قسم دروغ: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قَسَم دروغ''' سوگندی است که برای تاکید بر درستی انجام یا انجام نشدن کاری در گذشته به [[دروغ]] مطرح می‌شود. این قسم از [[گناهان کبیره]] است و [[کفاره]] ندارد. در [[قرآن کریم]] [[شیطان]]، [[منافقان]] و [[مشرک|مشرکان]] از جمله کسانی معرفی شده‌اند که قسم دروغ خورده‌اند. برای نجات جان یا مال [[مسلمان]]  قسم دروغ خوردن جایز است.

[[قسم]] به معنای سوگند است و به کلامی گفته می‌شود که تاکید می‌کند خبری یا سخنی صحیح است و در آن هیچ اشتباه و خطایی وجود ندارد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۸۷.</ref> [[دروغ]] نیز به معنای سخن نادرست و  خلاف واقعیت و حقیقت است که از [[گناهان کبیره]] شمرده می‌شود.<ref>هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۳، ص۳۷۳.</ref> قسم به سه معنای تاکید، قسم دادن دیگران برای انجام کاری<ref name=":0" /> و همچنین قسم برای تعهد یا عقد<ref name=":0" /> به کار می‌رود که قسم دروغ فقط در معنای اول یعنی قسم تاکیدی معنا دارد:<ref name=":0">خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۱۱۱؛ طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۴۵۱.</ref> قسم تاکیدی، به معنای تاکید بر درستی انجام یا انجام نشدن کاری در گذشته، حال یا آینده است. این قسم در بین عامه مردم متداول است و مردم برای تاکید بر صحیح بودن سخن خود از این نوع قسم استفاده می‌کنند. مانند «به خدا من دیروز خانه نبودم» یا اینکه «به خدا من دیروز خانه بودم» و ... در این نوع قسم دروغ معنا پیدا می‌کند. بنابراین قسم دروغ به معنای تاکید بر درست بودن و صحیح چیزی است که حقیقت و واقعیت ندارد و به طور کلی دورغ است. مثلا شخصی که در محل خاصی نبوده، قسم می‌خورد که در آن محل بوده است. این نوع قسم از گناهان کبیره است اما [[کفاره]] ندارد.<ref name=":0" /> این نوع قسم در دادگاه‌ها نیز به کار می‌رود، بر اساس ماده ۲۲۱ قانون مدنی ایران هر کسی در دادگاه قسم دروغ بخورد محکوم به یک الی سه سال حکم تأدیبی خواهد شد.<ref>امامی، حقوق مدنی، تهران، ج۶، ص۲۲۵.</ref>

برخی معتقدند در قسم [[دروغ]] دو  [[گناه]] وجود دارد. یکی از آنها دروغ است که یکی از [[گناهان کبیره]] می‌باشد و دیگری قسم غیر واقعی به یک امر مقدس مانند [[خداوند]] است. بنابراین گناه قسم دروغ در واقع دو برابر و معادل دو گناه کبیره است.<ref>مطهری، آشنایی با قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۸، ص۲۶۳.</ref> در وصیت‌های [[حضرت رسول(ص)]] به [[امام علی(ع)]] آمده است که خداوند به کسی که به نام او قسم دروغ می‌خورد رحم نمی‌کند.<ref>ابن شعبه، تحف‌العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۴.</ref> در روایت دیگری قسم دروغ خوردن به معنای جنگ با خداوند مطرح شده است. بر اساس روایات قسم دروغ باعث فقر و تنگدستی انسان، عقیم شدن، قطع رحم و خالی شدن شهرها می‌شود.<ref>ابن‌ بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۳۶۴ش، ص۲۲۰ و ۲۲۶-۲۲۸.</ref>

بر اساس آیه ۲۱ و ۲۲ [[سوره اعراف]] شیطان [[آدم]] و [[حوا]] را با قسم دروغ گمراه کرد. او آدم و حوا را وسوسه کرد که میوه [[درخت ممنوعه]] را بخورند و برای اینکه به آنها ثابت کند که خیرخواه آنهاست قسم دروغ خورد.<ref>سوره اعراف، آیه ۲۲.</ref> آدم و حوا نیز که به خاطر قسم دروغ شیطان حسن ظن به او پیدا کرده بودند میوه درخت ممنوعه را خوردند و از [[بهشت]] اخراج شدند.<ref>طبرسی، مجمع‌ البیان، ۱۳۷۲، ج۱۳، ص۶۲۷.</ref>بر اساس برخی از روایات، اولین قسم دروغ توسط شیطان برای گمراه کردن آدم مطرح شده است.<ref>بروجردی، منابع فقه شیعه، ۱۴۲۹ق، ج۲۴، ص۸۵۱.</ref>  

[[منافقان]] که همواره اظهار [[ایمان]] می‌کردند و [[کفر]] باطنی خود را پنهان می‌کردند،<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۲۷۸.</ref> برای صحت اقوال و کارهای خود قسم دروغ می‌خوردند. قرآن کریم به موارد متعددی از قسم‌های دروغ آنها اشاره کرده است.<ref>نوری، «ویژگی‌های جریان نفاق در عصر نبوی»، ص۱۱۱.</ref> بر اساس آیه ۵۶ [[سوره توبه]]، منافقین هنگام مواجهه با مؤمنین، ادعا می‌کردند که جزء مؤمنانند، و جهت اثبات ادعایشان متوسل به قسم دروغ می‌شدند.<ref>صادقی تهرانی، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ۱۳۶۵ش، ج۱۳، ص۱۳۳.</ref>  قسم دروغ برای به دست آوردن رضایت مسلمانان<ref>سوره توبه، آیه ۶۲.</ref>، بازداشتن مردم از راه خداوند<ref>سوره منافقون، آیه ۲.</ref> و بهانه برای عدم حضور در [[جهاد]]<ref>سوره توبه، آیه ۴۲.</ref> از این افراد در قرآن کریم گزارش شده است.

مشرکان از دیگر افرادی هستند که قسم دروغ‌شان در قرآن گزارش شده است. بر اساس آیه ۴۲ [[سوره فاطر]] مشرکان قسم خوردند که اگر پیامبری برای هدایت‌شان مبعوث شود، به او ایمان می‌آورند در حالی که وقتی [[حضرت رسول(ص)]] مبعوث شد بر کفرشان افزوده شد.<ref>فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۴۳.</ref> گزارشی نیز از قسم دروغ مشرکان در قیامت در قرآن کریم مطرح شده است که آنها قسم می‌خوردند که در دنیا مشرک نبودند.<ref>سوره انعام، آیه۲۲-۲۴.</ref>

در روایتی از [[امام صادق(ع)]] آمده است که برخی از قسم‌های دروغ علاوه بر اینکه گناه ندارند بلکه [[ثواب]] هم دارند. بر اساس این روایت قسم‌ دروغ خوردن برای خلاص و نجات جان یا حتی مال مسلمان از دست سارق یا هر متجاوزگر دیگر نه تنها گناه ندارد بلکه اجر و ثواب نیز دارد.<ref>ابن بابویه، من لایحضرالفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۳۶۷.</ref>