محمد مؤمن قمی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان = محمد مومن قمی

محمد مؤمن در [[۲۲ دی]] ۱۳۱۶ش در قم متولد شد.<ref name=":0" /> پدرش عباس مؤمن، کشاورز بود.<ref name=":0" /> پس از تحصیل در مکتب‌خانه و مدرسهٔ جامع تعلیمات دینی، وارد حوزه شد.<ref name=":0">بهداروند، عسگری، خاطرات و گفتگوهای سیاسی آیت‌الله محمد مؤمن قمی، ص ۱۳.</ref> در سال‌های اول حوزه، همزمان با تحصیل برای معیشت، آموزگاری می‌کرد.<ref name=":1">[https://www.jameehmodarresin.org/azae-jameeh/azae-kononi/120-momen-mohammad/67-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D9%85%D9%88%D9%85%D9%86.html زندگی‌نامه آیت الله محمد مؤمن، پایگاه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]</ref> [[امام خمینی]]، [[محمدحسین طباطبایی]]، [[علی مشکینی]] از اساتید وی در [[حوزه علمیه قم (دوران جمهوری اسلامی)|حوزه علمیه قم]] بودند.<ref name=":8">بهداروند، خاطرات و گفتگوهای سیاسی آیت الله محمد مؤمن قمی، ص ۱۵</ref>

پیش از انقلاب، از اعضای [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] بود.<ref name=":9">بهداروند، خاطرات و گفتگوهای سیاسی آیت الله محمد مؤمن قمی، ص ۱۶</ref> از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۶ش در تبعید به سر برد.<ref>اهداف و فعالیت‌های جامعه مدرسین پیش از انقلاب اسلامی؛ مصاحبه به آیت الله محمد مؤمن، فصلنامه فرهنگی-تاریخی یادآور، ش ۴و۵، زمستان ۱۳۸۷ و بهار ۱۳۸۸ش.</ref> پس از انقلاب در قوهٔ قضائیه، شورای نگهبان، [[مرکز مدیریت حوزه های علمیه|مدیریت حوزه علمیه]] مسئولیت داشت و پنج دوره نماینده مجلس خبرگان بود.<ref name=":10">بهداروند، عسگری، خاطرات و گفتگوهای سیاسی آیت‌الله محمد مؤمن قمی، ص ۱۸.</ref>

محمد مؤمن در سال ۱۳۳۰ش دروس حوزوی را آغاز کرد. دروس مقدمات و سطح را در ۵ سال طی کرد<ref name=":1" />  و در درس خارج فقه امام خمینی حاضر شد.<ref name=":2">[http://m-momen.ir/post/13 گفتگوی آیت‌الله محمد مؤمن با برنامه شناسنامه]</ref> در درس [[امام خمینی]]، [[سید محمد محقق داماد]]، [[مرتضی حائری یزدی]]، [[سید محمدحسین طباطبائی]] و ... حاضر شده است.<ref>مهرنامه، گفتگو با آیت‌الله محمد مؤمن، ش ۳۲، آذر ۱۳۹۲ش.</ref> پس از تدریس کتاب‌های [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]] و [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]] در فقه و اصول و [[کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (کتاب)|شرح تجرید]] و بدایة و نهایة الحکه و [[الحکمة المتعالیة فى‌ الاسفار العقلیة الاربعة (کتاب)|اسفار]] و عرشیه در کلام و فلسفه، از سال ۱۳۶۲ش تدریس [[خارج اصول]] و از سال ۱۳۶۴ش [[خارج فقه]] را آغاز کرد.<ref name=":11" /> او در  خارج فقه مباحث معاملات، قضا، شهادات، حدود و [[مسائل مستحدثه]] را که مرتبط با حکومت‌داری بودند، تدریس می‌کرد.<ref name=":11" /> در سال ۱۳۷۱ش آیت‌الله خامنه‌ای، محمد مؤمن و تنی چند از علما را به عنوان عضو هیئت بررسی مسائل جدید فقهی منصوب کرد.<ref> [http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=11173 انتصاب جمعی از علما جهت بررسی مسائل جدید فقهی]</ref> محمد مؤمن یکی از اعضای مباحثهٔ فقهی‌ با [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت الله خامنه‌ای]] بود.<ref name=":3">[http://pasdareeslam.ir/article_20554.html ناگفته‌هایی از سال‌ها انس علمی با رهبر معظم انقلاب؛ گفتگو با آیت‌الله محمد مؤمن، ماهنامهٔ پاسدار اسلام]</ref> مؤمن بعضی از این مسائل مطرح‌شده در این مباحثه‌ها را در کتاب کلمات سدیده آورده است.<ref name=":3" />

