confirmed، templateeditor
۱۲٬۳۱۵
ویرایش
جابر بن حیان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
ویکی‌سازی
imported>S.j.mousavi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
جز (ویکی‌سازی) |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
| زادروز = ۱۰۳یا ۱۰۴ق. | | زادروز = ۱۰۳یا ۱۰۴ق. | ||
| مکان تولد = | | مکان تولد = | ||
| تاریخ مرگ = ۲۰۰ق. | | تاریخ مرگ = [[سال ۲۰۰ هجری قمری|۲۰۰ق]]. | ||
| آرامگاه = [[طوس]] | | آرامگاه = [[طوس]] | ||
|عرض جغرافیایی محل دفن= | |عرض جغرافیایی محل دفن= | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
<!-- طول جغرافیایی به درجه دقیقه و ثانیه و جهت پیش فرض غرب--> | <!-- طول جغرافیایی به درجه دقیقه و ثانیه و جهت پیش فرض غرب--> | ||
|longd=|longm=|longs=|longEW=E | |longd=|longm=|longs=|longEW=E | ||
| محل زندگی = کوفه و [[بغداد]] | | محل زندگی = [[کوفه]] و [[بغداد]] | ||
| ملیت = | | ملیت = | ||
| نژاد = | | نژاد = | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
| پانویس = | | پانویس = | ||
}} | }} | ||
[[پرونده:تمبر بزرگداشت جابر بن حیان.jpg|بندانگشتی|سوریه در سال ۱۹۹۷م جهت بزرگداشت جابربن حیان دانشمند بزرگ ایرانی قطعه تمبری منتشر کرد.]] | [[پرونده:تمبر بزرگداشت جابر بن حیان.jpg|بندانگشتی|[[سوریه]] در سال ۱۹۹۷م جهت بزرگداشت جابربن حیان دانشمند بزرگ ایرانی قطعه تمبری منتشر کرد.]] | ||
[[پرونده:تمبر بزرگداشت جابر بن حيان دانشمند بزرگ ايراني.jpg|بندانگشتی|در سال ۱۹۸۷م این قطعه تمبر در بزرگداشت جابر بن حیان دانشمند بزرگ ایرانی از سوی | [[پرونده:تمبر بزرگداشت جابر بن حيان دانشمند بزرگ ايراني.jpg|بندانگشتی|در سال ۱۹۸۷م این قطعه تمبر در بزرگداشت جابر بن حیان دانشمند بزرگ ایرانی از سوی [[اردن]] منتشر شد.]] | ||
'''جابر بْن حَیّان کوفی'''، دانشمند [[شیعه|شیعی]] ''[[قرن دوم]]'' [[هجری قمری]] که مجموعه بزرگی از آثار علمی در کیمیا، [[فلسفه]]، طب، ریاضیات، [[نجوم]] و [[موسیقی]] به او نسبت داده شده است؛ هرچند شهرت او به سبب کیمیا است. آثار منسوب به او چارچوبی شیعی دارد. جابر کیمیا را علمی [[الله|الهی]] و برترین علم می‌داند که [[سلوک|سالک]] باید بعد از خواندن ریاضی و فلسفه به آن دست يابد. | '''جابر بْن حَیّان کوفی'''، دانشمند [[شیعه|شیعی]] ''[[قرن دوم]]'' [[هجری قمری]] که مجموعه بزرگی از آثار علمی در کیمیا، [[فلسفه]]، طب، ریاضیات، [[نجوم]] و [[موسیقی]] به او نسبت داده شده است؛ هرچند شهرت او به سبب کیمیا است. آثار منسوب به او چارچوبی شیعی دارد. جابر کیمیا را علمی [[الله|الهی]] و برترین علم می‌داند که [[سلوک|سالک]] باید بعد از خواندن ریاضی و فلسفه به آن دست يابد. | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
==زندگانی== | ==زندگانی== | ||
