرم (ماه)|ماه محرّم]]، تشکیل مجلس روضه و شرکت در آن را بر خود واجب می‌دانست.<ref>دوست‌علی‌خان معیرالممالک، یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه، ص۴۶؛ مظاهری، رسانه شیعه، ص۴۳.</ref> البته رونق بی‌سابقه [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه‌خوانی]] و ساخت [[تکیه]] دولت، از رونق روضه‌خوانی کاست؛<ref> مظاهری، رسانه شیعه، ص۴۳.</ref> تا جایی که روضه‌خوانی و مرثیه‌خوانی، دیگر به اندازۀ تعزیه، رسمیت نداشت‌.<ref> الگار، دین و دولت در ایران، ص۲۱۱-۲۱۲.</ref>

رضا شاه در نیمه دوم سلطنت‌ش، شعائر مذهبی عامه مردم را خرافات نامید.<ref> مظاهری، رسانه شیعه، ص۱۴۷ به نقل از بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، تهران، عروج، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۰.</ref> پس از [[واقعه مسجد گوهرشاد|واقعه گوهرشاد]]، سخت‌گیری درباره برپایی مجالس روضه افزایش یافت و مأموران شهربانی موظف شدند که از برگزاری مجالس عزاداری جلوگیری کنند. در بعضی شهرها وعاظ و برپاکنندگان مجالس روضه را به زندان می‌فرستادند.<ref>مظاهری، رسانه شیعه، ص۱۴۷ به نقل از بصیرت منش، علما و رژیم رضاشاه، تهران، عروج، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۳-۱۴۴.</ref>

[[عبدالکریم حائری یزدی]]، مؤسس [[حوزه علمیه قم]]، در ترویج مجالس روضه‌خوانی، نقش داشت. او مراسم [[تعزیه‌خوانی (آیین)|شبیه‌خوانی]] را در [[قم]] ممنوع اعلام کرد و مجالس بزرگ تعزیه را به مجلس روضه‌خوانی تبدیل کرد.<ref>مظاهری، رسانه شیعه، ص۱۴۹ به نقل از خمینی، کشف‌الاسرار، بی‌نا، بی‌تا، ص۱۷۳.</ref>

مجالس روضه خوانی در ایام [[شهادت]] معصومان، به ویژه در ماه محرم و صفر برپا می‌شود. این مجالس در خانه، [[حسینیه]]، [[تکیه]]، [[مسجد]] و... برگزار می‌گردد.<ref> یاراحمدی، روضه‌خوانی به مثابه یک نظام نمایشی، ص۱۷۴.</ref> در مراسم روضه‌خوانی، روضه‌خوان بر [[منبر]] یا صندلی‌ای قرار می‌گیرد و با خواندن مصیبت امام حسین(ع) و دیگران با صدایی حزین، اهل مجلس را به گریه وا می‌دارد. روضه‌خوانان از دو طیف واعظان و ذاکران هستند. واعظان معمولا پیش از خواندن روضه، بر منبر سخن می‌رانند و در پایان، مصیبت یکی از معصومین را می‌خوانند؛ اما ذاکران تنها به خواندن مصیبت اکتفا می‌کنند.<ref> مستوفی، شرح زندگانی من، ج۱، ص۲۷۵.</ref>

مجالس روضه‌خوانی به دو شکل مردانه و زنانه برگزار می‌شود. در روضه‌خوانی زنانه، اهل مجلس فقط زنان هستند.<ref>یاراحمدی، روضه‌خوانی به مثابه یک نظام نمایشی، ص۱۷۴.</ref>در برخی از مساجد وتکایا و [[حسینیه| حسینیه‌ها]] نیز مجالس روضه خوانی برای عموم و با حضور مردان و زنان برگزار می‌شود. [[تکیه دولت]] در عصر قاجار نمونه‌ای معروف از این تکیه‌هاست.<ref>رمضان نرگسی، «عزادارى در عصر قاجار»، ص۳.</ref>

روضه خوانی، در تثبیت مذهب [[شیعه]]  و شناساندن مصائب [[امامان شیعه|ائمه معصومین(ع)]] و [[شهدای کربلا]] تأثیرگذار بوده است. [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] فلسفهٔ روضه‌خوانی برای [[امام حسین علیه‌السلام|سیدالشهداء]] را حفظ مکتب او می‌داند و معتقد است مجالس عزاداری و روضه‌خوانی نقشی تعیین‌کننده، در حفظ مذهب شیعه داشته است.<ref>امام خمینی، صحیفه نور، ج۸، ص۵۲۶.</ref>