محمدحسین غروی اصفهانی: تفاوت میان نسخه‌ها

| زادروز            = 2 محرم1296ق

| تاریخ مرگ        = 5 ذیحجه 1365ق

محمدحسین غروی اصفهانی (1292-1365ق) از فقها و اصولیین و فلاسفه قرن چهاردهم امامیه است. وی در کنار آقاضیاء عراقی و میرزای نایینی یکی از سه مدرسه اصولی در شرح و بسط مکتب اصولی شیخ انصاری را ایجاد کرده است. او به دقت و نگاه ژرف در مباحث شهره است. کتاب نهایة الدرایة او از مهمترین آثار در اصول فقه به شمار میآید که در شرح کفایة آخوند خراسانی نگاشته است. دیوان شعری از او که در مدح و رثای اهل بیت است، با تخلص مفقتر منتشر شده است. تلاش وی برای تغییر در تبویب علم اصول با مرگ وی ناتمام ماند.

محمدحسین اصفهانی فرزند محمدحسن اصفهانی نخجوانی در دوم محرم 1296ق در نجف متولد شد. پدرش از تجار مشهور [[کاظمین]] بود و اصالتاً نخجوانی بودند. پس از امضای قرارداد ترکمانچای نخست به [[تبریز]] و سپس به [[اصفهان]] مهاجرت میکند و بعدها به کاظمین منتقل میشود.<ref> علماء معاصرین، واعظ خیابانی تبریزی، ص 190</ref> پدرش دوست داشت که راه او در تجارت را ادامه دهد، اما وی با توسل به [[امام موسی کاظم]] رضایت پدر را به دست آورد و در نزدیک بیست سالگی برای تحصیل به نجف آمد.

اصفهانی اندکی کوتاه قامت بود. عمامه ای کوچک بر سر میبست. بیشتر سر به پایین داشت. سریع الذهن و حاضرجواب بود و سخنانش همراه لطیفه و مزاح بود و حتی در تقریر درس نیز بذله گویی داشت. آهسته سخن میگفت و حتی این آهسته گویی گاهی با اعتراض شاگردان مواجه میشد.

ملتزم بود در [[حرم امیرالمؤمنین]] [[زیارت جامعه]] را ایستاده بخواند. در دهه محرم در مجالس تعزیه [[امام حسین]] شرکتی می کرد و بسیار میگریست. <ref>مجله نور علم، ش ۴۰، ص ۵۲، به نقل از سید عباس کاشانی</ref>

[[علامه طباطبایی]] درباره استادش می نویسد:

:در مرحله تهذیب نفس و تصفیه باطن با مرحوم خلد آشیان علام نحریر فخرالمجتهدین و سندالعارفین حاج [[میرزا جوادآقا ملکی تبریزی]] نزیل [[قم]] که از اکابر تلامذه و تربیت یافتگان مرحوم  آخوند [[ملاحسینقلی همدانی]] بوده، رابطه و مکاتبه داشته است.

:مرحوم شیخ مردی بود جامع میان علم و عمل و رابط میان تقوا و ذو، دارای طبعی سیال و لهجه شیرین. دیوان اشعار وی معروف است و در فنون مختلفه شعر از قصیده و مدیحه و غزل و رباعی و علمی، اشعاری زیاد سروده و در فقه و اصول و حکمت و عرفان مٰلفات زیاد دارد که غالب آنها مثل ضروریات یومی و حیاتی میان اهل علم دست به دست میگردد. سیمایی داشت متواضع و ربانی و خاموش و غالباً فکور و به خود مشغول بود. زندگانی ساده داشت.<ref> یادنامه شهید آیت الله قدوسی، ص ۲۷۰-۲۷۱به قلم جمعی از دانشمندان، قم، انتشارات شفق، ۱۳۶۳</ref>

[[محمدتقی بهجت]] از شاگردان وی درباره استادش میگوید:

:«مرحوم آقا شیخ محمد حسین طوری بود که اگر کسی به فعالیتهای علمی اش توجه می کرد تصور می کرد در شبانه روز هیچ کاری غیر از مطالعه و تحقیق ندارد، و اگر کسی از برنامه های عبادی ایشان اطلاع پیدا می کرد فکر می کرد غیر از عبادت به کاری نمی پردازد.

