فرشته: تفاوت میان نسخه‌ها

'''فرشته''' یا '''مَلَک''' موجوداتی نامرئی و فراطبیعی، که مأمور اجرای اوامر [[خدا]] در دنیا و آخرت‌اند و باور به وجود آنها از اعتقادات مسلمانان است. عالمان مسلمان درباره ماهیت فرشتگان اختلافنظر دارند؛ متکلمان آنها را موجودات جسمانی می‌دانند که به صورت‌های مختلف در می‌آیند اما فلاسفه آنها را مجرد از جسم می‌دانند.  

به باور عالمان شیعه فرشتگان معصوم‌اند، از این رو [[گناه]] و نافرمانی خدا را انجام نمی‌دهند. همچنین فرشتگان در انجام وظایف خود کوتاهی نمی‎‌کنند. [[عبادت]]، [[تسبیح|تسبیح خدا]]، نوشتن [[نامه اعمال]]، رساندن [[وحی]] به [[پیامبران]]، حفاظت از انسان‌ها، یاری رساندن به [[مؤمن|مؤمنان]]، رساندن روزی مادی و معنوی، گرفتن جان‌ها، هدایت قلب‌ها و مأموران عذاب از وظایف آنها به شمار می‌رود.

فرشته‌ها دسته‌ها و مراتب مختلفی دارند. [[جبرئیل]]، [[میکائیل]]، [[اسرافیل]] و [[عزرائیل]] نسبت به دیگر آنها از جایگاه بالاتری برخوردارند.

فرشتگان، موجوداتی که بین خدا و عالم محسوس‌ واسطه‌اند و خدا آنها را موکل بر عالم کرده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۶.</ref> ملائکه جمع ملک به معنای رسالت (فرستادن) است.<ref>طریحی، مجمع‌البحرین، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۲۹۲.</ref>  

درباره ماهیت فرشتگان اختلاف‌نظر وجود دارد. متکلمان، آنها را اجسام لطیف و نورانی دانسته که می‌توانند به صورت‌ها و اشکال مختلف در‌آیند.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۶۱.</ref> [[علامه مجلسی]] این نظر را به همه مسلمانان به جز تعدادی از فلاسفه نسبت داده است و اضافه کرده که انبیا و اوصیا آنها را می‌دیده‌اند.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۲۰۲-۲۰۳.</ref> البته گروهی از فلاسفه ملائکه را مجرد از جسم و جسمانیات دانسته و معتقدند آنها اوصافی دارند که در جسم نمی‌گنجد.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۶۱.</ref> به گفته [[علامه طباطبایی]] آنچه در روایات درباره مشاهده ملائکه در شکل‌ها و صورت‌های جسمانی آمده تمثل است<ref>علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۳.</ref> همچنین به گفته او اینکه مشهور شده که فرشته و [[جن]] اجسام لطیفی‌اند که به صورت‌ها و اشکال مختلف درمی‌آیند، دلیل معتبری ندارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۳.</ref> بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]] ملائکه از نور آفریده شده‌اند.<ref> مجلسی، بحارالانوار، ج۵۸، ص۳۰۶، ح۱۵.</ref>

باور به وجود فرشتگان از اعتقادات مسلمانان است.<ref>سوره بقره، آیه۲۸۵.</ref> و ایمان به آنها مانند ایمان به [[نماز]] و [[روزه]] است و از لوازم ایمان به [[نبوت]] به شمار می‌رود.<ref> علامه طباطبایی، المیزان، ج۲، ص۴۴۲.</ref> همچنین ملائکه از عوالم غیبند.<ref> اشقر، عالم الاملائکة الابرار، ۱۴۲۱ق، ص۵.</ref>

واژه ملک ۸۸ مرتبه در قرآن به‌کار رفته است.<ref>رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۴۷.</ref> امام علی(ع) در [[خطبه اشباح]]، به خلقت فرشتگان، اقسام، ویژگی‌ها و وظایف آنها پرداخته است.<ref>نهج‌البلاغه، صبحی صالح، ۱۳۷۴، ص۱۲۸-۱۳۱.</ref> در بحارالانوار بیش از یکصد روایت درباره چیستی ملائکه، وظایف آنان، عصمت فرشتگان و اوصاف فرشتگان مقرب آورده شده است.<ref> نگاه کنید به علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۱۴۴-۳۲۶.</ref> [[دعای سوم صحیفه سجادیه]] از [[امام سجاد(ع)]] به فرشتگان مقرب خدا اختصاص دارد او در این دعا [[صلوات]] و درود [[خدا]] را عامل فزونی [[طهارت]] آنها می‌داند.<ref>الصحیفة السجادیة، ۱۳۷۶ش، ص۳۶-۴۰.</ref>

