تخریب بقیع: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تَخریب بَقیع'''، اشاره به رویدادی است که طی آن، [[وهابیان]] پس از محاصره [[مدینه]] در [[سال ۱۳۴۴ قمری|۱۳۴۴ق]]، [[قبرستان بقیع]] و [[بقعه‌های بقیع|بقعه‌های آن]] را تخریب کردند؛ از جمله بارگاه [[امام حسن(ع)]]، [[امام سجاد(ع)]]، [[امام باقر(ع)]]، [[امام صادق(ع)]]. وهابیان دو بار، ابتدا در [[سال ۱۲۲۰ هجری قمری|۱۲۲۰ق]] و سرانجام در [[سال ۱۳۴۴ قمری|۱۳۴۴ق]] با اتکا به فتوای ۱۵ تن از مفتیان مدینه، مبنی بر ممنوعیت اجماعیِ ساختن [[بنای بر قبور|بنا بر روی قبور]] و لزوم تخریب قبور، به ویران کردن اماکن و [[بقعه‌های بقیع]] پرداختند. تخریب بقیع، واکنش مردم و عالمان بسیاری را در [[ایران]]، [[عراق]]، [[پاکستان]]، شوروی سابق و... برانگیخت. دولت وقت ایران، در واکنش به تخریب اماکن مقدس مسلمانان، یک روز عزای عمومی اعلام کرد و در پی آن، به رسمیت شناختن کشور تازه‌تأسیس سعودی، سه سال به‌تعویق افتاد.

[[بقیع]]، جنة البقیع یا بقیع الغَرقَد (نام بقیع پیش از ظهور پیامبر اسلام<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۲.</ref>)، مهمترین قبرستان مسلمانان در مدینه بوده<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۲.</ref> و بنابر روایات اسلامی، مورد توجه ویژه [[حضرت محمد(ص)]] بوده است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۸.</ref> بقیع، محل [[دفن]] چهار تن از [[امامان معصوم]] و بسیاری از [[صحابه]] و [[تابعین]] است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۲.</ref> تا پیش از تخریب‌ها در سال ۱۲۲۰ق و سرانجام ۱۳۴۴ق به دست وهابیان، بقعه‌هایی بر قبور [[ائمه بقیع]] و دیگران وجود داشته است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۳۳۰.</ref>

چنانکه مراد میرزا، فرزند عباس‌میرزا (۱۱۶۸-۱۲۱۲ش) و مشهور به حسام‌السلطنه، در کتاب خود نوشته، دست‌کم تا سال ۱۲۹۷ق، در [[بقعه]] [[امام حسن(ع)]]، [[امام سجاد(ع)]]، [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]] در قبرستان بقیع، علاوه بر [[محراب]]، [[ضریح]] چوبی سبزرنگی وجود داشته و [[بیت‌الاحزان]] منسوب به [[حضرت زهرا(س)]] پشت بقعه چهار امام شیعه بوده است.<ref>حسام السلطنه، دلیل الانام، ۱۳۷۴ش، ص۱۵۲.</ref> بنابر سفرنامه ایازخان قشقایی، صندوق‌دار ایل قشقایی که در سال ۱۳۴۱ق، یعنی دو سال پیش از تخریب کامل بقیع نوشته شده،‌ مزار چهار امام شیعه، در یک بقعه بوده اما قبر هر کدام، معلوم بوده است.<ref>ایازخان قشقایی، سفرنامۀ حاج ایازخان قشقایی، ۱۳۸۹ش، ص۴۵۵.</ref> ایازخان قشقایی همچنین از وجود بقعه‌های [[ابراهیم فرزند پیامبر]] و [[عبدالله بن جعفر طیار]] در بقیع سخن گفته و در کوچه‌ای نزدیک بقیع، بقعه‌هایی منسوب به [[صفیه بنت عبدالمطلب|صفیه عمه پیامبر]]، [[عاتکه بنت عبدالمطلب]]، [[ام البنین]] مادر [[حضرت عباس]] و چند تن دیگر از [[بنی هاشم]] را دیده است.<ref>ایازخان قشقایی، سفرنامۀ حاج ایازخان قشقایی، ۱۳۸۹ش، ص۴۵۵.</ref>

