حبیب‌الله خویی: تفاوت میان نسخه‌ها

| نام کامل          =میرحبیب الله بن محمد هاشمی موسوی خویی

| استادان          =  [[سید حسین حسینی کوه کمری]] {{•}} [[میرزا حبیب الله رشتی]]  {{•}}[[سید محمد حسن شیرازی]] {{•}} [[میرزا خلیل تهرانی]]

| تالیفات          = شرح عوامل {{•}} تعلیقه‌ای بر [[فرائد الاصول]] {{•}} تحفه الصائیمن فی شرح ادعیه الثلاثین {{•}} رساله فی ردّ الصوفیه {{•}} [[منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه]]

'''میرزا حبیب الله خویی'''، (۱۲۶۱ ـ ۱۳۲۴ ق) [[فقیه]]، ادیب و عالم [[امامیه|امامی]] قرن سیزدهم و چهاردهم و شارح [[نهج البلاغه]]. وی از شاگردان میرزا [[حبیب الله رشتی]]، [[میرزای شیرازی]] و [[سید حسین کوه کمری|سید حسین کوه کمری]] بود. مهمترین اثر وی کتاب [[منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه]] است که با همین کتاب، در میان اهل علم معروف شده است.<ref>منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام، ج۱۶، صص۵۲۷- ۵۲۸، نوشته پرویز رستگارجزی.</ref>

وی به نقل [[ثقه الاسلام تبریزی]]<ref>ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۴۸۱.</ref> از خود او، در ۱۲۶۵<ref> قس آقابزرگ طهرانی، نقباء البشر، قسم۱، ص۳۶۲؛ عرشی، استناد نهج البلاغه، ص۱۵۴.</ref> در شهر [[خوی]]<ref>عرشی، استناد نهج البلاغه، ص۱۵۴.</ref> و در خانواده‌ای ثروتمند و محترم<ref> رکـ: حسینی، مصادر نهج البلاغه و اسانیده، ج۱، ص۲۵۰.</ref> به دنیا آمد.

[[آقا بزرگ طهرانی|آقابزرگ طهرانی]]<ref> آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۱۲۳، ج۲۳، ص۱۵۷؛ آقا بزرگ، نقباء البشر، قسم۱، ص۳۶۲. </ref> زرکلی<ref> زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۶۶.</ref> و حسینی<ref> حسینی، مصادر نهج البلاغه و اسانیده، ج۱، ص۲۴۹.</ref> سال وفات او را ۱۳۲۴ و [[سید محسن امین|امین]]<ref> امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۵۶۱.</ref> و [[علامه امینی|امینی]]<ref> امینی، الغدیر، ج۴، ص۲۶۳.</ref> سال ۱۳۲۶ را عنوان سال درگذشت میرزا حبیب الله ذکر کرده‌اند. او در تهران درگذشت و پیکرش را در حرم [[عبدالعظیم حسنی]] در [[ری]] به خاک سپردند.<ref> آقابزرگ، الذریعه، ج۱۴، ص۱۲۳</ref>

خویی بیست سال داشت که برای تحصیل علوم دینی به [[نجف]] رفت<ref> رکـ: خویی، ج۱، مقدمه علی اصغر حسینی، ص۸.</ref> و از محضر استادانی چون میرزا [[حبیب الله رشتی]]، [[میرزای شیرازی]]<ref> آقابزرگ طهرانی، نقباء البشر، قسم۱، ص۳۶۲.</ref> و [[سید حسین کوه کمری|سید حسین کوه کمری]] معروف به سید حسین ترک <small>(متوفی ۱۲۹۹)</small><ref> ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۴۸۱.</ref> بهره‌مند شد. ثقه الاسلام تبریزی<ref> ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۴۸۱.</ref> همچنین ملاعلی، فرزند حاج میرزا خلیل طهرانی <small>(متوفی ۱۲۹۷)</small>، را در شمار استادان او نام برده است.

