حدیث ولایت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حدیث ولایت''' حدیثی  از [[پیامبر (ص)]] که یکی از دلایل [[شیعیان]] برای اثبات [[امامت]] [[علی بن ابی‌طالب (ع)]] است. این حدیث با عبارت‌های مختلفی در منابع [[شیعه]] و [[سنی]] نقل شده که مشهورترین آنها عبارت «هو ولی کل مؤمن بعدی؛ او [علی] ولی هر مؤمنی پس از من است» است.  

شیعیان کلمه ولی را در این حدیث آمده، به معنای امام و سرپرست می‌دانند و به وسیله آن امامت و ولایت حضرت علی(ع) را اثبات می‌کنند و بر این باورند که ولی در لغت به همین معناست و در موارد متعددی از سوی [[شیخین]]، [[صحابه]]، [[تابعین]] و برخی از علمای اهل سنت نیز در همین معنا به کار رفته است. اما اهل‌سنت مدعی‌اند که کلمه ولی به معنای دوست و سرپرست بوده و ارتباطی با مسأله ولایت و امامت حضرت علی ندارد.

[[جعفر بن سلیمان]] از عمران بن حصین نقل کرده است که رسول خدا(ص) گروهی را به جنگی اعزام کرد و فرماندهی آنها را به [[علی بن ابی‌طالب]] سپرد. آنان غنائمی را به دست آوردند اما حضرت علی در تقسیم [[غنیمت|غنائم]] کاری انجام داد که آنان را خوش نیامد.{{یادداشت|بر اساس آنچه که برخی از منابع گزارش کرده‌اند حضرت علی(ع) کنیزی را برای خود برداشت.}} چهار نفر از آنان با هم قرار گذاشتند، وقتی که پیامبر را دیدند این عمل علی را به او گزارش کنند، هنگامی که خدمت پیامبر رسیدند یکی پس از دیگری گفتند: یا رسول الله آیا می‌دانید علی چنین کرد؟ رسول خدا در حالی که خشم بر چهره‌اش نمایان شد، فرمود از علی چه می‌خواهید؟ از علی چه می‌خواهید؟ علی از من و من از علی‌ام و او بعد از من، ولی هر مؤمنی است.<ref>ابن شیبه، المصنف، ج۶، ص۳۷۲،ح۳۲۱۲۱.</ref>

این حدیث با عبارت‌های مختلفی در منابع شیعه و اهل‌سنت نقل شده است. از جمله: «علی ولی کل مؤمن بعدی»؛<ref>ابن شیبه، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۷۲.</ref> «هو ولی کل مؤمن من بعدی»؛<ref>ابن حنبل، مسند، مؤسسة قرطبه، ج۴، ص۴۳۷.</ref> «انت ولی کل مؤمن بعدی»:<ref> طیالسی، مسند ابی‌داود، دارالمعرفه، ص۳۶۰، ح۲۷۵۲؛ نسائی، خصائص امیرالمؤمنین(ع)، ص۶۴.</ref> انت ولی کل مؤمن بعدی و مؤمنه<ref> ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۸۴، ح۱۱۶۸؛ امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۵۱؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ص۱۷۷.</ref> «انت ولیی فی کل مؤمن بعدی»؛<ref> ابن حنبل، مسند، مؤسسة قرطبه، ج۱، ص۳۳۰.</ref> «فانه ولیکم بعدی»؛<ref> ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۲ق، ج۶، ص۶۲۳.</ref> «ان علیا ولیکم بعدی»؛<ref> ابن کثیر، البدایه و النهایه، مکتبة المعارف، ج۷، ص۳۴۶؛ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱۱، ص۶۱۲، ح۳۲۹۶۳؛ تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۱۹۱.</ref> «هذا ولیکم بعدی»؛<ref>نسائی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۳۳.</ref> «انک ولی المؤمنین من بعدی»؛<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، دارالکتب العلمیه، ج۴، ص۳۳۸.</ref> «انت ولیی فی کل مؤمن بعدی»؛<ref>ابن حنبل، مسند، مؤسسة قرطبه، ج۱، ص۳۳۰.</ref> «و انت خیلفتی فی کل مؤمن من بعدی»؛<ref>ابن ابی‌عاصم، السنه، ۱۴۰۰، ج۲، ص۵۶۵.</ref> «و فهو اولی الناس بکم بعدی».<ref> طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۱۳۵.</ref>

