هارون عباسی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''هارون عباسی''' یا '''هارون الرشید'''، پنجمین خلیفه‌ عباسی که هم عصر با [[امام موسی کاظم(ع)]] است. زندانی شدن امام کاظم و شهادت او در دوران هارون است و شیعیان در این دوران تحت فشار قرار گرفته‌اند. هارون فرزند [[مهدی عباسی]] است و روزگار او به جهت درآمد اقتصادی، رونق تجارت، پیشرفت علم، فلسفه و موفقیت‌ در [[فتوحات]]، عصر طلایی دوران حکومت عباسی نامیده می‌شود. در دوران خلافت هارون الرشید، جنگ‌های خارجی متعددی از جمله جنگ با رومیان درگرفت و ملکه روم مجبور به صلح و پرداخت غرامت به سپاه هارون شد. در دوره او شورش‌هایی علیه حکومت واقع شد که مهم‌ترین آن قیام یحیی بن عبدالله برادر [[محمد بن عبدالله بن حسن|نفس زکیه]] بوده است. از دیگر فعالیت‌های قابل توجه هارون،‌ پیشبرد علوم و ترجمه متون علمی بیگانه از جمله یونانی، سریانی، هندی و فارسی به عربی بوده است.

بنا بر نقل منابع تاریخی، روزگار منصور به جنگ و فتح گذشت. پس از وی در زمان هارون و [[مأمون]] دولت عباسی به اوج عظمت خود رسید.<ref>زیدان، جواهر کلام، ١٣٧٢ش، ص۷۱.</ref> و هارون را از مشهورترین خلفای عباسی دانستند. عصر هارون به جهت درآمد زیاد، رونق تجارت، پیشرفت علم، [[فلسفه]] و موفقیت‌ در فتوحات، عصر طلایی دوران [[حکومت عباسی]] نامیده می‌شود.<ref>طقوش، دولت عباسیان، ۱۳۸۳ش، ص۸۹.</ref>

نواحی غربی [[بغداد]]، از شهر الانبار تا [[مصر]] و آفریقا، قسمت شرقی از شیروان تا [[ترکیه]] و منطقه [[خراسان]] تحت سلطه هارون بوده است.<ref>زیدان، جواهر کلام، ١٣٧٢ش، ص۱۱۳.</ref>

از [[ابوالفرج اصفهانی]] در [[مقاتل الطالبیین (کتاب)|مقاتل الطالبین]] و نیز [[طبری]] نقل کرده‌اند، هارون در دوران خلافت خود، درگیری های مختلفی با [[علویان]] داشته و به کشتار آنان اقدام کرده است. در کتب تاریخ برخورد هارون با شیعیان را شبیه برخوردهای [[متوکل عباسی|متوکل]]، شدید دانستند.<ref>جعفریان، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۳۹۱.</ref>

شخصی به نام سفیان بن بزار می‌گوید روزی نزد [[مأمون]] بودم و او در جمعی گفت، مذهب تشیع را پدرم هارون به من آموخت. و اگر شیعیان را به قتل می‌رساند؛ به خاطر حکومت بود چرا که حکومت عقیم و نازا است.<ref>نجفی یزدی، مناقب اهل بیت (ع)، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۳۵۱.</ref>

دوران هارون را به دلیل حوادثی مانند دستگیری [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم]] و شهادت وی، قیام‌های شیعی و غیرشیعی علیه هارون، پیشرفت‌های اقتصادی و علمی و مسائل متعدد دیگری مورد توجه قرار داده‌اند.

۱۳ سال از دوران امامت امام کاظم(ع)، در دوره خلافت [[هارون عباسی|هارون]] سپری شد.<ref> پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۸۱ش، ص۴۱۳.</ref>نقل می‌کنند، هارون در اوایل حکومت خود چندان سختگیری انجام نمی‌داد ولی کم کم برخوردهای اول با [[امام موسی کاظم علیه السلام|موسی بن جعفر]] تغییر کرد.<ref>جعفریان، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۳۹۱.</ref>

درباره زندانی شدن امام به دست هارون آورده‌اند، هارون برای حفظ حکومت از طرفی و سخنانی که امام در مخالفت با او می‌زد، موسی بن جعفر را زندانی کرد.<ref>جعفریان، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۳۹۴-۳۹۷.</ref> نقل می‌کنند، هارون دو مرتبه امام را زندانی کرد که مرتبه اول بعد از مدتی آزاد شد و مرتبه دوم آن از سال ١٧٩ تا ١٨٣؛ به مدت چهار سال به طول انجامید و به [[شهادت]] آن حضرت منجر شده است.<ref>جعفریان، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۳۹۳.</ref>

بر اساس منابع تاریخی، هارون برای پیشرفت علوم و ترجمه آثار بیگانه بسیار تلاش کرد و در زمان حکومتش کتاب‌های بسیاری به زبان عربی ترجمه شد.<ref>زیدان، جواهر کلام، ١٣٧٢ش، ص۷۱.</ref> او با کمک وزیرش [[یحیی بن خالد برمکی|یحیی ین خالد]]،‌ به مترجمان آثار یونانی کمک می‌کرد. هارون کسانی را به [[امپراطوری روم]] فرستاد تا نسخه‌های خطی یونانی را خریداری کنند و از این طریق بسیار نسخه‌های نفیس خطی وارد [[بغداد]] شد.<ref>ولایتی، پویایی فرهنگ وتمدن،‌ ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۹۸.</ref>

