مؤذن: تفاوت میان نسخه‌ها

مؤذّن به معنای کسی است که مطلبی را آشکارا اعلام می‌کند. در قرآن کریم به همین معنا به کار رفته‌است.<ref>سوره اعراف، آیه ۴۴.</ref> از سیبویه، ادیب و لغت‌شناس مشهور زبان عربی نقل کرده‌اند که اذان به معنای اعلام مطلبی با صدای بلند است.<ref>طوسی، التبیان، ج۴، ص۴۰۶.</ref> کلمه «مؤذن» یک مرتبه در قرآن در آیه ۴۴ سوره اعراف آمده‌است. در این آیه آمده‌است که: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ» ترجمه: «پس آوازدهنده‌ای میان آنان آواز درمی‌دهد که: «لعنت خدا بر ستمکاران باد.»». کاربرد این عبارت به عنوان فریاددهنده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۶، ص۱۸۱.</ref>

[[بلال حبشی]]، [[ابومحذوره]] و [[عمرو بن ام مکتوم]] را از مؤذنان پیامبر اسلام (ص) شمرده‌اند.<ref>{{پک|1=طوسی|2=۲۳۰|ک=منابع تاریخ اسلام|ص=۳۷۴–۳۷۷|ج=۱}}</ref> که اولین آنان بلال بود.<ref name=":0">عظیمی پور، «[https://lib.eshia.ir/12294/2/75 اذان]» دانشنامه فرهنگ مردم ایران.</ref> بنابر روایات شیعه، وقتی پیامبر به [[معراج]] رفت، نخستین بار [[جبرئیل]] اذان گفت و چون پیامبر از معراج بازگشت، به [[علی(ع)]] فرمان داد تا به [[بلال]] اذان بیاموزد و بلال نخستین مؤذن اسلام شد.<ref>نک: کلینی، کافی، ج۳، ص۳۰۲؛ ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۸۳؛ طوسی، تهذیب، ج۲، ص۲۷۷ و الاستبصار، ج۱، ص۳۰۵–۳۰۶.</ref> یکی دیگر از مؤذنان صدر اسلام، شخصی به نام ابن نباح است که به عنوان مؤذن امام علی (ع) معرفی شده‌است.<ref name=":0"/>

در دوران غازان خان مغول، ارتزاق مؤذنان از موقوفات مساجد و خیرات خیرین بود. در دوره صفویه و قاجار، سلاطین و رجال سیاسی، افراد خوش صدا و مطلع از دستگاه‌های موسیقی را به منصب مؤذنی برمی‌گزیدند و برای آنان مقرری تعیین می‌کردند.<ref name=":0"/>

بر اساس روایات، مؤذن باید مرد یا پسر ممیز باشد. یکی از شروط مؤذن اسلام و عقل است. همچنین مستحب است که عادل، بلندآواز و آگاه به وقت باشد. در فقه شیعی مستحب است که مؤذن بر بالای بلندی بایستد و اذان بگوید. برخی از فقها بر جواز اذان گفتن زنان بر جمعی از زنان دیگر، فتوا داده‌اند. به گزارش دایرةالمعارف فرهنگ مردم ایران، در فِرَق مختلف اسلامی دربارهٔ شیوهٔ ارتزاق مؤذنان اختلاف نظر است. گرفتن اجرت توسط مؤذن نزد مالکیان و برخی از شافعیان بلامانع است، اما امامیه، حنفیه، حنابله و برخی دیگر از شافعیه، اخذ اجرت بر مؤذن را محل اشکال دانسته‌اند.<ref name=":0"/> شهید اول در پاسخ به سؤال فاضل مقداد در مورد گرفتن اجرت بر اذان توسط مؤذن، چنین می‌نویسد که: «صحاب تصریح کرده‌اند که گرفتن مزد بر مؤذن حرام است چه مؤذنی دیگر وجود داشته باشد یا خیر. بله جایز است که مؤذن از بیت المال یا از اموال مشاهد مشرفه استفاده کند مشروط به آن که کسی پیدا نشود که بی‌مزد اذان بگوید. این کار باید با اجازه فقیه انجام گیرد که او حاکم اصلی در این کار است.» در میان فقها، محقق سبزواری گزارش می‌کند که ارتزاق مؤذن از بیت المال بلامانع است و جز مواردی است در منابع اسلامی به جواز تصرفش در بیت المال تصریح شده‌است.<ref>رضوی، «پیشینه بودجه حوزه علمیه» نشریه حوزه.</ref>