:مرحوم آقا شیخ محمد حسین می گفت: من سیزده سال در درس مرحوم [[آخوند خراسانی]]، صاحب کفایه شرکت می کردم، در طول این سیزده سال یک شب موفق نشدم که در درس ایشان حضور پیدا کنم ( و ظاهراً درسشان را شبها ایراد می فرمودند ) آن یک شب نیز به زیارت کاظمین مشرف شده بودم و در هنگام برگشتن مشکلی پیش آمد که به موقع نرسیدم، در بین راه که می آمدم حدس می زدم که امشب چه مطالبی را بیان خواهند کرد. پیشاپیش آنها را نوشتم.

:به نجف که رسیدم و با دوستان صحبت کردم دیدم تقریباً همه مطالبی که بیان فرموده بودند چیزهایی بوده که من پیشاپیش حدس زده و نوشته بودم، و تقریباً نوشته های من چیزی از درس کم نداشت.

:ایشان با اینکه چنین موقعیت علمی داشتند و درس استاد را پیشاپیش می توانستند حدس بزنند و بنویسند، در عین حال مقید بودند که حتی یک شب درس استاد از او فوت نشود.

:در کنار این فعالیتهای علمی آن قدر مقید به برنامه های عبادتی بودند، که هر کس اینها را می دید فکر می کرد که اصلاً به هیچ چیز غیر از عبادت نمی رسد، هر روز زیارت عاشورا و هر روز نماز جعفر طیار از برنامه های عادی ایشان بود. روزهای پنج شنبه، طبق سنتی که علمای نجف دارند و معمولاً روز پنج شنبه یا جمعه یک روضه هفتگی دارند که زمینه ای است برای دیدار دوستان و استادان و شاگردان با همدیگر و توسلی هم انجام می گرفت، مرحوم آقا شیخ محمد حسین در این روضه شان مقید بود که خود پای سماور بنشیند، و خود او همه کفش ها را جفت کند، و در عین حال زبانش مرتب در حال حرکت بود خیلی تند تند یک چیزی را می خواندند ما متوجه نمی شدیم که این چه ذکری است که ایشان این قدر در نشستن و بر خاستن به گفتن آن مقید است.

:بعد یکی از دوستان که خیلی با آقا مأنوس بود ( مرحوم آقا شیخ [[علی محمد بروجردی]] رضوان الله علیه ) از ایشان سؤال کرده بود: آقا، این چه ذکری است که شما این قدر تقیِّد دارید که حتی بین سلام و احوال پرسی تان آن را ترک نمی کنی؟ ایشان لبخندی زده بود و بعد از تأملی فرموده بود: خوب است انسان روزی هزار مرتبه إنا أنزلنا بخواند. » <ref>[http://www.bahjat.org/index.php/2011-09-08-10-59-54/hekayat.html#5 پایگاه نشر آثار آیت الله بهجت]</ref>

پس از وفات آخوند، مستقلاً به تدریس پرداخت و چند دوره اصول و فقه مکاسب را تدریس کرد. درس وی دقیق بود و به زبان عربی فصیح بیان می شد.<ref> مجله حوزه، ش ۳۰، ص ۳۷</ref>  آخرین دوره کامل اصول را در ۱۳۴۴ق شروع کرد و در ۱۳۵۹ق به پایان برد. این طولانی ترنی دوره او بود.

پس از این دوره، برای تهذیب و اختصار و ترتیب فنی ابواب اصول و تنقیح و تقسیمی نو، دوره درسی جدیدی را آغاز کرد. وی ترتیب مطالب اصولی گذشته را تغییر داد و برخی مبادی را به جای خود برگداند. در این تقسیم بر خلاف آنچه معمول بود، او اصول را به چهار مبحث تقسیم کرد و تلاش کرد به عواملی که موجب خلط مباحث است پایان دهد. او اصول را بر این چهار مبحث تنظیم کرد.

او درس حکمت و فلسفه و کلام را از عارف معروف میرزا محمدباقر اصطهباناتی فراگرفت. تأثیر فلسفه در فقه و اصول و حتی اشعار وی دیده میشود.

