تقریب مذاهب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تقریب مذاهب اسلامی''' اندیشه‌ای که در پی نزدیک‌کردن پیروان [[مذاهب اسلامی]] (به‌ویژه [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]]) و رفع پیامدهای اختلافات آنها است. این اصطلاح مربوط به قرن چهاردهم قمری است هرچند پیش از آن نیز اقداماتی درباره تقریب مذاهب اسلامی انجام گرفته است. همچنین برای تقریب مذاهب اسلامی نهادهایی شکل گرفته است که از جمله آنها تأسیس [[دارالتقریب مذاهب اسلامی]] (۱۳۱۷ش) و [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] در ۱۳۶۹ش تأسیس شد.  

همچنین برای مشروعیت تقریب به آیه {{متن قرآن|«قُل یا أَهلَ الکِتابِ تَعالَوا إِلیٰ کَلِمَةٍ سَواءٍ بَینَنا وَبَینَکُم...»|سوره= آل‌عمران|آیه=۶۴.}} استناده شده است خداوند به [[پیامبر(ص)]] امر کرده است که [[اهل کتاب]] را با اتکا به اشتراکاتی از جمله [[توحید|یکتاپرستی]] و دوری از [[شرک]]، به وحدت دعوت کند.<ref> فخلعی، آشنایی با تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۲۲.</ref> بر این اساس، گفته شده است که هر گاه تقریب ادیان توحیدی در راستای باورهای مشترک ممکن باشد، حتماً تقریب مذاهب اسلامی در پرتو باورهای مشترک فراوانی که با یکدیگر دارند ممکن است.<ref> فخلعی، آشنایی با تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۲۳.</ref>  

اصطلاح تقریب مذاهب اسلامی مربوط به قرن چهاردهم قمری است. هر چند به گفته برخی از محققان در دوره‌هایی از تاریخ اسلام، تلاش‌هایی برای رفع درگیری‌های مذهبی از سوی حاکمان مسلمان صورت گرفته است<ref>جودکی، «تقریب»، ص۷۷۳.</ref> از جمله پیشنهاد [[منصور عباسی|منصور]]، خلیفه دوم عباسی (حکومت: ۱۳۶–۱۵۸ق)، به [[مالک بن انس]]، پیشوای [[مذهب مالکی]]، برای اعلام کردن کتاب او به عنوان تنها منبع رسمی و مشروع در جامعه اسلامی، که با مخالفت مالک روبرو شد.<ref>طبری، «المنتخب من کتاب المذیل...»، ص۶۵۹–۶۶۰.</ref> [[مأمون]]، هفتمین خلیفه عباسی (حکومت: ۱۹۸–۲۱۸ق) برای رفع مناقشات مذهبی، مجالس متعددی تشکیل می‌داد که در آن بزرگان هر مذهب درباره مسائل مختلف به بحث و گفتگو می‌پرداختند، اما حمایت مأمون از [[معتزله]]، بحث‌های مذکور را بی‌نتیجه ساخت.<ref>صعیدی، «سعی قدیم فی توحید المذاهب»، ص۳۷–۳۸.</ref>  

[[نادرشاه افشار]] (حکومت: ۱۱۴۸–۱۱۶۰ق) شرط پذیرش سلطنت ایران را در مجلسی که در سال ۱۱۴۸ق با حضور نمایندگان تمام طبقات [[ایران]] در دشت مغان برگزار شد، ترک سبّ [[خلفای سه‌گانه]] و احتساب مذهب [[شیعه|مذهب شیعه]]، به‌عنوان مذهب پنجم در کنار [[مذاهب چهارگانه اهل‌سنت]] اعلام کرد و نمایندگانی به عثمانی فرستاد و همکاری آنان را در این امر خواستار شد.<ref>آتابای، «تلاش نادرشاه افشار برای رفع اختلافات مذهبی»، ص۷۱.</ref> وی به رغم جنگ‌های [[ایران]] و [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]] و تجاوز نیروهای عثمانی به مرزهای ایران، برای وحدت شیعه و سنی تلاش نمود و در سال ۱۱۵۶ق پیشنهاد کرد که علمای برجسته شیعه با [[عبدالله سویدی|عبدالله سُوَیدی]] (۱۱۷۴ق)، شیخ‌الاسلام عثمانی، مجلس بحث و گفتگویی در [[بغداد]] تشکیل دهند، اما این پیشنهاد با مخالفت علمای شیعه و کارشکنی و بدگمانی شیخ‌الاسلام عثمانی بی‌نتیجه ماند.<ref>محیط طباطبائی، سید جمال‌الدین اسدآبادی و بیداری مشرق‌زمین، ۱۳۷۰ش، ص۱۷۴؛ آتابای، «تلاش نادرشاه افشار برای رفع اختلافات مذهبی»، ص۷۱.</ref>