آثار محمد مؤمن در سه دستهٔ فقهی، اصولی و فلسفی نگاشته شده است. بخشی از آثار او تقریر درس‌های استادان اوست<ref name=":12">بهداروند، خاطرات و گفتگوهای سیاسی آیت الله محمد مؤمن قمی، ص ۲۰</ref> او درس خارج اصول امام خمینی و  درس خارج فقه امام خمینی و محقق داماد را تقریر کرده است.<ref name=":12" /> تسدید الاصول در دو جلد کتاب اصولی مؤمن است.<ref name=":12" /> دیگر آثار او، غالباً دربارهٔ حکومت اسلامی و وظایف [[ولی فقیه]] است. الولایة الالهیة در ۳ جلد کتاب مهم او دربارهٔ حکومت اسلامی در زمان حضور و [[غیبت امام دوازدهم|غیبت]] امام معصوم است. مؤمن در «حکومت حکیمانه» کتاب «حکمت و حکومت» نوشتهٔ [[مهدی حائری یزدی]] را نقد می‌کند.<ref name=":12" />

محمد مؤمن پیش از انقلاب از سال ۱۳۴۲ش از اعضای جامعه مدرسین بود.<ref name=":9" /> در سال ۱۳۴۹ش جامعه مدرسین، پس از وفات [[سید محسن حکیم]]، مرجعیت امام خمینی را اعلام می‌کند. <ref>اهداف و فعالیت‌های جامعه مدرسین پیش از انقلاب اسلامی؛ مصاحبه به آیت‌الله محمد مؤمن، فصلنامه فرهنگی-تاریخی یادآور، ش ۴و۵، زمستان ۱۳۸۷ و بهار ۱۳۸۸ش.</ref>  ساواک در مرداد ۱۳۵۲ قصد دستگیری او را داشت اما به او دست نیافت.<ref name=":9" /> مومن در فروردین ۱۳۵۳ش دستگیر و سه سال به شهداد و تویسرکان تبعید شد.<ref>اهداف و فعالیت‌های جامعه مدرسین پیش از انقلاب اسلامی؛ مصاحبه به آیت الله محمد مؤمن، فصلنامه فرهنگی-تاریخی یادآور، ش ۴و۵، زمستان ۱۳۸۷ و بهار ۱۳۸۸ش.</ref>  

* عضو شورای عالی قضایی تا سال ۱۳۶۲ش.<ref>بهداروند، عسگری، خاطرات و گفتگوهای سیاسی آیت‌الله محمد مؤمن قمی، ص ۱۷.</ref>

* عضویت در شورای نگهبان با حکم امام خمینی از سال ۱۳۶۲ تا کنون<ref name=":11">بهداروند، عسگری، خاطرات و گفتگوهای سیاسی آیت‌الله محمد مؤمن قمی، ص ۱۹.</ref>

* نماینده خبرگان رهبری در پنج دوره (دوره اول و دوم از سمنان و دوره‌های سوم و چهارم و پنجم از قم)<ref name=":4">بهداروند، عسگری، خاطرات و گفتگوهای سیاسی آیت‌الله محمد مؤمن قمی، ص ۱۸.</ref>

مهم‌ترین اثر محمد مؤمن در فقه سیاسی، کتاب «الولایة الالهیة الاسلامیة او الحکومة الاسلامیة» است.<ref>فیرحی، فقه‌ و سیا‌ست‌ در ایران‌ معا‌صر، ص ۴۴۵.</ref> به گفته [[داود فیرحی|فیرحی]] دیدگاه وی اقتدارگراترین تبیین از نظریهٔ نصب و اختیارات فقه است. با توجه به حضور طولانی او در شورای نگهبان و تأثیر اندیشهٔ او بر قوانین و تصمیم‌ها،‌ دیدگاه وی حائز اهمیت است.<ref>فیرحی، فقه‌ و سیا‌ست‌ در ایران‌ معا‌صر، ص۴۴۴.</ref>