در روزگار قدیم، شخص مؤذن به مکانی بلند (غالباً بر بام [[مسجد]] یا مناره مسجد) می‌رفت و اذان می‌گفت. در دوران اخیر، صدای مؤذن غالباً از بلندگویی که بر فراز مساجد است پخش می‌شود. از همین رو ساخت ماذنه و مناره که با نام گلدسته نیز شناخته می‌شود در فرهنگ اسلامی و معماری ساخت مساجد رسوخ کرد. همچنین در روزگار قدیم برای رساندن صدای اذان به دیگران، افراد به هنگام شنیدن صدای مؤذن، به اذان گفتن مشغول می‌شدند. در گذشته در بین مؤذنان، زمان ورود وقت با شیوه‌های متفاوتی همراه بود، از این رو در میان مؤذنان تفاوت اوقات اذان وجود داشت. در فرهنگ اسلامی، صوت خوش از محسنات مؤذن به‌شمار می‌رفت. همچنین در برخی از مثل‌ها و تاکیدها، به حسن شهرت و موجه بودن مؤذن تأکید شده‌است. در یکی از ضرب‌المثل‌ها فارسی چنین آمده‌است: «به اذان ملای غریب، کسی نماز نمی‌خواند». به‌طور کلی، مؤذنان در میان مسلمانان، از حرمت ویژه ای برخوردار بودند و از این رو، مؤذنان جایگاه اجتماعی ویژه ای داشتند.<ref name=":0"/>

مردم برخی از مناطق ایران، بر این باورند که مؤذنان، افرادی پاک و مقدس هستند. از این‌رو، حتی زنان محرم به آنان نیز در گذشته از مؤذنان روی می‌گرفتند. در قرون وسطی حتی الامکان مؤذنان صلاة روز را از میان نابینایان انتخاب می‌کردند تا به جهت ایستادن وی در بلندی، از نگاه به نامحرم محفوظ بماند.<ref name=":0"/>

سنت اذان گویی تا مدتی پیش از فراگیر شدن وسایل ارتباط جمعی همچون رادیو و تلویزیون، مرسوم بود. امروزه در ایران، پخش اذان از وسایل ارتباط جمعی در سه نوبت از روز، صبح، ظهر و شام متداول است. در مساجد نیز مؤذنان در گلدسته و مناره اذان نمی‌گویند و بیشتر اذان رادیو و تلویزیون را از بلندگوها پخش می‌کنند.<ref name=":0"/>

بنا به گزارشات موجود می‌توان گفت اذان بر اساس موسیقی ایرانی برای اولین‌بار توسط محمد فلاحی معروف به دماوندی گفته شد. به جز دماوندی، سیدحسین عندلیب اصفهانی (مؤذن مسجد سپهسالار)، حاج مؤذن تفرشی (مؤذن مشهوری در عهد محمدعلی شاه) و سیدعبدالرحیم اصفهانی (استاد دماوندی) برخی از اساتید گذشته آواز ایران هستند که به گفتن اذان در دستگاه‌های ایرانی پرداخته‌اند. برای نخستین بار در سال ۱۲۹۱ش. و در دوره قاجار و مظفرالدین‌شاه، صدای اذان ابوالحسن دماوندی (مؤذن مظفرالدین شاه) در آواز بیات ترک بر روی گرامافون ضبط شد.<ref>[https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-768006 نخستین اذان ثبت شده تاریخ ایران]، خبرگزاری ایلنا.</ref>

مشهورترین مؤذن ایرانی، [[رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی]] (درگذشتهٔ ۵ خرداد ۱۳۸۴ش) است که اذان او در آواز بیات ترک و در گوشه روح الارواح نزد ایرانیان و برخی کشورهای اسلامی دیگر معروف است.<ref>[http://www.iec-md.org/monasebatha/digar/moazzenzadeh.html در سوگ بلال ایران]، مرکز تعلیمات اسلامی واشینگتن.</ref> اذان او همچنان از محبوبیت خاصی در میان مردم ایران برخوردار است و در حافظهٔ جمعی ایرانیان و بسیاری از مسلمانان جای دارد. اذان وی به ثبت ملی نیز رسیده‌است.<ref name=":0"/>