باطن قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

'''باطن قرآن'''، معنای‌ نهفته‌ در زیر ظاهر الفاظ [[قرآن]]؛ چه‌ آن‌ معنای نهفته، یکی‌ یا بیش‌تر، نزدیک‌ به‌ معنای‌ ظاهری‌ یا دور از آن‌ باشد. در حدیثی از [[پیامبر(ص)]] نقل شده که برای قرآن، ظاهر و باطنی است و برای هر بطن، بطنی دیگر است تا هفت بطن. برخی نیز تا هفتاد بطن برای آن شمرده‌اند. درباره باطن قرآن به صراحت در قرآن [[آیه|آیه‌ای]] نیامده است، اما در آیات مختلف تعبیر‌هایی دیده می‌شود که برخی، از آنها برای اشاره به باطن قرآن استفاده می‌کنند. در [[روایات]] تعبیر‌های متعددی برای باطن قرآن از جمله [[تاویل|تاویل آیات]]، شیوه و اسلوب و دیگر تعابیر بیان شده است. [[امام خمینی]] معتقد است قرآن، برخی را با ظاهر و برخی دیگر را با باطن آیات جذب می‌کند. شیعیان [[اسماعیلیه|اسماعیلی]]، درباره قرآن عقیده دارند که قرآن یک پوسته دارد که همان ظاهر کتاب است و یک مغز که باطن نامیده می‌شود و بر اساس اعتقاد اسماعیلیان، باطن از اهمیت بیشتری برخوردار است. لذا آنها به باطنیه مشهور شدند. [[علامه طباطبایی]] قائل است باطن قرآن، ظاهر آن را باطل نمی‌کند، بلکه باطن مانند روحی است که به جسم حیات می‌بخشد.

باطن‌ قرآن، معنای‌ نهفته‌ در زیر ظاهر الفاظ [[قرآن]]؛ چه‌ آن‌ معنای نهفته یکی‌ یا بیش‌تر، نزدیک‌ به‌ معنای‌ ظاهری‌ یا دور از آن‌ باشد. ظاهر قرآن، معنای ابتدایی‌ است‌ که‌ از [[آیه‌]] به‌دست‌ می‌آید.<ref>طباطبایی، المیزان، موسسة الاعلمی، ج‌۳، ص‌۷۴.</ref>

درباره باطن قرآن به صراحت در قرآن آیه‌ای نیامده است، اما در آیات مختلف تعبیر‌هایی دیده می‌شود که برخی، از آنها برای اشاره به باطن قرآن استفاده می‌کنند. مانند آیات ۷۸ و ۸۲ [[سوره نساء]]، آیه ۲۴ [[سوره محمد]] که کافران را به خاطر تدبر نکردن در آیات، نکوهش می‌کند. می‌گویند این نکوهش برای این نیست که آنها ظاهر الفاظ را متوجه نمی‌شوند بلکه به خاطر عدم توجه به باطن قرآن بوده است.<ref> هاشمی، «ظهر و بطن قرآن»، ص۳.</ref>

در [[روایات]] برای ظاهر و باطن تعبیر‌های مختلفی آورده‌اند،‌ از جمله اینکه، ظاهر، همان کلمات نازل شده اما باطن، معنایی که از [[تاویل]] [[آیات]] بدست می‌آید.<ref>شاکر، «ظاهر و باطن قرآن»، ص۸۸.</ref>این تعریف به روایتی از [[امام باقر(ع)]] مستند شده است.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۹۶.</ref>برخی مراد از ظاهر و باطن قرآن را،‌ شیوه و اسلوب کلام دانستند. یعنی خداوند برای هدایت انسان در قرآن از شیوه‌های متعدد استفاده می‌کند. گاهی آیات در قالب داستان، گاهی به شکل مثال و گاهی به صورت جدل است. یعنی هر یک از این وجوه دارای ظاهر و باطن است. مثلا امر به روزه، ظاهری دارد و آن خودداری از خوردن و آشامیدن است و باطنی دارد که امری فراتر از خوداری ظاهری است.<ref>شاکر، «ظاهر و باطن قرآن»، ص۸۶.</ref>

[[امام خمینی]] درباره باطن قرآن می‌گوید: این شیوه قرآن که دارای ظاهر و باطن است، برای این است که همه انسان را نمی‌توان به یک روش واحد به قرآن دعوت کرد، برخی با معنا و مفهوم و برخی با قصص و ظاهر قرآن دعوت می‌شوند.<ref>خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۶.</ref>

عده‌ای از شیعیان [[اسماعیلیه|اسماعیلی]] معروف هستند به [[باطنیه]]، زیرا آنها می‌گویند: برای قرآن و سنت، ظاهر و باطنی است. ظاهر به منزله پوسته و باطن به منزله مغز است.<ref> خاتمی، فرهنگ علم کلام، ۱۳۷۰ش، ص۷۴.</ref>

در حدیثی از [[پیامبر(ص)]] نقل شده است که برای قرآن ظاهر و باطنی است و برای هر بطن بطنی دیگر است تا هفت بطن. برخی تا هفتاد بطن برای آن شمرده‌اند.<ref>ابن ابی‌جمهور، عوالی اللئالی، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۰۷.</ref>

[[علامه طباطبایی]]، برای تبیین معنای ظاهری و باطنی قرآن، به آیه ۳۶ [[سوره نساء]] و آیه ۳۰ [[سوره حج]] اشاره کرده و می‌گوید: این آیات در ظاهر پرستش خداوند و پرهیز از پرستش بت‌ها است و هدف نهایی آنها، بیان این معناست که نباید از خدا غفلت کرد و به غیر التفات داشت.<ref>طباطبایی، قرآن در اسلام، ۱۳۸۸ش، ص۴۴.</ref> لذا می‌گوید در ورای ظاهر واژه‌ها در هر آیه و در سراسر قرآن معانی دیگری است که همان معنای باطنی قرآن است.<ref>طباطبایی، قرآن در اسلام، ۱۳۸۸ش، ص۴۴.</ref>

[[علامه طباطبایی]] می‌گوید: [[قرآن]] با بیان لفظی هدف‌های دینی خود را روشن و دستوراتی در زمینه اعتقاد و عمل به مردم می‌دهد ولی مقاصد قرآن تنها به این مرحله منحصر نیست بلکه در پناه الفاظ، مرحله‌ای معنوی و اهدافی عمیق‌تر و وسیع‌تر دارد که عده‌ای خاص به آن دست میابند.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۸ش، ص۷۸.</ref>علامه می‌گوید باطن قرآن، ظاهر آن را باطل نمی‌کند بلکه باطن مانند روحی است که به جسم حیات می‌بخشد.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۸ش، ص۸۰.</ref>

*ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم، نشر:‌دار سید الشهداء، چاپ: اول، ۱۴۰۵ق.

*خاتمی، احمد، فرهنگ علم کلام، تهران، ناشر: انتشارات صبا، چاپ: اول، ۱۳۷۰ش.

*راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت - دمشق،‌دار القلم، الدار الشامیة، چاپ: اول، ۱۴۱۲ق.

*صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، قم، مکتبه المرعشی النجفی، چاپ: دوم، ۱۴۰۴ق.

*طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت – لبنان، ناشر: موسسه الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.