از دیدگاه مؤمن همهٔ احکام در دست ولی امر متمرکز است و امکان حضور دیگر فقهیان در قضا و حکومت منتفی است.<ref>فیرحی، فقه‌ و سیا‌ست‌ در ایران‌ معا‌صر، ص۴۴۵.</ref> فعلیت حاکمیت معصوم و ولایت فقیه به مشورت، بیعت و رأی مشروط نیست<ref>مؤمن، محمد، جایگاه احکام حکومتی و اختیارات ولی فقیه، ص ۳۳۴</ref>؛‌ بلکه انتخابات مشروعیت خود را از نظر حاکم منصوب اخذ می‌کند.<ref>فیرحی، فقه‌ و سیا‌ست‌ در ایران‌ معا‌صر، ص۴۴۵.</ref> مشروعیت، بقاء و زوال مجلس قانو‌گذاری و همه نهادها وابسته به تصمیم رهبری است و رهبری اصل است و این نهادها تنها «بازوی تقنینی» فقیه‌اند؛<ref>فیرحی، داوود، فقه‌ و سیا‌ست‌ در ایران‌ معا‌صر، ص۴۴۹.</ref> نه وکیل مردم و تابع اراده ولی امرند.<ref>فیرحی، داوود، فقه‌ و سیا‌ست‌ در ایران‌ معا‌صر، ص۴۵۲.</ref> مؤمن با اشاره به عدم شناخت نمایندگان مجلس شورای اسلامی نسبت به احکام شرعی، راه بهتر و موافق اصول شرعی را تشکیل گروهی اسلام‌شناس و فقیه برای تدوین احکام فراگیر اسلام می‌داند.<ref>فیرحی، فقه‌ و سیا‌ست‌ در ایران‌ معا‌صر، ص۴۵۲.</ref> بیعت نه در اصل ولایت و نه در وجوب اطاعت مردم شرط نیست.<ref>فیرحی، فقه‌ و سیا‌ست‌ در ایران‌ معا‌صر، ص۴۴۵.</ref> ولایت امر مشروط به شورا و مشورت نیست و آیات قرآن بر این امر دلالت نمی‌کنند.<ref>مومن، محمد، الولایة الالهیة، ج۱، ص ۳۱۷-۳۱۹</ref><ref>فیرحی، فقه‌ و سیا‌ست‌ در ایران‌ معا‌صر، ص ۴۵۴.</ref> [[جهاد ابتدایی]] برای ولی امر در زمان غیبت جایز است.<ref>مومن، محمد، جایگاه احکام حکومتی و اختیارات ولی فقیه، ص ۱۷۸</ref>

در دیدگاه محمد مومن، حاکمیت ولی امر مطلق است و همهٔ مکان‌ها و زمان‌ها تحت حکومت اوست.<ref name=":5">فیرحی، فقه و سیاست در ایران معاصر، ص ۴۵۹</ref> زمین و هر چه روی آن است در اختیار ولایی ولی امر است.<ref>فیرحی، فقه و سیاست در ایران معاصر، ص ۴۵۷</ref> فیرحی این دیدگاه را با مردم‌سالاری دینی و غیردینی ناسازگار می‌داند.<ref name=":5" /> به نظر او، امور کل جامعه اعم از کشور، استان، شهر و روستا، قضاوت، نصب مسئولان، وزیران، فرماندهان نظامی و هر چه مربوط به امور سرزمین‌های اسلامی است به دست ولی امر و تحت ولایت اوست.<ref>فیرحی، فقه و سیاست در ایران معاصر، ص ۴۶۱</ref> ولی امر می‌تواند حکم به [[جهاد ابتدایی]] بدهد.<ref>فیرحی، فقه و سیاست در ایران معاصر، ص ۴۶۳</ref>

