کاربر ناشناس
باقیات صالحات: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mgolpayegani جز (←منابع) |
imported>Shadiba بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''باقیاتِ صالحات'''، | '''باقیاتِ صالحات'''، اعمال صالح انسان هستند؛ زیرا خیر و [[ثواب]] آن باقی و دائمی است. تعبیر باقیات الصالحات، در دو آیه [[قرآن]] کریم آمده است و برخی [[آیات]] دیگر نیز با این مفهوم ارتباط دارند. در عرف [[مسلمانان]]، معنای باقیات صالحات محدودتر و شامل خدمات عام المنفعه‌ای است که آثار و برکاتش پس از مرگ انسان نیز باقی است. در [[روایات]]، مصادیقی برای باقیات صالحات ذکر شده است اما به نظر [[مفسران]] دلیلی برای انحصار وجود ندارد. کتاب‌هایی نیز با عنوان باقیات صالحات نگاشته شده است. | ||
==مفهوم قرآنی== | ==مفهوم قرآنی== | ||
باقیات صالحات، اعمال صالح انسان هستند؛ زیرا هرچند به تصریح [[قرآن]]، همه اعمال انسان (اعم از نیک و بد) نزد خداوند باقی است<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۳۱۹.</ref> اما [[ثواب]] اعمال صالح به صورت ابدی باقی می‌ماند؛ برخلاف خیر و خوبی‌هایی که فقط در دنیا سود و نفع دارند.<ref>شیخ طوسی، التبیان، ج۷، ص۵۲ در تفسیر آیه ۴۶ سوره کهف، و ج۷، ص۱۴۶ در تفسیر آیه ۷۶ سوره مریم؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۸۱۷ در تفسیر آیه ۷۶ سوره مریم و ج۶، ص۷۳۱ در تفسیر آیه ۴۶ سوره کهف.</ref> | |||
تعبیر «باقیات | تعبیر «باقیات الصالحات» در دو [[آیه]] از دو [[سوره]] مکی [[قرآن]] کریم آمده است که به ترتیب سوره‌ها چنین است: | ||
۱. [[سوره کهف]]، آیه ۴۶: مال و پسران، زيور زندگى دنيايند، و باقیات صالحات از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر اميد نيز بهتر است.<ref>«الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلًا».</ref> | ۱. [[سوره کهف]]، آیه ۴۶: مال و پسران، زيور زندگى دنيايند، و باقیات صالحات از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر اميد نيز بهتر است.<ref>«الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلًا».</ref> | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
۲. [[سوره مریم]]، آیه ۷۶: و خداوند كسانى را كه هدايت يافته‌اند بر هدايتشان مى‌افزايد، و باقیات صالحات، نزد پروردگارت از حيث پاداش بهتر و خوش‌فرجام‌تر است.<ref>«وَ یَزِیدُ اللَّهُ الَّذِینَ اهْتَدَوْا هُدیً وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ مَرَدًّا».</ref> | ۲. [[سوره مریم]]، آیه ۷۶: و خداوند كسانى را كه هدايت يافته‌اند بر هدايتشان مى‌افزايد، و باقیات صالحات، نزد پروردگارت از حيث پاداش بهتر و خوش‌فرجام‌تر است.<ref>«وَ یَزِیدُ اللَّهُ الَّذِینَ اهْتَدَوْا هُدیً وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ مَرَدًّا».</ref> | ||
[[مفسران]]، باقیات صالحات را به انجام همه اوامر الاهی و اجتناب از تمام [[گناه|معاصی]]<ref>شیخ طوسی، التبیان، ج۷، ص۵۲ در تفسیر آیه ۴۶ سوره کهف، و ج۷، ص۱۴۶ در تفسیر آیه ۷۶ سوره مریم.</ref> و نیز اعمال صالح، طاعات و حسنات تفسیر کرده‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۸۱۷ در تفسیر آیه ۷۶ سوره مریم و ج۶، ص۷۳۱ در تفسیر آیه ۴۶ سوره کهف.</ref> | |||