چنانکه مظفر اعلم، نماینده دولت ایران در جده، در نامه‌ای خطاب به کمیسیون دائمی حج در ۲۱ آذر [[۱۳۳۰ش]] نوشته، بقیع بعد از تخریب توسط وهابیان در [[سال ۱۳۴۴ قمری|۱۳۴۴ق]]،<ref>قاضی عسکر، تخریب و بازسازی بقیع، ۱۳۸۶ش، ص۴۱.</ref> قبرستانی است که تمامی ساختمان‌های قبور ائمه، خراب شده و قبور بزرگان دین مشخص نیست.<ref>قاضی عسکر، تخریب و بازسازی بقیع، ۱۳۸۶ش، ص۹۵-۹۶.</ref> وی در همین نامه بر لزوم جلب موافقت دولت عربستان برای ساختن دیواری با پنجره‌های آهنی در اطراف محوطه قبور چهار امام شیعه تأکید کرده است.<ref>قاضی عسکر، تخریب و بازسازی بقیع، ۱۳۸۶ش، ص۹۵-۹۶.</ref> با این حال رسول جعفریان معتقد است ملاقات [[عبدالرحیم صاحب فصول|شیخ عبدالرحیم صاحب‌فصول حائری]] (۱۲۹۴–۱۳۶۷ق)، از علمای تهران، با ملک عبدالعزیز سعودی، موجب شده است بخشی از بقیع که قبور چهار امام شیعه در آن است، مانند بخش‌های دیگر بقیع تسطیح نشده و دست‌کم محل دقیق قبور ائمه(ع)، همچنان مشخص باشد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/detail/109562/weblog/jafarian جعفریان، «چه شد که پس از تسلط وهابیان، صورت قبور ائمه بقیع سالم ماند؟»]، سایت خبرآنلاین.</ref>

در سال ۱۲۲۰ق، وهابیان پس از یک سال و نیم محاصره و در نتیجه شیوع قحطی در مدینه، شهر را به دست گرفتند.<ref>جبرتی، عجائب الآثار،‌ دار الجیل، ج۳، ص۹۱.</ref> بنابر منابع موجود، [[سعود بن عبدالعزیز]]، پس از تسلیم شدن مدینه، همه اموال موجود در خزانه‌های [[مسجد النبی|حرم نبوی]] را توقیف کرد و همچنین دستور ویران کردن همه بناها و گنبدهای مدینه و از جمله قبرستان بقیع را صادر کرد.<ref>غالب، من اخبار الحجاز و النجد، ۱۳۹۵ق، ص۱۰۴؛ماجری، البقیع قصة التدمیر، ۱۴۱۱ق، ص۸۴؛ جبرتی، عجائب الآثار،‌ دار الجیل، ج۳، ص۹۱.</ref> بر همین اساس، [[بقعه‌های بقیع|بارگاه چهار امام شیعه]] و همچنین گنبد منسوب به [[حضرت فاطمه(س)]] که [[بیت الاحزان]] خوانده می‌شد، در حمله نخست وهابیان در سال ۱۲۲۰ق از میان رفت، و یا دچار خسارت جدی شد.<ref>جبرتی، عجائب الآثار،‌ دار الجیل، ج۳، ص۹۱.</ref>

تخریب اماکن مقدس مسلمانان در مکه و مدینه، و مخصوصا تخریب بقیع، از همان ابتدا اعتراضات گسترده‌ای را در میان شیعیان برانگیخت.<ref>قاضی عسکر، تخریب و بازسازی بقیع، ۱۳۸۶ش، ص۴۹.</ref> عالمانی مانند [[سید ابوالحسن اصفهانی]]، [[شیخ محمد خالصی]]، و [[سید حسن مدرس]]، به تخریب بقیع واکنش نشان دادند و خواستار برخورد قاطع با عوامل تخریب قبور اماکن مقدس شدند.<ref>قاضی عسکر، تخریب و بازسازی بقیع، ۱۳۸۶ش، ص۵۴.</ref> [[سید حسین طباطبایی قمی]]، مشهور به آیت الله قمی نیز از جمله [[مرجع تقلید|مراجع شیعه]] بود که تا سال‌ها پس از تخریب قبور بقیع، به دنبال بازسازی قبور ائمه در بقیع بود و وزارت خارجه ایران برای تأمین خواسته وی، به مذاکره با دولت [[عربستان سعودی]] پرداخت.<ref>قاضی عسکر، تخریب و بازسازی بقیع، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۸ و ۱۵۱.</ref>

تخریب بقیع و دیگر اماکن مقدس مسلمانان در مکه و مدینه، واکنش [[سید ابوالحسن اصفهانی]] و [[شیخ عبدالکریم حائری]]، از بزرگان [[حوزه علمیه نجف|حوزه‌های علمیه نجف]] و [[حوزه علمیه قم|قم]] را برانگیخت و به تعطیلی دروس حوزه و بازار منتهی شد.<ref>امینی، بقیع الغرقد، ۱۳۸۶ش، ص۵۳.</ref> [[محمدحسین کاشف الغطاء]]، در نامه‌ای خطاب به عبدالله ابن بلیهد، قاضی القضات وهابیان، ضمن بیان مراتب باور شیعیان به [[توحید]]، او را به گفتگوی علمی فراخوانده و عدم پاسخگویی را به منزله ضعف استدلال دانسته است.<ref>مختاری، «سه سند از علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء»، ص۲۱۷.</ref> شماری از فقیهان شیعه، درباره لزوم ساختن مجدد بارگاه‌های بقیع، [[فتوا]] صادر کرده‌اند؛<ref>امینی، بقیع الغرقد، ۱۳۸۶ش، ص۵۵.</ref> از آن جمله، [[محمد فاضل لنکرانی]]، [[ناصر مکارم شیرازی]]، و [[لطف الله صافی گلپایگانی]]، تلاش برای بازسازی قبور ائمه در بقیع را واجب یا [[واجب کفایی]] دانسته و [[سید علی سیستانی]]، آن را جایز خوانده است.<ref>قاضی عسکر، تخریب و بازسازی بقیع، ۱۳۸۶ش، ص۱۶۰.</ref>

