سامری: تفاوت میان نسخه‌ها

سامری از افرادی است که با بنی‌اسرائیل از [[مصر]] خارج شد، در ظاهر جزو [[مومنان]] به حضرت موسی (ع)‌ بوده و از بزرگان بنی‌اسرائیل حساب می‌شده است.<ref> طبری، جامع البيان في تفسير القرآن، ۱۴۱۲، ج۱۶، ص۱۵۲.</ref> از برخی روایات به دست می‌آید که سامری؛ فرد سخاوتمندی بود.<ref> طبرسی،‌ مجمع البيان في تفسير القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۴۷.</ref>

درباره نام و نسب او اختلاف وجود دارد؛‌<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۲۴۴.</ref> با این حال برخی منابع نام او را موسی بن ظفر دانسته‌اند<ref> ابن کثیر، تفسير القرآن العظيم، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۲۷۵.</ref> که از نسل يشاكر  فرزند [[حضرت يعقوب]] بوده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۲۹۲.</ref>

سامری از جمله شخصیت‌های منفی قرآنی است که سه مرتبه در قرآن از او نام برده شده<ref>سوره طه،‌ آیات ۸۵، ۸۷، ۹۵.</ref> و هر سه مورد مرتبط با ساخت گوساله برای پرستش آن توسط بنی اسرائیل بوده است.

حضرت موسی(ع) در پی وعده الهی، به مدت سی‌روز به میعادگاه رفت که این مدت ده روز تمدید شد: «سى شب با موسى وعده نهاديم و ده شب ديگر بر آن افزوديم تا وعده پروردگارش چهل شب كامل شد».<ref>اعراف، ۱۴۲.</ref>

در نهایت برگشت موسی(ع) طولانی شد و این امر بر بنی‌اسرائیل که از تمدید اقامت موسی بی‌اطلاع بودند، سخت آمد. سامری با استفاده از زیور آلات و طلاهای قوم،‌ گوساله‌ای ساخت.<ref> قرشی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۶، ص۳۱۵.</ref> او علاوه بر ساخت گوساله، مردم را نیز به پرستش این بت دعوت کرده و برای گمراهی بنی‌اسرائیل تلاش کرد.<ref>مغنیه، التفسير المنير في العقيدة و الشريعة و المنهج، ج۱۶، ص۲۶۰.</ref>

 

سامری در داستان گوساله‌پرستی، نقش اساسی و کلیدی ایفا کرد و مقصر اصلی بود. با این حال باید توجه داشت، گوساله‌پرستی بنی‌اسرائیل، پس از دیدن معجزات مختلف حضرت موسی(ع)،<ref>سوره بقره،‌ آیه ۴۹-۵۰.</ref> گناه بزرگی بوده و خداوند نیز آنان را به عذابی سخت دچار کرد.<ref>سوره بقره،‌ آیه ۵۴.</ref>

زمانی که حضرت موسی (ع) به نقش سامری در گوساله‌پرستی یهود، پی برد و علت را از او جویا شد؛ سامری چنین جواب داد: «بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لي‏ نَفْسي؛ من چيزى ديدم كه آنها نديدند من قسمتى از آثار رسول (و فرستاده خدا) را گرفتم، سپس آن را افكندم، و اينچنين نفس من اين كار را در نظرم، جلوه دا‏د».<ref>سوره طه، آیه ۹۶.</ref>

این آیه با وجود ابهاماتی که دارد؛ محل روایات و نقل‌های مختلف شده و حجم بسیاری را در بر گرفته است که برخی از این نقل‌ها درباره گرفتن خاک زیر پای جبرئیل توسط سامری است.<ref>سیوطی،‌ الدر المنثور فى تفسير المأثور، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۳۰۵.</ref>

برخی از محققان و مفسران در صحت بسیاری از این روایات و نقل‌ها، تردید کرده‌اند.<ref> طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۰۱؛ فضل الله، تفسير من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۵، ص۱۵۰.</ref>

بنابر حدیثی از امام صادق(ع)؛ حضرت موسی(ع)‌ تصمیم گرفت سامری را به جهت اعمالش مجازات کرده و او را بکشد. اما خداوند، سامری را به جهت سخاوتمند بودن،‌ از مجازات مرگ رهانید.<ref> طبرسی،‌ مجمع البيان في تفسير القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۴۷.</ref>

قرآن در مورد عاقبت سامری،‌ به نقلی از موسی (ع) اکتفا می‌کند: «فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَكَ فِي الْحَياةِ أَنْ تَقُولَ لا مِساسَ وَ إِنَّ لَكَ مَوْعِداً لَنْ تُخْلَفَهُ؛ برو، در زندگى اين دنيا چنان شوى كه پيوسته بگويى: به من نزديک مشو. و نيز تو را وعده‏‌اى است كه از آن رها نشوی».<ref>سوره طه، آیه ۹۷.</ref> بخش اول این آیه اشاره به عذاب دنیایی سامری و بخش دوم اشاره به عذاب اخروی او دارد.  

طرد اجتماعی، مجازات دنیایی سامری بوده است. حضرت موسی (ع) سامری را از جمع بنی‌اسرائیل اخراج کرد؛ هیچ فردی حق نداشت با او تماس داشته باشد و او نیز حق نداشت با فردی ارتباط برقرار کند و هرگونه علاقه‌مندی و معامله با او ممنوع اعلام شد.<ref> فضل الله، تفسير من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۵، ص۱۵۲.</ref>

برخی از مفسران معتقدند؛ پس از ثبوت جرم و خطاى بزرگ سامرى، موسى (ع) او را نفرين كرد و خداوند او را به بيمارى مرموزى مبتلا ساخت كه تا زنده بود كسى نمی‌توانست با او تماس بگيرد.<ref>به نقل از: مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۲۸۷.</ref>

* ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: شمس الدین، محمد حسین، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.

* طباطبائی، سید محمدحسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، ۱۴۱۷ق.

* طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

* طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

* فضل الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت،  دار الملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.

* قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

* مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین، قم، بنیاد بعثت، بی‌تا.

* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.