در دو [[سوره|سوره‌ای]] که در آنها اصطلاح باقیات الصالحات آمده است، به اموری که منفعتشان فقط در دنیا باقی است اشاره شده است. در آیه ۷۴ [[سوره مریم]]، به زندگی مردمانی اشاره می‌کند که زندگی مادی و امکانات بهتری داشتند اما هلاک شدند<ref>«وَ كَمْ أَهْلَكْنا قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْنٍ هُمْ أَحْسَنُ أَثاثاً وَ رِءْياً».</ref> و باقیات صالحاتی برای خودشان باقی نگذاشتند. آیه ۴۶ [[سوره کهف]] نیز | در دو [[سوره|سوره‌ای]] که در آنها اصطلاح باقیات الصالحات آمده است، به اموری که منفعتشان فقط در دنیا باقی است اشاره شده است. در آیه ۷۴ [[سوره مریم]]، به زندگی مردمانی اشاره می‌کند که زندگی مادی و امکانات بهتری داشتند اما هلاک شدند<ref>«وَ كَمْ أَهْلَكْنا قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْنٍ هُمْ أَحْسَنُ أَثاثاً وَ رِءْياً».</ref> و باقیات صالحاتی برای خودشان باقی نگذاشتند. آیه ۴۶ [[سوره کهف]] نیز مال و فرزند را که از نعمت‌های این دنیاست زینت زندگی این دنیا برمی‌شمرد اما متذکر می‌شود که باقیات صالحات از جهت [[ثواب]] و نیز امیدبستن بهتر است. | ||
هرچند همه مؤمنان می‌دانند که اعمال صالح و باقیات صالحات، خیر و برترند اما تفصیل و برتری‌ای که در دو آیه حاوی این اصطلاح آمده است<ref>«خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً».</ref> به برتری نفع و ثواب ماندگار باقیات صالحات نسبت به نفع و سودهای منقطع و غیردائمی (مانند بهر‌ه‌های مادی دنیا) اشاره دارد.<ref>ر.ک: صافی، الجدول فی اعراب القرآن، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۳۳۲.</ref> | هرچند همه مؤمنان می‌دانند که اعمال صالح و باقیات صالحات، خیر و برترند اما تفصیل و برتری‌ای که در دو آیه حاوی این اصطلاح آمده است<ref>«خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً».</ref> به برتری نفع و ثواب ماندگار باقیات صالحات نسبت به نفع و سودهای منقطع و غیردائمی (مانند بهر‌ه‌های مادی دنیا) اشاره دارد.<ref>ر.ک: صافی، الجدول فی اعراب القرآن، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۳۳۲.</ref> | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
۱. آياتى كه از رسيدن انسان به پاداش كارهاى نيكش خبر مى‌دهد؛ مانند آیه ۱۱۰ [[سوره بقره]]، آیه سی [[سوره آل‌عمران]] و آیات ۷ و ۸ [[سوره زلزال]]. | ۱. آياتى كه از رسيدن انسان به پاداش كارهاى نيكش خبر مى‌دهد؛ مانند آیه ۱۱۰ [[سوره بقره]]، آیه سی [[سوره آل‌عمران]] و آیات ۷ و ۸ [[سوره زلزال]]. | ||
۲. آياتى كه از حسرت [[گنهكاران]] بعد از | ۲. آياتى كه از حسرت [[گناه|گنهكاران]] بعد از مرگ به سبب انجام ندادن كارهاى نيک حكايت دارد؛ مانند: آیه ۳۹ [[سوره مریم]]، آیه ۲۴ [[سوره فجر]]. | ||
۳. آياتى كه از درخواست گنهكاران براى بازگشت به [[دنيا]] جهت انجام كارهاى نيک سخن مى‌گويد؛ مانند آیات ۹۹ و ۱۰۰ [[سوره مؤمنون]].<ref>حسینی‌زاده، «باقیات الصالحات»، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص؟؟؟.</ref> | ۳. آياتى كه از درخواست گنهكاران براى بازگشت به [[دنيا]] جهت انجام كارهاى نيک سخن مى‌گويد؛ مانند آیات ۹۹ و ۱۰۰ [[سوره مؤمنون]].<ref>حسینی‌زاده، «باقیات الصالحات»، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص؟؟؟.</ref> | ||
همچنین بنا به نظر برخى [[مفسران]]، آيه «بَقِيَّتُ اللّهِ خَيرٌ لَكُم» (آیه ۸۶ سوره هود)<ref>حسینی‌زاده، «باقیات الصالحات»، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص۲۹۹ (به نقل از: مجمع البيان، ج۵، ص۲۸۶؛ التفسير الكبير، ج۱۸، ص۴۲).</ref> و بنا به روايتى از [[ | همچنین بنا به نظر برخى [[مفسران]]، آيه «بَقِيَّتُ اللّهِ خَيرٌ لَكُم» (آیه ۸۶ سوره هود)<ref>حسینی‌زاده، «باقیات الصالحات»، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص۲۹۹ (به نقل از: مجمع البيان، ج۵، ص۲۸۶؛ التفسير الكبير، ج۱۸، ص۴۲).</ref> و بنا به روايتى از [[امیر مؤمنان]] آيه «مَن كانَ يُريدُ حَرثَ الأخِرَةِ نَزِد لَهُ فى حَرثِهِ» (آیه ۴۲ سوره شوری)<ref>حسینی‌زاده، «باقیات الصالحات»، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص۲۹۹ (به نقل از: تفسير قرطبى، ج۱۰، ص۲۶۹؛ الدرّ المنثور، ج۷، ص۳۴۴؛ فتح القدير، ج۴، ص۵۳۶).</ref> به باقيات الصالحات [[تفسير]] شده است. | ||
