خیمه‌گاه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خیمه‌گاه''' (به عربی: '''مُخَیَّم''') محلی است که کاروان [[امام حسین علیه السلام]] پس از ورود به [[کربلا]]،اقدام به برپایی خیمه کردند. پس از [[شهادت]] امام حسين‌ (ع) دشمن به خیمه‌ها حمله آورد، آنها را غارت نمود و به آتش كشيد.

خیمه‌گاه یکی از مکان‌های [[زیارت]]ی شیعیان به شمار می‌رود. ساخت بنای زیارتی در محل خیمه‌گاه به قرن دهم هجری برمی‌گردد. از قرن دهم به بعد چندین بار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.  

مراسم [[خیمه‌سوزان]] یکی از [[آیین عزاداری|آیین‌های عزاداری]] در ماه [[محرم الحرام|مُحَرَّم]] به شمار می‌رود. این مراسم علاوه بر منطقه خیمه‌گاه در برخی از شهرهای [[عراق]] و [[ایران]] برگزار می‌شود.  

در [[واقعه کربلا]] آرايش خيمه‌های امام حسین(ع)، حالت نعل اسبى داشت تا قابل‌ حفاظت بيشترى باشد. در پشت اين خيمه‌ها خندق حفر شده بود تا از آن سمت، مورد تهاجم قرار نگيرند.<ref>عوالم (امام حسين علیه السلام)، ص ۲۴۵</ref>

اولین خیمه‌ای که نصب شده خیمه امام حسین (ع) بود. این خیمه بزرگ‌ترین خیمه بود؛ چون محل گردهمایی و جلسات به شمار می‌رفت.<ref>محمدبن جریر طبری، تاریخ طبری، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۳۸۹</ref>

خیمه‌های بانوان را در غرب خیمه امام (ع) برپا کردند. اما خيمه [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زينب]] را پشت‌ خيمه امام حسين (ع) نصب كردند و خيمه‌ ‌[[بنی‌هاشم]] اطراف خيمه زنان و کودکان و همگی در پشت خیمه امام حسین (ع) قرار داشت.<ref>عمادزاده، زندگانى سيدالشهدا، ۱۳۶۸ش، ص ۳۲۹.</ref>

خیمه‌های یاران در قسمت شرقی و در کنار خیمه‌های بنی‌هاشم نصب شد، به طوری که تمامی خیمه‌ها چون نیم دایره‌ای بود و در نقطه محور و مرکز آن، خیمه بزرگ امام حسین (ع) قرار داشت.<ref>قرشی، حياة الامام الحسين، ج۳، ص۹۳</ref>

==انواع خيمه‌ها==

{{ستون-شروع|4}}

*خيمه فرماندهى

*خيمه امدادگران

*خيمه آب‌رسانى

*خيمه شهدا

*خيمه انبار

*خيمه نظافت و پاكيزگى

*خيمه سنگرى (فقط به عنوان ‌سنگر استفاده مى‌شده است.)

*خيمه [[امام سجاد علیه السلام|حضرت سجاد(ع)]]

*خيمه‌هاى ياران

*خيمه‌هاى بنى‌هاشم

*خيمه‌هاى خانوادگى (زنها، بچه‌ها)

*خيمه حضرت ‌زينب‌ (س).<ref>جزوه‌ «تشكيلات توحيدى عاشورا»، فاطمى پناه، ص ۲۸</ref>

تعداد خیمه‌های کاروان امام حسین (ع) حدود ۶۰ خیمه و فاصله میان هر خیمه در حدود دومتر و محیطی که خیمه‌های امام در آن قرار گرفت یک صدو هشتاد متر بوده است.<ref>سنگری، آینه داران آفتاب، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۹۷</ref>

پس از شهادت امام حسین(ع)، سپاه دشمن به خیمه‌ها هجوم آورد و اسب، شتر، اثاث، جامه‌ها و زینت‌های زنان را به غنیمت گرفتند. آنان در این کار بر یکدیگر سبقت گرفتند.<ref>قمی، نفس المهموم،۱۳۷۹ش، ص۴۷۹.</ref> عمر سعد دستور داد زنان حرم را در چادری جمع کردند و تعدادی را بر محافظت آنان گماشت.<ref>قمی، نفس المهموم،۱۳۷۹ش، ص۴۸۲.</ref> بر اساس گزارش های تاریخی همه خیمه‌ها به آتش کشیده شد و خیمه‌ای که [[امام سجاد علیه السلام|امام زین العابدین]] و زنان حرم را در آن جمع کرده بودند به عنوان آخرین خیمه توسط سپاه عمر سعد به آتش کشیده شد.<ref>کوفی، فتوح، ج۵، ص۱۳۸؛سید طاووس، لهوف، ص۱۸۰.</ref> روایتی از [[امام رضا علیه السلام|امام رضا(ع)]] نیز وجود دارد که در مورد خیمه‌ها فرمودند: «وأُضرمت فی مضاربنا النّار» (ترجمه: خیمه‌های ما را به آتش کشیدند.)<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ۲۰۶.</ref>

[[پرونده:قدیمی ترین تصویر خیمه‌گاه- 1909 میلادی.jpg|بندانگشتی|250px|<small>تصویری منسوب به خیمه‌گاه که مراسم عزاداری در آن برگزار شده است. این تصویر متعلق به سال ۱۹۰۹م/۱۳۲۷ق است که در صورت صحت انتساب آن یکی از قدیمی‌ترین تصاویر خیمه‌گاه است.</small>]]