مؤمن اموالی مانند [[انفال]] و [[خمس]] را ملک شخصی ولی امر می‌داند<ref name=":6">مؤمن، محمد، الولایة الالهیة، ج ۲، ص ۳</ref> <ref>مومن، محمد، الولایة الالهیة، ص ۲۶</ref>با این تفاوت که قابل انتقال به ورثه نیست.<ref>فیرحی، فقه و سیاست در ایران معاصر، ص ۴۶۵</ref> ولی امر می‌تواند در این اموال تصرف مالکانه کند.<ref name=":6" /><ref>فیرحی، فقه و سیاست در ایران معاصر، ص ۴۶۶</ref> برخی اموال اگرچه ملک ولی‌ امر نیست؛ اما ولی امر بر این اموال ولایت دارد و باید به او پرداخت کرد مانند [[زکات]]،<ref>مومن، محمد، الولایة الالهیه، ج ۲، ص۲۱۰</ref> [[زکات فطره]]<ref>مومن، محمد، الولایة الالهیه، ج ۲، ص۲۴۷</ref> و عواید موقوفه‌های بدون تولیت.<ref>مومن، محمد، الولایة الالهیه، ج ۲، ص۲۵۹</ref> محمد مؤمن بر خلاف دیدگاهی  که تصرف ولی فقیه را مشروط به شرایط اضطرار و مشروط به جلب رضایت شهروندان می‌داند، معتقد است ولی امر در اموال شخصی مردم، در صورتی که به مصلحت -نه ضرورت- جامعه باشد، می‌تواند بدون اخذ رضایت آنان تصرف کند<ref name=":7">مومن، محمد، جایگاه احکام حکومتی و اختیارات ولی فقیه، ص ۴۲</ref> و این تصرف از باب [[احکام ثانویه]] نیست.<ref>فیرحی، فقه و سیاست در ایران معاصر، ص ۴۷۰-۴۷۶</ref> او تصرف ولی امر را نه تنها در اموال شهروندان، بلکه به تمام حقوق غیرمالی آنان نیز سرایت می‌دهد.<ref name=":7" /><ref>فیرحی، فقه و سیاست در  ایران معاصر، ص ۴۷۰</ref>

*محمدمهدی بهداروند، یاسر عسگری، خاطرات و گفتگوهای سیاسی آیت الله محمد مؤمن قمی، دفتر نشر معارف، قم، ۱۳۹۴

*مومن قمی، محمد، جایگاه احکام حکومتی و اختیارات ولی فقیه، مقدمه محمد مهدی بهداروند، دفتر نشر معارف، قم، ۱۳۹۳

*مومن قمی، محمد، الولایة الالهیة الاسلامیة اوالحکومة الاسلامیة زمن حضور المعصوم وزمن الغیبة، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۳۲ق

*عباسعلی علیزاده بایگی، تاریخ شفاهی قوه قضائیه؛ سی سال پس از انقلاب اسلامی، انتشارات داد و دانش، ۱۳۸۹

*فیرحی، داوود، فقه‌ و سیا‌ست‌ در ایران‌ معا‌صر: تحول‌ حکومت‌داری و فقه‌ حکومت‌ اسلامی‌، تهران، نشر نی، ۱۳۹۴

*اهداف و فعالیت‌های جامعه مدرسین پیش از انقلاب اسلامی؛ مصاحبه به آیت الله محمد مؤمن، فصلنامه فرهنگی-تاریخی یادآور، ش ۴و۵، زمستان ۱۳۸۷ و بهار ۱۳۸۸

*محسن طهماسبی، هیچ‌گاه به دنبال مرجعیت نرفت؛ سیرهٔ آیت الله العظمی سید محقق داماد، گفتگو با آیت الله محمد مومن، ماهنامه مهرنامه، ش ۳۲، آذر ۱۳۹۲

*[https://www.mashreghnews.ir/news/386182 گفتگوی آیت الله مؤمن با پایگاه مشرق] پایگاه خبری مشرق، تاریخ انتشار: ۱۵ بهمن ۱۳۹۳، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۳۹۷

* [http://m-momen.ir/post/13 گفتگوی آیت‌الله محمد مؤمن با برنامهٔ تلویزیونی شناسنامه]، پایگاه اینترنتی آیت الله محمد مؤمن، تاریخ بازدید:۲ دی ۱۳۹۷

* [http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=11173 انتصاب جمعی از علما جهت بررسی مسائل جدید فقهی]، پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۳۹۷

*[http://pasdareeslam.ir/article_20554.html ناگفته هایی از سالها انس علمی با رهبر معظم انقلاب در گفت وگوی « پاسدار اسلام»باآیت‌الله محمد مؤمن قمی] ماهنامهٔ پاسدار اسلام، ش۳۸۷-۳۸۸، خرداد و تیر ۱۳۹۳