نقل شده، در این دوره، تکیه اصلی بر ترجمه آثار در علوم مختلف از زبان‌های سریانی، فارسی و هندی به عربی بوده است. [[یحیی ‌بن خالد برمکی]]، وزیر هارون برای بدست‌آوردن مترجمانی قابل، کوشش بسیاری کرد. در زمان هارون، کتابخانه شهرهایی که بعد از جنگ به دست مسلمانان می‌افتاد، همگی به بغداد منتقل می‌شد. نخستین آثار علوم یونانی، از جمله کتاب های اصول هندسه اُقلیدس و کتاب مجموعه مقالات ریاضی به نام مِجَسطی نوشته بَطلَمیوس به عربی ترجمه شد.<ref>ولایتی، پویایی فرهنگ وتمدن،‌ ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۹۸.</ref>

سقوط [[برمکیان]] یکی دیگر از حوادث مهم دوران خلافت هارون الرشید است. یکی از شخصیت‌های مهم این خاندان یحیی بن خالد بود. او در زمان خلافت [[مهدی عباسی|مهدی]] مربی هارون شد. و بعدها با روی کار آمدن هارون، در دربار هارون قدرت و نفوذ بالایی به دست آورد.<ref>خضری، تاریخ خلافت عباسی، ۱۳۷۹ش، ص۴۸.</ref> نقل می‌کنند، قدرت و ثروت گسترده آل برمک باعث شد اطرافیان هارون، او را نسبت به این خانواده بدگمان کنند و سرانجام دستور دهد، این خاندان و وابستگان آنها را دستگیر و به قتل رسانند.<ref>یعقوبی، تاریخ، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۳۰.</ref> [[مسعودی]] می‌گوید بعد از برمکیان، کارها مختل شد و بی تدبیری و سوء سیاست‌ هارون مشخص شد.<ref>مسعودی، التنبیه و الاشراف، ۱۳۵۷ق، ص۱۹۹.</ref> بعدها هارون نیز از براندازی این خاندان اظهار تأسف کرد.<ref>خضری، تاریخ خلافت عباسی، ۱۳۷۹ش، ص۴۸.</ref>

یحیی بن عبدالله نواده [[امام حسن مجتبی علیه السلام|امام حسن]] در [[قیام شهید فخ]] یکی از سرداران سپاه او بود؛ پس از شکست واقعه فخ، با گروهی به [[دیلم]] رفت و در آنجا علیه هارون فعالیت می‌کرد.<ref> پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۸۱ش، ص۴۴۳.</ref> هارون، فضل بن یحیی را با سپاهی به دیلم می‌فرستند و در نامه‌ای به خط خود و با گواهی گروهی از علما و [[فقها]] به او امان می‌دهد تا به بغداد وارد شود.<ref> پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۸۱ش، ص۴۴۴.</ref> نقل می‌کنند در ابتدا هارون با او رفتار مثبتی داشت اما بعد از مدتی [[فتوا|فتوایی]] را علیه امان نامه خود از فقها می‌گیرد و مدتی بعد یحیی را به قتل می‌رساند.<ref> پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۸۱ش، ص۴۴۴-۴۴۶.</ref>

بنا بر برخی منابع تاریخی، در پی آشوب‌های [[خراسان]] به وسیله رافع بن لیث و آرام نشدن منطقه به وسیله نماینده هارون، خود خلیفه در سال ۱۹۲ق راهی خراسان شد تا منطقه را آرام کند؛ ولی در [[طوس]] <ref>جعفریان، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۴۶۲.</ref> در روستایی به نام [[سناباد]] به علت بیماری در جمادی الاولی سال ۱۹۳ق در چهل و شش سالگی درگذشت و پسرش صالح، [[نماز میت]] را بر او خواند.

بعدهامحل دفن هارون به [[بقعه هارونیه]] معروف شد.<ref>جعفریان، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۹۳.</ref>

شب مرگ هارون در طوس، مردم با پسر او امین در بغداد بیعت کردند. <ref>ابن اثیر، الکامل، دارصادر، ج۶، ص۲۸۷.</ref>در سال ۲۰۳ به خواست مأمون، [[امام رضا علیه السلام|امام رضا (ع)]] در این مکان در کنار هارون دفن شد.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ ق، ص ۴۶۴.</ref>

*زیدان، جرجی، جواهر کلام، تهران، نشر امیرکبیر، ١٣٧٢ش.

*طبری، محمد ین جریر، تاریخ الطبری، بیروت، نشر دارالکتب العلمیه، بی تا.

*مجلسی، محمد باقر بن‌محمد تقی، زندگانی حضرت امام موسی کاظم علیه السلام (ترجمه جلد ۴۸ بحار الأنوار)، تهران، نشر اسلامیه، ۱۳۹۶ق.

*مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین؛ التنبیه و الاشراف، مصر، بی نا، ۱۳۵۷ق.

*مفيد، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، نشر كنگره شيخ مفيد چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

*نجفی یزدی، سید جلیل، مناقب اهل بیت (ع)، قم، انتشارات نصایح، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.