==مصادیق روایی== | ==مصادیق روایی== | ||
[[تفسیر|مفسّران]] قرآن مجيد بر اساس [[روایات]] تفسيری، برای باقيات صالحات، مصادیق و احتمالات متعددّى ذكر كرده‌اند: | [[تفسیر|مفسّران]] قرآن مجيد بر اساس [[روایات]] تفسيری، برای باقيات صالحات، مصادیق و احتمالات متعددّى ذكر كرده‌اند: | ||
۱. [[ | ۱. [[تسبیحات اربعه]]: «سبحان‌الله و الحمدلله و لا إله إلاّ الله والله أكبر» يا به همراه «[[حوقله|لا حول و لا قوة إلاّ بالله العلى العظيم]]»؛ | ||
۲. | ۲. اذكار سه‌گانه «لا اله إلاّ الله»، «استغفرالله» و «[[ذکر صلوات|صلى الله على محمد و آله]]»؛ | ||
۳. مطلق [[ذکر]]؛ | ۳. مطلق [[ذکر]]؛ | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
۴. شهادت به يگانگى [[خدا]] و دورى از [[شرک]]؛ | ۴. شهادت به يگانگى [[خدا]] و دورى از [[شرک]]؛ | ||
۵. [[نماز شب]] و [[تهجّد]]؛ | ۵. [[نماز شب]] و [[تهجد|تهجّد]]؛ | ||
۶. [[ | ۶. [[نمازهای یومیه]]؛ | ||
۷. سخن نيكو؛ | ۷. سخن نيكو؛ | ||
۸. [[نيّت]] درست؛ | ۸. [[نیت|نيّت]] درست؛ | ||
۹. هر كارى كه براى [[خدا]] انجام شود: «كل ما أُريد به وجه اللّه»؛ | ۹. هر كارى كه براى [[خدا]] انجام شود: «كل ما أُريد به وجه اللّه»؛ | ||
۱۰. | ۱۰. [[مودت اهل بیت علیهم السلام|دوستى اهل بيت(ع)]]؛ | ||
۱۱. دختران صالح. | ۱۱. دختران صالح. | ||
از اين ميان رواياتى كه در آن باقيات الصالحات به [[ | از اين ميان رواياتى كه در آن باقيات الصالحات به [[تسبیحات اربعه]] تفسير شده سهم بيشترى دارد.<ref>حسینی‌زاده، «باقیات الصالحات»، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص۳۰۰و۳۰۱(به نقل از: تفسير قمى، ج۲، ص۲۷؛ جامع البيان، ج۹، ج۱۵، ص۳۱۵-۳۱۸؛ الدر المنثور، ج۵، ص۳۹۶-۳۹۹؛ روض الجنان، ج۱۲، ص۳۶۱و۳۶۲؛ تفسير قرطبى، ج۱۰، ص۲۶۹و۲۷۰؛ منهج الصادقين، ج۵، ص۳۵۸؛ كشف الاسرار، ج۵، ص۶۹۵و۶۹۶؛ تفسير عياشى، ج۲، ص۳۲۷؛ التبيان، ج۷، ص۵۲؛ مجمع البيان، ج۶، ص۷۳۱؛ تفسير ابن ابى حاتم، ج۷، ص۲۳۶۴.۲۳۶۵؛ التفسير الكبير، ج۲۱، ص۱۳۱؛ روح المعانى، ج۹، ج۱۵، ص۴۱۴؛ الكشاف، ج۲، ص۷۲۵؛ بحار الانوار، ج۲۳، ص۲۵۰؛ البرهان، ج۳، ص۶۳۹و۶۴۱؛ تفسير ابن كثير، ج۳، ص۹۰و۹۱).</ref> | ||
[[مفسران]] هرچند به این [[روایات]] و مصادیق اشاره می‌کنند اما عموم مفسران باقیات صالحات را به اعمال صالح خدا تفسیر کرده‌اند و این مصادیق را دليلى بر تخصيص عموم آيه ندانسته‌اند<ref>حسینی‌زاده، «باقیات الصالحات»، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص۳۰۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۴۴۶.</ref> یا این مصادیق را از باب جرى و تطبيق (مثال) می‌دانند.<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۳۱۹.</ref> | [[مفسران]] هرچند به این [[روایات]] و مصادیق اشاره می‌کنند اما عموم مفسران باقیات صالحات را به اعمال صالح خدا تفسیر کرده‌اند و این مصادیق را دليلى بر تخصيص عموم آيه ندانسته‌اند<ref>حسینی‌زاده، «باقیات الصالحات»، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص۳۰۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۴۴۶.</ref> یا این مصادیق را از باب جرى و تطبيق (مثال) می‌دانند.<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۳۱۹.</ref> | ||
==مفهوم عرفی== | ==مفهوم عرفی== | ||
