رجاء بن ابی‌ضحاک: تفاوت میان نسخه‌ها

}}'''رجاء بن ابی‌ضحاک''' مأمور همراهی [[امام رضا(ع)]] از [[مدینه]] به [[مرو]] بود. همراهی و عملکرد وی بازتاب فراوانی در منابع متقدم داشته است. وی در طول سفر، رفتار امام را زیر نظر داشته و گزارش‌هایی را در این زمینه به [[مأمون]] داده است. وی از دولت‌مردان [[بنی‌عباس|عباسی]] است که در زمان حکومت خلفایی چون مأمون عباسی، [[معتصم]] و [[واثق]] مسئولیت‌هایی چون [[دیوان خراج]] را عهده‌دار بود.

رجاء بن ابی‌ضحاک از دولت‌مردان [[عباسیان|عباسی]] است که در زمان [[مأمون]] و سپس در عهد [[معتصم]] و [[واثق]] مسئولیت‌هایی را عهده‌دار بوده است. رجاء از اهالی جرجریا {{یادداشت| جرجریا منطقه‌ای میان واسط و بغداد بوده که از میان رفته است.<ref>حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۱۲۳؛ قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ۱۳۷۳ش، ص۳۵۱.</ref>}} بود <ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.</ref> و با [[فضل بن سهل]] وزیر مأمون خویشاوند بوده است.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۴۸، ۴۵۲.</ref> در برخی منابع او را پسرعمو<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۴۰.</ref> یا خواهرزاده فضل<ref>ابن رسته، الأعلاق النفیسة، ۱۸۹۲م، ص۳۰۷.</ref> دانسته‌اند.

از تاریخ تولد رجاء بن ابی‌ضحاک اطلاعاتی در دست نیست؛ اما تاریخ مرگ وی را سال ۲۲۶ق ذکر کرده‌اند.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۱۱۱.</ref> بدین‌سان که پس از اختلافات و مشاجره‌هایی که با علی بن اسحاق مسئول تدارکات لشکر [[دمشق]] پیدا کرد، به دست وی به قتل رسید.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۱۱۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲–۱۲۴؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.</ref> بعدها پسرش حسن به مسئولیت‌هایی در حکومت عباسی رسید.<ref> ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۸۴-۹۰؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۲، ص۹-۱۱.</ref>

آن‌چه سبب شهرت رجاء در [[تاریخ اسلام]] گردیده است، به همراهی او با [[امام رضا(ع)]] در سفر به [[مرو]] باز می‌گردد. وی که با برخی [[طالبیان]] چون محمد بن جعفر ملقب به [[محمد دیباج|دیباج]] درگیری‌هایی نیز داشته است،<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۳۹–۵۴۰.</ref> از سوی مأمون مأمور شد تا امام رضا(ع) را در سفر به مرو همراهی کند. این مطلب در آثار تاریخی<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۴۸؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۸،ص:۵۴۴؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۴۰؛ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۹، ۲۲۸؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۴۱؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۲۷ق، ج ۷، ص۱۰۵.</ref> فرقه‌نگاری<ref>نوبختی، فرق الشیعة، ۱۴۰۴ق، ص۸۷؛ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۹۵.</ref> و حدیثی<ref>ابن بابویه، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۴۷، ۱۶۵، ۱۸۰، ۲۰۵؛ ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۸.</ref> ذکر گردیده است.

وی در طول سفر، رفتارهای امام را زیر نظر گرفته و گزارش مفصلی را در این زمینه به مأمون ارائه داده است؛ چنان‌که گزارش وی از [[عبادت]] امام در سفر<ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۳۸.</ref> در منابع شیعی<ref>ابن بابویه، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۸۰-۱۸۳.</ref> و بالاخص منابع فقهی<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۵۵-۵۶.</ref> انعکاس یافته است؛ همچنان‌که در برخی مناطق که [[کرامت|کراماتی]] از امام صادر شده است، تلاش می‌کند که امام و همراهان او را از منطقه به سرعت حرکت دهد.<ref> ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۸–۴۸۹؛ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۶۱-۶۶۲.</ref>

گزارشی در دست است که برخی یاران امام در میانه سفر تصمیم به ترور رجاء می‌گیرند که جملات امام در منع از این کار<ref> ابن بابویه، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۰۵-۲۰۶.</ref> سبب شده است برخی رجاء را شخصیت مثبتی قلمداد کنند.<ref>همان، پاورقی ش ۲</ref> در برخی گزارش‌ها او مأمور شد تا طالبیان دیگری را نیز همراه با امام از [[مدینه]] به مرو ببرد.<ref>بسوی، المعرفةوالتاریخ، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۹۱؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۸،ص۵۴۰.</ref>

پاره‌ای از منابع، مأمور همراهی امام را [[عیسی بن یزید جلودی]] دانسته‌اند<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۴۵۴؛ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۵۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۲۴.</ref> و برخی برای جمع کردن این دو گزارش، چنین آورده‌اند که مأمور همراه امام از مدینه تا [[فارس]] جلودی بود و از فارس تا مرو، رجاء مسئولیت همراهی امام را به عهده گرفت.<ref> قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۳۹-۳۴۰.</ref>

رجاء بن ابی‌ضحاک پس از [[ولایتعهدی امام رضا|ولایتعهدی]] و در زمان خروج مأمون از خراسان جانشین او شد<ref> ابن رسته، الأعلاق النفیسة، ۱۸۹۲م، ص۳۰۷؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲،ص ۴۵۲–۴۵۳.</ref> و سپس در دوره‌ای به ولایت [[جرجان]] رسید.<ref> ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۱۳.</ref> وی در مقطعی از خلافت مأمون مسئولیت [[دیوان خراج]] را بر عهده داشت<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.</ref> و در عهد [[معتصم]] دایره اختیارات او به دیوان خراج [[دمشق]] محدود شد.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۹،ص:۱۱۱؛ ابن عساکر تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.</ref> وی در دوران حکومت [[واثق]] نیز مسئولیت خراج لشکریان دمشق را به عهده داشت.<ref> ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.</ref>

* ابن بابویه قمی، محمد بن علی بن حسین، عیون أخبار الرضا(ع)، تهران، انتشارات جهان، ۱۳۷۸ق.

* اشعری، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تهران، مرکز انتشارات علمی فرهنگی، چاپ دوم، ۱۳۶۰ش.

* اصفهانی، ابو الفرج علی بن الحسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.

* حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۹ق.

* طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.

* یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.