بنابر روایات ملائکه پرتعدادترین مخلوقات خدایند و در روایات زیادی از کثرت آنها سخن به میان آمده است.<ref> بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۵۳۵.</ref> در احادیث آمده است که آفرینش ملائکه پس از خلقت نور [[پیامبر(ص)]] و [[امامان(ع)]] بوده است.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۱۵، ص۸ و ج۱۸، ص۳۴۵ و ج۲۴، ص ۸۸.</ref>

گروهی از مشرکان فرشتگان را می‌پرستیدند با این حال آنها را مخلوق خدا دانسته اما معتقد بودند که آنها استقلال در عمل دارند و رب موجودات پایین‎‌تر از خود هستند.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۳۸.</ref> و برخی از مشرکان نیز آنها را دختران خدا می‌پنداشتند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۹، ص۱۷۱.</ref>

از ملائکه در ادیان دیگر نیز سخن به میان آمده است. در [[زرتشت]] فرشتگان مخلوق اهورامزدایند و هر امشاسپند (لقب فرشتگان بلندمرتبه دین زرتشت) مظهر یکی از صفت‌های او است. در یهود، فرشتگان به منزله بندگان خدایند که دستورهای او را در زمین اجرا می‌کنند و [[وحی]] را به انسان‌ها می‌رسانند. بنابر انجیل فرشتگان پیش از انسان آفریده شده و نگاهبان انسانند. البته درود فرستادن و پرستش برخی فرشتگان مانند میکائیل، در کلیسا‌های مسیحی رایج است.<ref> The Encyclopedia of Religion, volume1, p:2830, Oxford, New York, (1986 به نقل از مطهری‌نیا، بازنمایی فرشتگان الهی در رسانه(۱) جبرائیل و میکائیل، ۱۳۹۰ش، ص۵۹.</ref>

در قرآن وظایفی برای فرشتگان ذکر شده است. واسطه در نزول [[وحی]](رساندن پیام خدا به [[پیامبران]])،<ref> سوره نحل، آیات ۲ و ۱۰۲؛ سوره عبس، آيه۱۶.</ref> تدبیر امور عالم، رساندن فیض الهی به مخلوقات،<ref> سوره نازعات، آيه۵؛ سوره معارج، آيه۴.</ref> [[استغفار]]<ref>سوره مؤمن، آيه۷.</ref> [[شفاعت]] برای [[مؤمن|مؤمنان]]<ref> سوره انبیاء، آيه۲۸.</ref> و امداد آنان،<ref>سوره آل عمران، آیات ۱۲۴ و ۱۲۵.</ref> [[لعن]] [[کفر|کافران]]،<ref>سوره بقره، آیه۱۴۱؛ سوره آل عمران، آيه۸۷.</ref> ثبت اعمال بندگان<ref>سوره یونس، آيه۲۱؛ سوره زخرف، آيه۸۰؛ سوره انفطار، آیه۱۱.</ref> و [[قبض روح]] آنان<ref> سوره انعام، آیه۶۲؛ سوره نساء، آیه۹۷.</ref> از مأموریت‌های فرشتگان است. گروهی از فرشتگان همواره به [[عبادت]] و [[تسبیح]] خدا اشتغال دارند و به کاری دیگر نمی‌پردازند.<ref> سوره انبیاء، آيات ۱۹-۲۰.</ref>

فرشتگان در [[عالم برزخ]]<ref>سوره نحل، آیات۲۸ و۳۲.</ref> و [[آخرت]] نیز حضور دارند؛ گروهی از آنان در [[بهشت]] مستقرند<ref>سوره زمر، آیه۷۲؛ سوره انبیاء، آیه۱۰۳.</ref> و گروهی نیز نگاهبان [[دوزخ]] و دوزخیان‌اند.<ref>سوره مدثر، آيه۲۰.</ref>  

به گفته [[علامه طباطبایی]] فرشتگان دارای مراتب و مقامات مختلفی‌اند. مقام برخی از آنها از برخی دیگر بالاتر یا پایین‌تر است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۲.</ref> بنا بر آیات قرآن گروهی از آنان کارگزار فرشته وحی ([[جبرائیل]])<ref> سوره تکویر، آیه۲۱.</ref> و گروهی کارگزار فرشته مرگ ([[عزرائیل]]) به شمار می‌آیند.<ref>سوره سجده، آیه۱۲؛ سوره انعام، آیه۶۲.</ref>  