در تعریف [[قرآن]]، همه اعمال صالح انسان، باقيات صالحات هستند اما این اصطلاح در عرف عامه [[مسلمانان]] در معنايى محدودتر، يعنى آثار نيک عام المنفعه که پس از | در تعریف [[قرآن]]، همه اعمال صالح انسان، باقيات صالحات هستند اما این اصطلاح در عرف عامه [[مسلمانان]] در معنايى محدودتر، يعنى آثار نيک عام المنفعه که پس از مرگ نیز آثارش باقی است (مانند ساختن مسجد، مدرسه و...) به‌كار مى‌رود. اين اصطلاح به نوشته‌هاى برخى [[فقها]] و اخلاق‌پژوهان نيز راه يافته است.<ref>حسینی‌زاده، «باقیات الصالحات»، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص۳۰۲.</ref> در این نگاه، هر فکر، ایده، گفتار و [[عمل صالح|کردار صالح]] و شایسته‌ای را که طبعاً باقی می‌ماند و اثرات و برکاتش در اختیار افراد و جوامع قرار می‌گیرد، مشمول باقیات صالحات است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۴۴۶.</ref> بر این اساس، باقیات صالحات، اعمال نیکی است که پس از مرگ صاحبش نیز آثار و برکات دارد و ثوابش به او می‌رسد. | ||
البته در [[روایات]] فراوانی بدون ذکر عنوان باقیات صالحات، به مواردی اشاره شده است که پس از | البته در [[روایات]] فراوانی بدون ذکر عنوان باقیات صالحات، به مواردی اشاره شده است که پس از مرگ انسان نیز [[ثواب|ثوابش]] به او می‌رسد؛ مانند: [[وقف]]، قرآنى كه انسان از خود باقى بگذارد و [[تلاوت]] شود، نهر آبى كه جارى كند، [[مسجد]] و كاروا‌ن‌سرايى كه بسازد، نهالى كه بكارد، روش نيكویی (سنت حسنه‌ای) كه پايه‌گذارى كند.<ref>حسینی‌زاده، «باقیات الصالحات»، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص۳۰۳.</ref> | ||
==اهمیت باقیات صالحات== | ==اهمیت باقیات صالحات== | ||
بر اساس مفاد دو [[ | بر اساس مفاد دو [[آیه]] حاوی تعبیر باقیات صالحات، درباره آثار و اهمیت آن گفته‌اند: | ||
۱. باقيات صالحات، مايه اميد به [[ثواب]] در نزد پروردگار؛ | ۱. باقيات صالحات، مايه اميد به [[ثواب]] در نزد پروردگار؛ | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۱: | ||
==کتاب‌های باقیات صالحات== | ==کتاب‌های باقیات صالحات== | ||
برداشت‌های گوناگون از باقيات صالحات موجب شده است تا در طى سده‌های پياپى، شماری از آثار در زمينه‌‌های گوناگون | برداشت‌های گوناگون از باقيات صالحات موجب شده است تا در طى سده‌های پياپى، شماری از آثار در زمينه‌‌های گوناگون اذكار و [[ادعیه]]، [[اصول عقاید]] يا فضايل [[اهل بیت]] با عنوان الباقيات الصالحات نوشته شود. [[شهید اول]] رساله‌ای كوتاه به نام الباقيات الصالحات در تفسير اين اذكار نوشته و آنها را بيانگر پنج اصل ([[توحید]]، [[نبوت]]، [[معاد]]، [[عدل]] و [[امامت]]) دانسته و [[علی بن محمد بیاضی]] شرحى بر آن با عنوان «الكلمات النافعات» نوشته است. افزون بر آن، مى‌توان به اين آثار اشاره كرد: نوشته سيد حسن بن دلدار لكهنوی در باب اصول عقايد به اردو؛ نوشته [[شیخ عباس قمی]] در باب ادعيه و اذكار كه در ۱۳۴۶ق، و پس از آن در حاشية [[مفاتیح الجنان]] بارها به چاپ رسيده است؛ ديوانى از عبدالباقى فاروقى در فضايل اهل بيت(ع) كه مكرر از جمله در ۱۲۷۶ق به چاپ رسيده است.<ref>زرنگار، «باقیات صالحات»، ج۱۱، ص۲۳۶.</ref> | ||
== جستارهای وابسته== | == جستارهای وابسته== | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۰: | ||
* هاشمی رفسنجانی، اکبر و جمعی از محققان، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش. | * هاشمی رفسنجانی، اکبر و جمعی از محققان، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش. | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
[[رده:مباحث قرآنی؛]] | [[رده:مباحث قرآنی؛]] | ||