به باور شیعیان محتوای این حدیث مسأله [[امامت]] و [[ولایت]] حضرت علی(ع) است.<ref>میلانی، تشیید المراجعات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۶۴. </ref> آنان واژه ولی را به معنای سرپرست، [[امام]]، رهبر و [[خلیفه]] می‌دانند.<ref>رحیمی اصفهانی، ولایت و رهبری، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۱۹-۱۲۱.</ref>  اما اهل‌سنت بر این باورند که این حدیث دلالتی بر مسأله جانشینی علی بن ابی‌طالب ندارد بلکه منظور از کلمه ولی در آن، دوستی و یاری دادن است.{{مدرک}} شیعیان برای اثبات مدعای خود می‌گویند: واژه ولی در لغت به معنای سرپرست، رهبر، خلیفه و امام است و در صدر [[اسلام]] و پس از آن نیز این واژه به معنای خلیفه و سرپرست به کار می‌رفته است. آنان همچنین به کاربرد ولی توسط [[خلیفه اول]]،<ref>مسلم، صحیح مسلم، کتاب الجهاد و السیر باب حکم الفی ء: ج۳، ص۱۳۷۸، ح۱۷۵۷؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۵۴؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۲، ص۲۳۷-۲۳۸.</ref> [[خلیفه دوم]]،<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۴۱۲؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۲، ص۴۹۰، ۵۷۲؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، مکتبه معارف، ج۷، ص۷۹، ۸۲.</ref> [[صحابه]]،<ref>ابن بی‌شیبه المصنف، دارالفکر، ج۸، ص۵۷۴؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج۵، ص۶۷۸؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۰، ص۴۱۳؛ ابن تیمیه، منهاج السنه، ج۷، ص۴۶۱.</ref> [[معاویه]]،<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۳، ص۲۴۵؛ ابن‌جوزی، المنتظم، ج۵، ص۲۷۸-۲۷۹.</ref> [[تابعین]]،<ref>مروج الذهب، ج۱، ص۴۰۱؛ زکی‌صفت، جمهره الخطب العرب، ج۲، ص۱۹۶.</ref> و برخی از علمای اهل‌سنت<ref> ابن سعد طبقات الکبری، ج۵، ص۳۱۹.</ref> در معنای خلیفه و سرپرست استناد می‌کنند.{{یادداشت|بر پایه روایتی که از خلیفه دوم در صحیح مسلم نقل شده، ابوبکر خود را ولی و خلیفه پیامبر می‌دانست (مسلم، صحیح مسلم، ج۳، کتاب الجهاد و السیر باب حکم الفیء، ص۱۳۷۸، ح۱۷۵۷.) در خطبه‌هایی که ابوبکر برای صحابه ایراد می‌کرد، خود را به عنوان ولی و ولی امر مسلمین معرفی می‌نمود.(بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۵۴؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۳۷-۲۳۸.)  

عبدالقادر بغدادی و ابن حجر عسقلانی گفته‌اند که این حدیث را [[ترمذی]] با سندی قوی از عمران بن حصین از رسول خدا نقل کرده است.<ref>بغدادی، خزانه الادب، ۱۹۹۸م، ج۶، ص۶۹؛ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۵۶۹.</ref> متقی هندی نیز آن را صحیح دانسته است.<ref> متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۱۹ق، ج۱۱، ص۲۷۹، ح۳۲۹۴۱.</ref> [[حاکم نیشابوری]] آن را حدیث صحیح السندی دانسته که مسلم و بخاری آن را در [[صحیحین]] نیاورده‌اند.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۳۴، ح۴۶۵۲.</ref> همچنین شمس الدین ذهبی و ناصرالدین البانی آن را صحیح دانسته‌اند.<ref> المستدرک بتعلیق ذهبی، کتاب معرفة الصحابه قسم ذکر اسلام امرالمومنین علی(ع)، ج۳، ص۱۴۳، ح۴۶۵۲؛ البانی، السلسلة الصحیحه، ج۵، ص۲۲۲.</ref>