میرزا حبیب الله در ۱۲۹۱، پس از حدود پنج سال تحصیل در [[نجف]]، به زادگاهش بازگشت.<ref>رکـ: خویی، ج۱، مقدمه علی اصغر حسینی، ص۸.</ref>

به گفتۀ سید عبدالزهراء حسینی<ref> حسینی، مصادر نهج البلاغه و اسانیده، ج۱، ص۲۵۰</ref>، او در پی برخی اختلافات مالی میان پدرش و شخصی دیگر و اظهار رأی به نفع طرف مقابل که موجب رنجش پدرش شد، گوشۀ عزلت گزید و همت خویش را مصروف نوشتن شرحی بر [[نهج البلاغه]] کرد، اما پیش از آن که تألیف خود را به پایان برساند و پس از عرضۀ بخش‌هایی از آن به [[مظفرالدین شاه]] [[قاجار]] (حکـ: ۱۳۱۳-۱۳۲۴) و صدور فرمان شاه برای چاپ آن، در [[تهران]] در حدود ۱۳۲۵ وفات یافت.<ref> ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۴۸۳.</ref> [[حسن زاده آملی]] از [[خطبه]] ۲۲۹ تا پایان‌ نامه‌ها و [[محمد باقر کوه کمره ای|شیخ محمد باقر کمره‌ای]] کلمات قصار را شرح کرده‌اند.<ref>[http://dorenajaf.valiasr-aj.com/include/VIEW.php?bankname=LIST&code=1177&RADIF=17#bookmark1 شرح میرزا حبیب الله خویی]</ref> <ref>[http://www.hadith.net/n340-e7038.html روش‌شناسی «منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه»]</ref>

نسخه‌های به خط مؤلفِ این شرح در شش جلد در کتابخانۀ آیت الله [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|مرعشی نجفی]] نگهداری می‌شود.<ref> رکـ: حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ج۱، ص۲۹۹.</ref> و در چهارده مجلد در [[تهران]] و [[قم]] به تصحیح [[سید ابراهیم میانجی]] به چاپ رسیده است. شرح ناتمام میرزا حبیب الله خویی را ابتدا [[محمد باقر کمره ای|محمدباقر کمره ای]] و پس از او [[حسن حسن زاده آملی|حسن حسن زاده آملی]] تکمیل کردند. چاپ دیگری از این کتاب نیز در بیروت (۱۳۷۸ش/۲۰۰۸م) صورت گرفته است.

# حاشیه بر فرائد الاصول [[شیخ انصاری]] که تقریرات درس استادش، [[سید حسین کوه کمری|سید حسین کوه کمری]]، است.<ref>خویی، ج۱، علی اصغر حسینی، ص۸-۹.</ref> و شاید همان کتابی باشد که [[ثقه الاسلام تبریزی]]<ref>ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۳۸۴.</ref> از آن با عنوان منتخب الفن فی حجیه القطع و الظن یاد کرده است.

# شرح مباحث قضا و شهادات از کتاب الدروس الشرعیه [[شهید اول]].<ref> ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۳۸۴.</ref>

# حاشیه بر برخی ابواب کتاب القوانین الاصول [[محقق قمی]].<ref> ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۳۸۴.</ref>

# کتاب الجُنه الواقیه شامل دعاهای روزهای ماه [[رمضان]] و شرح آنها، <ref>ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۳۸۴.</ref> شاید همان کتابی باشد که از آن به عنوان تحفه الصائمین فی شرح الادعیه الثلاثین یاد شده است.<ref> خویی، ج۱، علی اصغر حسینی، ص۹.</ref>

# شرح کتاب العوامل فی النحو.<ref> خویی، ج۱، علی اصغر حسینی، ص۸.</ref>

# رساله‌ای در ردّ صوفیه، دربردارندۀ مطالب جلد ششم شرحش بر نهج البلاغه، در نقد تصوف.<ref> خویی، ج۱، علی اصغر حسینی، ص۸-۹. نیز رکـ: شرعی، ص۱۵۴.</ref>

# کتاب احقاق الحق فی تحقیق المشتق، <ref>ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۳۸۴.</ref> که حسینی اشکوری<ref>حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۱۳۸.</ref> از آن به عنوان تحقیق الحق فی شرح المشتق یاد رده است.

# او همچنین رساله‌های متعددی در موضوعات [[فقه|فقهی]] و [[اصول فقه|اصولی]] به نگارش درآورده است.<ref>خویی، ج۱، علی اصغر حسینی، ص۹.</ref>

{{پانویس|2}}

 

* آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم۱-۴، ۱۴۰۴.

* امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، قم ۱۴۱۶-۱۴۲۲ق/ ۱۹۹۵-۲۰۰۲م.

* ثقه الاسلام تبریزی، علی بن موسی، مرآه الکتب، چاپ محمد علی حائری، قم۱۴۱۴-.

* حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، قم: ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش.

* خویی، حبیب الله بن محمدهاشم، منهاج البراعه [فی] شرح نهج البلاغه، چاپ علی عاشور، بیروت: ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م.