[[ملاصدرا]] ملائکه را به فرشتگان مقرب، ارواح مُهَیمِه، فرشتگان موکل بر اجرام آسمانی، فرشتگان عقلی و فرشتگان زمینی<ref> نگاه کنید به ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ۱۳۶۳ش، ص۳۵۰-۳۵۱.</ref> و [[امام خمینی]] آنان را به فرشتگان غیرمتصرف در اجسام (فرشتگان مهیمه و اهل [[عالم جبروت ]]) و فرشتگان موکل بر موجودات جسمانی<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۷۸ش، ص۳۳۹-۳۴۲.</ref> تقسیم کرده‌اند.

به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، شیعیان فرشته‌ها را از هرگونه [[گناهان کبیره|گناه کبیره]] و صغیره [[عصمت|معصوم]] می‌دانند. همچنین بیشتر [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز بر این باورند.<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۱۲۴.</ref> با این حال برخی از اهل‌سنت عصمت فرشتگان را نمی‌پذیرند و بعضی از آنها تنها اقسامی خاصی از آنها مانند فرشتگان حامل وحی و فرشتگان مقرب را معصوم دانسته‌اند.<ref>زرکشی، البحر المحیط، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۲۱.</ref>

بنا بر آیه «لَا یسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِ‌هِ یعْمَلُونَ: که در سخن بر او پیشی نمی‌گیرند، و به دستور او کار می‌کنند.» <ref>سوره انبیاء، آيه۲۷.</ref> و «لایعصون الله ما امرهم»<ref>سوره تحریم، آیه۶.</ref> ملائکه، معصوم‌اند و نافرمانی خدا را انجام نمی‌دهند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۲.</ref> البته برخی با استناد به ماجرای [[هاروت و ماروت]] و سجده نکردن ابلیس بر آدم<ref>نگاه کنید به فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۲۶.</ref> و نیز نافرمانی [[فطرس]] در عصمت آنان تشکیک کرده‌اند.<ref>راستین و کهنسال، «عصمت فرشتگان، شواهد موافق و مخالف»، ص۱۲۷ و۱۲۸.</ref> عالمان شیعه پاسخ هایی به آن داده اند از جمله اینکه نافرمانی هاروت و ماروت تحت‌تأثیر افسانه‌هایی است که در احادیث و قرآن نیامده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۷۵.</ref> همچنین [[ابلیس]] فرشته نبوده است.<ref> فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۲۶.</ref> همچنین به گفته [[مرتضی مطهری]] احتمال سرپیچی از دستورات خدا برای دسته‌ای از فرشتگان وجود دارد نه همه آنها.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۴، ص۲۸۰.</ref> به گفته [[آيت‌الله مکارم شیرازی]] آنچه که در روایات درباره تنبیه برخی از فرشتگان بر اثر کُندی در انجام اوامر الهی آمده، [[ترک اولی]] است نه گناه چنانکه درباره برخی از [[پیامبران]] هم به‌کار رفته است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۶۸.</ref>  

[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] معتقد است که فرشتگان هر آنچه را خدا اراده کند،‌ اراده می‌کنند و هر آنچه خدا امر کند، عمل می‌کنند از این رو گناه نمی‌کنند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۲.</ref>

برخی از عالمان دینی با استناد به آیه «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ... وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا؛ به راستی فرزندان آدم را گرامی داشتیم... و آنان را بر بسیاری از آفریده‌های خود برتری دادیم.»<ref>سوره اسرا، آیه۷۰.</ref> فرشتگان را از انسان برتر می‌دانند. برخی دیگر با استناد به ماجرای سجده کردن فرشتگان بر آدم و آموزش آنها توسط حضرت آدم، انسان را برتر از فرشتگان می‌دانند به شرط اینکه استعدادهای خود را به کار گیرد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۱۹۹-۲۰۰.</ref>  

بیشتر مسلمانان [[پیامبران]] را از ملائکه برتر می‌دانند و دلیل آن هم وجود قوه غضب و شهوت در پیامبران است برخلاف فرشتگان.<ref> علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۰؛ ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۸۵.</ref> همچنین برای برتری پیامبران بر آنها به آیاتی از قرآن که به سجده فرشتگان بر آدم و تعلیم آنها توسط آدم اشاره دارد نیز استناد شده است.<ref>ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۸۳-۲۸۵.</ref> همچنین شیعیان [[ائمه]] را برتر از ملائکه می‌دانند.<ref> اشقر، عالم الاملائکة الابرار، ۱۴۲۱ق، ص۹۲.</ref>