این حدیث در کتاب‌هایی همچون [[صحیح ترمذی]]، مسند احمد بن حنبل؛<ref>ابن حنبل، مسند، مؤسسة قرطبه، ج۴، ص۴۳۷.</ref> جامع الاحادیث سیوطی؛<ref>سیوطی، جامع الاحادیث، ج۱۶، ص۲۵۶، ح۷۸۶۶ و ج۲۷ ص۷۲.</ref> کنزالعمال؛<ref>متقی هندی، کنزالعمال، ج۱۳، ص۶۲.</ref> مسند ابی‌داود؛<ref> طیالسی، مسند ابی‌داود، دارالمعرفه، ص۳۶۰.</ref> [[فضائل الصحابه]]؛<ref>ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ۶۰۵، ۶۲۰، ۶۴۹.</ref> آلآحاد و المثانی؛<ref> ابوبکر شیبانی، الآحاد و المثانی، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۲۷۸.</ref>[[سنن نسائی]]؛<ref>نسائی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۳۲.</ref> مسند ابویعلی؛<ref>ابویعلی موصلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۹۳.</ref> مسند رویانی؛<ref>رویانی، مسند الرویانی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۲۵.</ref>صحیح ابن حبان؛<ref>ابن حبان، صحیح ابن حبان، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۳۷۳.</ref> المعجم الکبیر طبرانی؛<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۲۸، ج۱۲، ص۷۸.</ref> الشریعه؛<ref> آجری، الشریعه، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۲۰۲۱،۱۴۸۸.</ref> تاریخ مدینه دمشق؛<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۴۲، ص۱۹۹.</ref>البدایه و النهایه؛<ref> ابن کثیر، البدایه و النهایه، مکتبه معارف، ج۷، ۱۴۰۸ق، ص۳۷۴.</ref> الاصابه؛<ref>ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۵۶۷.</ref> الجوهره فی نسب النبی و اصحابه العشره؛<ref> تلمسانی، الجوهره، ج۱، ص۲۹۲.</ref> الوافی بالوفیات؛<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۱۷۸.</ref>خزانه الادب و لب لباب لسان العرب؛<ref> بغدادی، خزانه الادب، ۱۹۹۸م، ج۶، ص۶۸. </ref>[[الغدیر]]؛<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۵۱.</ref> الجوهره فی نسب الامام علی و آله؛<ref> بری، الجوهره فی نسب الامام علی و آله، ۱۴۰۲ق، ص۶۴.</ref> الاستیعاب؛<ref> ابن عبدالبر، استیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۹۱. </ref> و [[کشف الغمه]]<ref> اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ص۱۷۷.</ref> آمده است.

همچنین مبارکفوری مدعی است این حدیث را فقط [[جعفر بن سلیمان]] و [[ابن اجلح کندی]] شیعی روایت کرده‌اند. که به دلیل شیعه بودن، روایات آنها پذیرفته نیست او شیعیان را اهل [[بدعت]] می‌داند و می‌گوید اگر بدعت‌گزار روایتی نقل کند که باعث تقویت مذهبش شود، روایت او پذیرفته نمی‌شود.<ref>مبارکفوری، تحفة الاحوذی، ج۱۰، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref> در حالی که به گفته البانی، تنها معیار پذیرش حدیث نزد [[اهل‌سنت]]، راستگویی و دقت راوی در نقل حدیث است و مذهب راوی تأثیری در پذیرش یا عدم پذیرش حدیث او ندارد از همین رو است که [[محمد بن اسماعیل بخاری|بخاری]] و [[مسلم بن حجاج نیشابوری|مسلم]] در [[صحیحین]] احادیثی را از راویانی که مذهبشان مخالف مذهب اهل‌سنت بوده مثل [[خوارج]] و شیعه روایت کرده‌اند.<ref>البانی، السلسلة الصحیحة، ج۵، ص۲۲۲.</ref> البانی گفته است که این حدیث در منابع اهل‌سنت با سندهای دیگری نقل شده که در سلسله سند آن راوی شیعی وجود ندارد.<ref>البانی، السلسلة الصحیحة، ج۵، ص۲۲۲.</ref>  

همچنین جعفر بن سلیمان، از راویان [[صحیح مسلم]] است<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۸، ص۱۹۷؛ مسلم، صحیح مسلم، ج۱، ص۴۴۸-۶۴۸.</ref> ذهبی از او با تعبیر امام یاد کرده<ref>ذهبی تاریخ الاسلام، ج۱۱، ص۶۸. </ref>و از یحیی بن معین نقل کرده که او را ثقه می‌دانسته است.<ref> ذهبی سیر اعلام النبلاء ج۸ ص ۱۹۷.</ref> البانی جعفر را از راویان مورد اعتماد و صاحب روایات متقن و قوی می‌داند که مایل به [[اهل بیت]] بوده و به مذهب خود دعوت نمی‌کرده است. او می‌گوید اختلافی نزد پیشوایان ما در این نیست که اگر [[صداقت|راستگویی]] از اهل بدعت باشد ولی به مذهبش دعوت نکند تمسک به حدیث او [[حدیث صحیح|صحیح]] است.<ref>البانی، السلسلة الصحیحة، ج۵، ص۲۲۲.</ref>

*  نسائی، احمد بن شعیب، خصائص امیرالمؤمنین (ع)، تحقیق: محمدهادی امینی، مکتبة نینوی الحدثیة، طهران.