ابن ندیم<ref>ابن ندیم، ص۴۲۰ـ ۴۲۱.</ref> در گزارشی عجیب، از قول شخصی ثقه به نشانی خانه جابر در بغداد و کشف آزمایشگاه او در [[کوفه]] در زمان [[عزالدوله دیلمی]] (حکومت:۳۵۶ـ۳۶۷) اشاره کرده است که پس از بررسی این محل، هاونی در آنجا پیدا شده است و گویا در آن قطعه‌ای طلا به وزن دویست رطل وجود داشته است. طبق نوشته [[ابن ندیم]]، جابر به سبب مناسب بودن آب و هوای کوفه، در این شهر به کار اکسیر می‌پرداخته است. وی با [[برمکیان]] در ارتباط بوده و احتمالاً برای [[جعفر برمکی]] (متوفی ۱۸۷)، کتابی درباره صناعت فاخر کیمیا نگاشته بوده است. او در این کتاب آزمایش‌های عجیبی را درباره یک روش بسیار پیشرفتۀ کیمیاگری وصف کرده است. | ابن ندیم<ref>ابن ندیم، ص۴۲۰ـ ۴۲۱.</ref> در گزارشی عجیب، از قول شخصی ثقه به نشانی خانه جابر در [[بغداد]] و کشف آزمایشگاه او در [[کوفه]] در زمان [[عزالدوله دیلمی]] (حکومت:۳۵۶ـ۳۶۷) اشاره کرده است که پس از بررسی این محل، هاونی در آنجا پیدا شده است و گویا در آن قطعه‌ای طلا به وزن دویست رطل وجود داشته است. طبق نوشته [[ابن ندیم]]، جابر به سبب مناسب بودن آب و هوای کوفه، در این شهر به کار اکسیر می‌پرداخته است. وی با [[برمکیان]] در ارتباط بوده و احتمالاً برای [[جعفر برمکی]] (متوفی ۱۸۷)، کتابی درباره صناعت فاخر کیمیا نگاشته بوده است. او در این کتاب آزمایش‌های عجیبی را درباره یک روش بسیار پیشرفتۀ کیمیاگری وصف کرده است. | ||
==درگذشت== | ==درگذشت== | ||
در سال ۱۸۸ق، با افول برمکیان در زمان [[هارون عباسی]]، جابر زندگی مخفیانه‌اش را در [[کوفه]] ادامه داد. طبق روایتی، او تا زمان [[خلافت]] [[مأمون]] (حکومت:۱۹۸ـ ۲۱۸) زنده بوده است. در روایتی دیگر، او در سال ۲۰۰ در شهر [[طوس]] درگذشت در حالی که کتاب الرّحمة را زیر بالین داشت.<ref>ر.ک:هولمیارد، ص۶۶.</ref> | در سال ۱۸۸ق، با افول برمکیان در زمان [[هارون عباسی]]، جابر زندگی مخفیانه‌اش را در [[کوفه]] ادامه داد. طبق روایتی، او تا زمان [[خلافت]] [[مأمون]] (حکومت:۱۹۸ـ ۲۱۸) زنده بوده است. در روایتی دیگر، او در [[سال ۲۰۰ هجری قمری|سال ۲۰۰]] در شهر [[طوس]] درگذشت در حالی که کتاب الرّحمة را زیر بالین داشت.<ref>ر.ک:هولمیارد، ص۶۶.</ref> | ||
==شاگرد امام صادق(ع) == | ==شاگرد امام صادق(ع) == | ||
درباره این مطلب که آیا جابر شاگرد [[ | درباره این مطلب که آیا جابر شاگرد [[امام جعفر صادق(ع)]] بوده یا نه، بحث‌های بسیاری شده است. در مهم‌ترین منابع رجالی شیعی، از قبیل [[رجال نجاشی|رجال النجاشی]] و [[رجال طوسی|رجال الطوسی]] (هر دو تألیف شده در [[قرن پنجم]])، در میان اصحابِ امام جعفر صادق(ع) هیچ ذکری از فردی به نام جابربن حیان به میان نیامده است اما شماری از مؤلفان، از جمله [[ابن خلکان|ابن خَلَّکان]]،<ref>ابن خلّکان، ج۱، ص۳۲۷.</ref> [[ابن ندیم]]،<ref>ابن ندیم، ص۴۲۰ـ ۴۲۱.</ref> [[ابن طاووس]] (متوفی ۶۴۴ق)<ref>ابن طاووس، ص۱۴۶.</ref>، [[صفدی|صَفَدی]] (متوفی ۷۶۴ق)،<ref>الوافی بالوفیات، ج۱۱، ص۳۴.</ref> [[سید محسن امین|امین]] (متوفی ۱۳۳۱ش)<ref>امین، ج۴، ص۳۰.</ref> و [[صدیق حسن خان]] (متوفی ۱۳۰۷)،<ref>صدیق خان، ج۲، ص۴۶۲.</ref> جابر را از شاگردان امام جعفر صادق(ع) دانسته‌اند. | ||
در رساله‌های منسوب به جابر تصریح شده که کل آثار وی زیر نظر [[امام ششم]](ع)، نوشته شده که به عقیده برخی پژوهشگران از نظر زمانی کاملاً غیرممکن است.{{مدرک}} | در رساله‌های منسوب به جابر تصریح شده که کل آثار وی زیر نظر [[امام ششم]](ع)، نوشته شده که به عقیده برخی پژوهشگران از نظر زمانی کاملاً غیرممکن است.{{مدرک}} | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
===تشکیک در تالیفات جابر=== | ===تشکیک در تالیفات جابر=== | ||