نخستین جمعیت تقریب بین ادیان در سال ۱۳۰۳ق تشکیل شد.<ref>محیط طباطبایی، «سید جمال‌الدین و وحدت اسلامی»، ص۱۷–۱۸.</ref> پس از تعطیل شدن مجله عروة‌الوثقی، [[محمد عبده]]، از عالمان اهل‌سنت مصر، به [[بیروت]] رفت و با همکاری افرادی چون [[ابوتراب ساوجی]] (خادم [[سیدجمال‌الدین اسدآبادی]]) و [[میرزا محمدباقر بواناتی]] (مترجم انگلیسی عروة الوثقی)، «جمعیة التقریب بین اهل الاسلام و اهل الکتاب» را تأسیس کرد که بعدها افرادی از [[ایران]]، [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]]، [[انگلیس]] و [[هندوستان]] به آن پیوستند.<ref>محیط طباطبایی، «سید جمال‌الدین و وحدت اسلامی»، ص۱۷–۱۸.</ref> با این حال مدت فعالیت این جمعیت کوتاه بود.<ref>محیط طباطبایی، «سید جمال‌الدین و وحدت اسلامی»، ص۱۷–۱۸.</ref>

نهادی است که در سال ۱۹۴۷م با تلاش [[محمدتقی قمی]] (۱۲۸۹–۱۳۶۹ش) و همکاری تعدادی از علمای [[الازهر]] در [[قاهره]] راه‌اندازی شد.<ref>جماعة التقریب بین المذاهب الاسلامیة، «اساسنامه جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی»، ص۱۲۴، ۱۲۷.</ref> [[سید حسین بروجردی]]، مرجع تقلید شیعیان، از حدود سال ۱۳۶۵ق از آن حمایت کرد.<ref> واعظ‌زاده خراسانی، «السید البروجردی والتقریب»، ص۸–۱۲؛ س. هدی، «دو سند تاریخی در راه تقریب بین مذاهب اسلامی»، ص۵۷–۶۰.</ref> و به محل گردهمایی عالمان و روحانیان شیعه و سنی تبدیل شد؛ کسانی همچون [[محمدعلی علوبه پاشا]] که بعداً به ریاست دارالتقریب برگزیده شد، [[شیخ عبدالمجید سلیم]]، رئیس هیئت فتوای [[دانشگاه الازهر]]، [[حاج امین حسینی]]، مفتی اعظم [[فلسطین]]، [[شیخ محمد عبداللطیف]]، مفتی وزارت اوقاف، شیخ [[محمد عبدالفتاح عنانی]]، رئیس [[مذهب مالکی]]، [[شیخ محمود شلتوت|شیخ محمود شَلْتوت]]، عضو هیئت کبار العلمای حنفی، [[حسن البنا|حسن البَنّا]]، رهبر [[جمعیت اخوان المسلمین]] و قاضی [[محمد بن عبدالله امری]]، نماینده شیعه [[زیدیه]] [[یمن]] از اعضای این مرکز بودند.<ref>جماعة التقریب بین المذاهب الاسلامیة، «اساسنامه جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی»، ص۱۲۷–۱۲۹.</ref> بعدها شیخ [[محمدحسین کاشف‌الغطاء]] و [[سید هبةالدین شهرستانی]] و [[سید عبدالحسین شرف‌الدین]]، از علمای شیعه نیز به دارالتقریب پیوستند.<ref>جماعة التقریب بین المذاهب الاسلامیة، «اساسنامه جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی»، ص۱۲۷–۱۲۹.</ref>

نشر مقالات و کتب، برای نشان دادن چهره‌ای صحیح از مذهب شیعه،<ref>مغنیه، «الغلاة فی نظر الشیعة الإمامیة»، ۱۳۷۴، ص۳۷۹–۳۸۱؛ علوی مدغری، التقریب بین الفرق الإسلامیة، ۱۹۹۲م، ص۳۶–۴۵.</ref> چاپ و انتشار برخی از منابع مهم اسلامی و شیعی،<ref>بی‌آزار شیرازی، همبستگی مذاهب اسلامی، ۱۳۷۷ش، ص۳۲۷–۳۳۲.</ref> تدریس [[فقه|فقه شیعه]] در [[دانشگاه الازهر]] در کنار سایر مذاهب فقهی و تغییر برخی قوانین [[مصر]] طبق مذهب شیعه<ref>شلتوت، «شیعه و دانشگاه الازهر»، ص۴۱۱–۴۱۴.</ref> از اقدامات دارالتقریب بود.

# اعلان [[۱۲ ربیع‌الاول|۱۲]] تا[[۱۷ ربیع‌الاول]] هر سال (ایام ولادت [[پیامبر اسلام]]) به عنوان [[هفته وحدت]] از سوی نظام جمهوری اسلامی ایران  

# صدور فتوای [[امام خمینی]] مبنی بر لزوم [[نماز جماعت]] گزاردن شیعیان همراه با سایر مسلمانان در مراسم حج

# تأسیس [[دانشگاه مذاهب اسلامی]] در تهران، که در آن [[فقه جعفری]]، [[زیدیه|زیدی]]، [[حنفیه|حنفی]]، [[مالکی]]، [[شافعی]]، [[حنبلی]] و [[اباضیه|اِباضی]] تدریس می‌شود.{{مدرک}}