بنابر آیات قرآن،<ref>سوره مریم، آیه۱۷.</ref> [[روح الامین|روح‌الامین]] در صورت بشری به [[حضرت مریم|مریم]] تمثل یافته است.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۷۸ش، ص۳۴۲.</ref> همچنین بنا بر روایات جبرئیل بر پیامبر اکرم(ص) به صورت [[دحیه کلبی]] نازل می‌شد.<ref> برای نمونه نگاه کنید: علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۲۱۰.</ref> در روایات آمده که فرشتگان هنگام [[قبض روح]]، متناسب با آن که روح شخص [[مؤمن]] یا [[فاسق]] را قبض کنند، به شکل‌های مختلفی بر آن شخص، تمثّل می‌یابند.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۷۴.</ref> تمثل یعنی فرشتگان با صورتی غیر از صورت اصلی خود ظاهر می‌شوند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۳.</ref> کسی به غیر از پیامبر ملائکه را در صورت اصلی خودشان ندیده است.<ref> اشقر، عالم الاملائکة الابرار، ۱۴۲۱ق، ص۱۱.</ref>

به باور فیلسوفان ملائکه مجردند.<ref>نگاه کنید به فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۲۷.</ref> نداشتن خواص ماده همچون قوه شهوت و غضب،<ref> علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۰.</ref> تغییر، تحول، تکامل<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۳.</ref> و قابلیت درک با حواس<ref> اشقر، عالم الملائکة الابرار، ۱۴۲۱ق، ص۵.</ref> از دلایل تجرد آنان است. هرچند که [[ملاصدرا]] برخلاف تعدادی از مفسران که فرشتگان را دارای مقام ثابتی می‌دانند<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۷۶؛ فخررازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۶، ص۳۶۲.</ref> علم و کمال گروهی از آنان را قابل افزایش می‌داند.<ref>ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۳۷۱.</ref> [[امام علی(ع)]] گروهی از فرشتگان را داناترین و نزدیکترین خلق به خدا... معرفی کرده که نه خواب بر دیدگانشان مسلط می‌شود، نه سهو بر عقل و نه خستگی بر بدن‌هایشان.<ref> قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۰۷.</ref>

بنا بر ظاهر آیات قرآن و روایات فرشتگان دارای بال هستند<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص ۶۲۵.</ref> درباره اینکه منظور از بال فرشتگان چیست نظرات مختلفی ارائه شده است:

همچنین تعداد بال‌های فرشتگان نشانه سرعت آنها در انجام دستورات خدا،<ref> سبزواری، ارشاد الاذهان، ۱۴۱۹ق، ص۴۴۰.</ref>نشانه قدرت انتقال و انجام فعل،<ref> مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۴، ص۱۳.</ref> و نشانه تفاوت مراتب فرشتگان<ref>حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ص۲۵۹.</ref> دانسته شده است.

== کتابشناسی==

درباره ملائکه آثاری به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی نوشته شده است برخی از آنها عبارتند از:

*سیری در اسرار فرشتگان با رویکرد قرآنی و عرفانی اثر محمدزمان رستمی و طاهر آل‌بویه به زبان فارسی است. ماهیت فرشتگان، صفات فرشتگان، اقسام فرشتگان، کارهای فرشتگان و خلافت انسان فرشتگان عناوین فصل‌های این کتاب است.<ref>رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۵-۲۹.</ref> پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی این کتاب را در سال ۱۳۹۳ش در ۵۵۲ صفحه منتشر کرده است.<ref>رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۴.</ref>

* المخلوقات الخفیه فی القرآن؛ علامه طباطبایی الملائکه، الجن، ابلیس.

*ابن عربی، محیی‌الدین محمد، تفسیر ابن عربی، تحقیق سمیر مصطفی رباب، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۴۲۲ق.

*اشقر، عمر سلیمان، عالم الاملائکة الابرار، اردن، دارالنفائس، ۱۴۲۱ق-۲۰۰۰م.

*طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی، افست، قم، انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

*فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.

*مطهری‌نیا، محمود، فرشتگان الهی در رسانه(۱) (جبرئیل و میکائیل)، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۰ش.

*نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مرکز البحوث الاسلامیه، ۱۳۷۴ افست از روی بیروت ۱۳۸۷ق.

[[رده:مقاله‌های نسبتا کامل]]