درس اصفهانی شاگردان بسیاری تربیت کرد که بعدها از مراجع بزرگ و اساتید حوزه های علمیه شدند. <ref>ماضی النجف و حاضرها، ص ۲۸۱</ref>

* شیخ محمدلی اراکی (داماد اصفهانی)

پس از وفات میرزای نایینی اعلامیه ای به امضای میرزا علی اصغر ملکی -از شاگردان آخوند خراسانی-، سید ابوالقاسم خوئی، سید محمدهادی میلانی به این مضمون نوشته شد که پس از شیخ انصاری در این اواخر نظیر آیت الله اصفهانی در روحانیت شیعه پیدا نشده و در حوزه نجف اشرف نظیر ایشان نیست. در بغداد برخی مقلدین به اصفهانی رجوع کردند. <ref>مجله نور علم، ش 40، ص 57 به نقل از سید هادی خسروشاهی</ref>

* نهایة الدرایة فی شرح الکفایة؛ این کتاب از دقیقترین شروح کفایه و آکنده از تحقیق و تدقیق است. بخش نخست در سال 1341ق و بخش دوم و سوم در 1344ق در تهران به چاپ رسید. مؤسسه آل البیت قم چاپ جدیدی از این کتاب منتشر کرده است.

* ارجوزة فی الصوم؛ منظومه ای فقهی در باب صوم.

* الانوار القدسیه؛ 24 قصیده ای عربی در تاریخ حیات پیامبر و بعضی اعمام پیامبر و ائمه معصومین علیهم السلام و برخی اولاد ایشان است. این قصیده ها با اشاره به آیات و روایات و با اسلوبی فلسفی در دو هزار بیت سروده شده است. این کتاب در نجف با مقدمه شیخ محمدعلی اردوبادی به چاپ رسیده است.

* تحفة الحکیم ارجوزه ای است در فلسفه به زبان عربی و حدود هزار بیت شعر است. میرزا مهدی آشتیانی تا مبحث وجود ذهنی و محمدباقر ساعدی بر همه آن شرح نوشته است.<ref> دائرة المعارف تشیع، ج2، ص 227</ref>

* حاشیه بر مکاسب؛ حاشیه ای بر بیع و خیارات مکاسب شیخ انصاری.

* دیوان، این دیوان به فارسی است. اصفهانی با تخلص «مفتقر» شعر میگفته است. این دیوان شامل مدایح و مراثی اهل بیت علیهم السلام است و بارها چاپ شده است. <ref>از جمله: تهران، دارالکتب الاسلامیه، تصحیح سید کاظم موسوی، 1338ش، همراه با شرح حال مختصری از مرحوم اصفهانی؛ قم، مؤسسه مطبوعاتی حق بین، 1348، جیبی، به انضمام مقدمه ای کوتاه و واژه نامه؛ بی جا، نشر لقمان، 1365 و ... </ref> این دیوان در یکی از چاپها با نام دیوان کمپانی منتشر شده است.

* منظومه ای در اعتکاف

افزون بر این آثار، رساله های متعددی در فقه و اصول نگاشته است. رساله هایی در اجاره، نماز جماعت، نماز مسافر، مشتق، اجرت گرفتن بر واجبات، موضوع علم، مشترک، حروف، صحیح و اعم، قواعد تجاوز و فراغ و اصالة الصحة و اصالة الید، طهارت، حقیقت حق و حکم، رساله عملیه مختصری به فارسی و عربی به نام الوسیله، قاعده لاضرر، وضع، شرط متأخر، علامت حقیقت و مجاز، حقیقت شرعیه و نماز جمعه.

بنا به نقل سید عباس کاشانی، اصفهانی تفسیری ناتمام نیز نوشته اند که در کتب تراجم ذکر نشده است.

محمدحسین غروی اصفهانی در پنجم ذیحجه 1361ق بر اثر سکته قلبی در خواب وفات کرد. پیکر او در حجره ای متصل به گلدسته شمالی ایوان طلای حرم امیرالمؤمنین، نزدیک مقبره علامه حلی به خاک سپرده شد.<ref> نقباء البشر، ج2، ص 561</ref> وفات او یک هفته پس از وفات آقاضیاء عراقی بود.

* مقدمه محمدرضا مظفربر حاشیه مکاسب، ص الف تا د، قم کتابفروشی بصیرتی

* مجله نور علم، ش 40، سید ابوالحسن مطلبی، مقاله نجوم امت؛ آیت الله العظمی شیخ محمدحسین غروی اصفهانی

* دائرة المعارف تشیع، ج2

* جعفر الشیخ باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، دار الاضواء، چاپ دوم، بیروت، 1986م.