پل کراوس، شرق شناس | پل کراوس، شرق شناس [[اتریش]]ی (۱۹۰۴ـ ۱۹۴۴)، بر اساس پژوهش‌هایش بیش از همه در وجود شخصیت تاریخی جابر و اصالت آثار منسوب به او تشکیک کرد. به نظر کراوس<ref>ر.ک:د. اسلام، چاپ اول، تکمله، ذیل مادّه.</ref> اصطلاحاتی که در آثار جابر وجود دارند، همان اصطلاحاتی هستند که در مکتب [[حنین بن اسحاق]] (متوفی ۱۹۴ـ ۲۶۰) به وجود آمدند، لذا مجموعه آثار منسوب به جابر نباید پیش از پایان [[قرن سوم]] پدید آمده باشد. همچنین (کراوس) <ref>کرواس، ج۱، صLXIII</ref> این نوشته [[ابوسلیمان سجستانی]] را که گفته شخصی به نام [[حسن بن النکد موصلی|حسن بن النَکَد موصلی]] مجموعه آثار جابر را نگاشته و آنها را به جابر نسبت داده، شاهد اصلی بر اصالت نداشتن مجموعه آثار جابر دانسته است. سزگین<ref>سزگین ج۴، ص۲۱۹.</ref> این دلیل را ناکافی خوانده و نوشته است از اظهارات سجستانی این نکته برمی‌آید که موصلی آثار چندی تألیف کرده و آنها را به جابر نسبت داده است؛ چرا که در زمان او جابر شخصیتی مطرح بوده و آثارش طالبان بسیاری داشته است.<ref>ر.ک:سزگین، ج۴، ص۱۷۵ـ ۲۲۹.</ref> | ||
در هر حال، چه همانند '''کراوس''' مجموعه آثار جابر را مجموعه‌ای از نوشته‌های دیگران بدانیم که به او منسوب شده است و چه مانند '''سزگین''' صاحب و مؤلف واقعی این آثار را جابر بدانیم، در سرزمین‌های اسلامی از حیث تعداد، مجموعه‌ای وسیع و حتی حیرت انگیز از آثاری که نویسنده آنها جابربن حیان دانسته شده است، وجود دارد، و بسیاری از کتاب شناسان و فهرست نویسان و دانشمندان اسلامی به تفصیل یا اجمال از مجموعه آثار جابر یاد کرده‌اند. | در هر حال، چه همانند '''کراوس''' مجموعه آثار جابر را مجموعه‌ای از نوشته‌های دیگران بدانیم که به او منسوب شده است و چه مانند '''سزگین''' صاحب و مؤلف واقعی این آثار را جابر بدانیم، در سرزمین‌های اسلامی از حیث تعداد، مجموعه‌ای وسیع و حتی حیرت انگیز از آثاری که نویسنده آنها جابربن حیان دانسته شده است، وجود دارد، و بسیاری از کتاب شناسان و فهرست نویسان و دانشمندان اسلامی به تفصیل یا اجمال از مجموعه آثار جابر یاد کرده‌اند. | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
جابر در کتاب ''اخراج ما فی القوّةِ الی الفِعل''<ref>ر.ک:جابربن حیان، ۱۳۵۴، ص۷۱ـ۷۲؛ لوری، ۱۹۸۹، ص۱۱۱ـ۱۱۳.</ref> گفته است که تاریخ بشر قابل قیاس با کیمیاگری عظیمی است که هدف آن رسیدن از نقص (انسان صغیر) به کمال (انسان کبیر) است. در اینجا کیمیا صرفاً نمادین نیست بلکه وسیله‌ای مادّی است که موجب این تحول نوع بشر می‌شود. | جابر در کتاب ''اخراج ما فی القوّةِ الی الفِعل''<ref>ر.ک:جابربن حیان، ۱۳۵۴، ص۷۱ـ۷۲؛ لوری، ۱۹۸۹، ص۱۱۱ـ۱۱۳.</ref> گفته است که تاریخ بشر قابل قیاس با کیمیاگری عظیمی است که هدف آن رسیدن از نقص (انسان صغیر) به کمال (انسان کبیر) است. در اینجا کیمیا صرفاً نمادین نیست بلکه وسیله‌ای مادّی است که موجب این تحول نوع بشر می‌شود. | ||
پیر لوری<ref>pierre lory.</ref> نویسنده مقاله در دانشنامه جهان اسلام نتیجه می‌گیرد مجموعه آثار جابر نه فقط شامل مجموعه‌ای از نظرپردازی‌های علمی و عقیدتی است، بلکه همچنین حاوی طرحی «خیالی» برای تکامل بشریت است. | پیر لوری<ref>pierre lory.</ref> نویسنده مقاله در [[دانشنامه جهان اسلام]] نتیجه می‌گیرد مجموعه آثار جابر نه فقط شامل مجموعه‌ای از نظرپردازی‌های علمی و عقیدتی است، بلکه همچنین حاوی طرحی «خیالی» برای تکامل بشریت است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||