[[سید محسن امین]]، در پی تخریب اماکن مقدس اسلامی به حجاز سفر کرد و به تألیف کتاب [[کشف الارتیاب]] پرداخت تا وهابیت، تاریخ آن و اقدامات آنان را شرح دهد.<ref>محمد علی، معجم المؤلفات الإسلامیة فی الردّ علی الفرقة الوهابیة، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۵-۳۷۶.</ref> کتاب مذکور همچنین شامل بیان اعتقادات وهابیان و مطالبی در رد عقاید آنان است و با عنوان تاریخچه نقد و بررسی وهابی‌ها، به فارسی ترجمه شده است.<ref>محمد علی، معجم المؤلفات الإسلامیة فی الردّ علی الفرقة الوهابیة، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۵-۳۷۶.</ref> [[محمدجواد بلاغی]] در رساله [[رد الفتوی بهدم قبور الائمة فی البقیع]]، به نقد مبانی اندیشه وهابیان درباره تخریب اماکن مقدس پرداخت<ref>الرفاعی،‌ معجم ما کتب فی الحج، ۱۴۲۷ق، ص۱۷۱.</ref> و در کتاب دیگری با عنوان دعوة الهدی الی الورع فی الأفعال و الفتوی، به فتوای تخریب بقعه‌های متبرکه واکنش نشان داد.<ref>محمد علی، معجم المؤلفات الإسلامیة فی الردّ علی الفرقة الوهابیة، ۱۴۳۰ق، ص۴۸۰.</ref> همچنین شاعران بسیاری، ناخرسندی خود را از تخریب قبور بقیع، در قالب شعر بیان کرده‌اند.<ref>مدنی، التاریخ الامین، ۱۴۱۸ق، ص۳۶۶-۳۶۸؛ امینی، بقیع الغرقد، ۱۳۸۶ش، ص۳۳۵-۳۴۱.</ref>

در [[هشتم شوال]] سال ۱۳۴۴ق، همه آثار تاریخی قبرستان بقیع به فتوای شیخ عبدالله بلیهد، قاضی القضاة سعودی، با اتکا به فتوای مفتیان مدینه ویران شد.<ref>ماجری، البقیع قصة التدمیر، ۱۴۱۱ق، ص۱۱۳-۱۳۹؛ امینی، بقیع الغرقد، ۱۳۸۶ش، ص۴۹.</ref> ۱۵ تن از مفتیان مدینه<ref>البلاغی، الردّ علی الوهابیة، ۱۴۱۹ق، ص۴۵.</ref> در فتوای مذکور، ساختن بنا روی قبور را اجماعا ممنوع دانسته و به تخریب آن حکم دادند.<ref>البلاغی، الردّ علی الوهابیة، ۱۴۱۹ق، ص۴۰.</ref> با این حال، بر خلاف [[وهابیت|اعتقادات وهابیان]]، [[بنای بر قبور|بنای قبور]] به باور مشهور اهل سنت و شیعیان، با اعتقادات اسلامی تضادی ندارد و [[زیارت]] قبور بزرگان دین و مزار مؤمنان، [[مستحب]] دانسته می‌شود.<ref>مدنی، التاریخ الأمین، ۱۴۱۸ق، ص۴۳۱-۴۵۰؛ امینی، بقیع الغرقد، ۱۳۸۶ش، ص۱۲.</ref> [[محمدجواد بلاغی]] در کتاب الردَ علی الوهابیة، با اتکا به احادیثی از پیامبر اسلام(س)، امام علی(ع)، امام صادق(ع) و...، و نیز با اتکا به سنت متداول میان مسلمانان از صدر اسلام، به ردّ عقاید وهابیت در این باره پرداخته و احادیث مورد استناد آنان را غیرمرتبط با مقصود آنان دانسته است؛ چرا که به گفته بلاغی، در احادیث مورد استناد وهابیان، ساختن بناهایی مانند دیوار، بر روی قبرها ممنوع شده، نه بناهایی که قبرها را دربرمی‌گیرند.<ref>البلاغی، الردّ علی الوهابیة، ۱۴۱۹ق، ص۶۹-۷۲.</ref>