در جنوب غربی [[حرم امام حسین (ع)]] بنایی به نام خیمه‌گاه وجود دارد که شیعیان از دیرباز به زیارت آن می‌روند. در مورد بنای ساخته شده در منابع تاریخی قرون نخستین و میانه گزارشی یافت نشده است. منطقه مخیم در سال‌های دور به نام محله آل‌عیسی معروف بوده است.<ref>جعفر خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، ترجمه جعفر الخیاط، ج۲، ص۲۶۶؛انصاری، معماری کربلا در گذر تاربخ،۱۳۸۹ش، ص۱۳۸.</ref> آل‌عیسی را طایفه‌ای از علویان معرفی کرده‌اند که نسبشان به [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام سجاد علیه السلام|امام سجاد(ع)]] می‌رسد.<ref>مقدس، راهنمای اماكن زیارتی و سیاحتی در عراق، ۱۳۸۸ش، ص۲۴۳.</ref>

بر اساس منابع نخستین شخصی که بنایی کوچک در محل خیمه‌گاه ساخت سید عبدالمؤمن دَدِه از نسل [[سید ابراهیم مجاب|سیدابراهیم مُجابْ]] و از متصوفه قرن دهم هجری است. او تعدادی نهال درخت خرما کنار این بنا کاشت كه بعدها به نخلستان دده شهرت یافت.<ref>مقدس، راهنمای اماكن زیارتی و سیاحتی در عراق، تهران، ص۲۴۳.</ref> پس از وی نیز فردی به نام جهان كلامی کربلایی شاعر و صوفی قرن دهم در سال ۹۹۶ق این بنا را مرمت و گسترش داد که تاریخ مرمت آن در سنگ مرمری محراب خیمه‌گاه منقوش است.  

از جمله گزارش‌های قدیمی مربوط به «کارستن نیبور» جهانگرد آلمانی در قرن دوازده هجری است. او در سال ۱۷۶۵م/[[سال ۱۱۷۹ قمری|۱۱۷۹ق]] در سفری به منطقه غرب [[آسیا]] وارد [[عراق]] شد و از شهر [[کربلا]] دیدن کرد. او در گزارش خود از شهر کربلا به منطقه خیمه‌گاه اشاره کرده است. بر اساس گزارش وی منطقه خیمه‌گاه در خروجی کربلا به [[کوفه]] واقع شده است. خیمه‌گاه در این دوره بوستانی در حومه شهر کربلا(شهر قدیمی کربلا) بوده است که در آن چاهی پرآب قرار داشته است. به گفته این جهانگرد در محل خیمه‌گاه بنای ویرانه وجود داشته است و بنای قدیمی کوچک که قبر [[قاسم بن حسن]] و برخی از [[شهدای کربلا]] بوده نزدیک خیمه‌گاه قرار داشته است.<ref>کارستن نیبور، رحلة الى شبه الجزیرة العربیة و الى بلاد اخری مجاورة لها، ترجمه منذر عبیر، ۲۰۰۷م، ص۲۲۰و ۲۲۱.</ref>  

پس از حمله [[وهابیت]] به کربلا در سال [[سال ۱۲۱۶هجری قمری|۱۲۱۶ق]] [[سید علی طباطبایی]] مشهور به صاحب ریاض در [[سال ۱۲۱۷ هجری قمری|سال ۱۲۱۷ق]] دور شهر کربلا را دیوار کشید و شش دروازه در جهت‌های مختلف شهر احداث نمود.<ref>امین، أعیان الشیعة،‌ بیروت، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۳۱۵.</ref> پس از احداث دیوار، خیمه‌گاه که در حاشیه و بیرون شهر قدیم قرار گرفت بنایی به دستور صاحب ریاض در آن ساخته شد و این مکان به عنوان قبرستان قرار گرفت.<ref>[http://holykarbala.net/karbalacity/mash/holy/camp/camp.html المخيم الحسينی، پایگاه شبكة كربلاء المقدسة؛ صفحة مدينة كربلاء، تاریخ مراجعه:۰۴-۰۸-۱۳۹۵ش.]</ref> از سوی دیگر میرزا ابوطالب خان، از جهانگردان، در سفرنامه خود، به ساخت بنا در خیمه‌گاه در سال ۱۲۱۷ق اشاره‌ کرده و سفارش بنای خیمه‌گاه را به همسر آصف‌الدوله، نسبت داده و گفته در کنار این بنا رواقی در حال احداث بود که به سبب فوت آصف‌الدوله ناتمام ماند.<ref>اصفهانی، مسیر طالبی، به کوشش خدیوجم، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۴۰۸.</ref> برخی نیز گفته‌اند این بنا توسط همسر آصف الدوله و زیر نظر صاحب ریاض در این تاریخ صورت گرفته است.<ref>[https://forums.alkafeel.net/showthread.php?t=22466 المخیم الحسینی بین الحریق والخلود، سید حسین هاشم آل طعمة، پایگاه آستان مقدس ابوالفضل العباس(ع)، تاریخ درج مقاله: ۲۶-۱۲-۲۰۱۰م تاریخ مراجعه:۰۹-۰۸-۱۳۹۵ش.]</ref>  

[[پرونده:تصویری قدیمی از خیمه‌گاه در سال 1920 میلادی.jpg|280px|بندانگشتی|راست|تصویری از خیمه‌گاه که گفته می‌شود در سال۱۳۳۹ق/۱۹۲۰م گرفته شده است. طاق‌های هلالی کوچک که بیرون خیمه‌گاه قرار دارد تا اوائل قرن چهاردهم هجری نبوده است و در مرمت‌های سده چهاردهم ساخته شده است. این طاق‌های هلالی نمادی از جهازهای شتران بر زمین مانده کاروان امام حسین (ع) است.]]

یکی از دوره‌های مهم بازسازی و مرمت عتبات در دوره ناصرالدین شاه قاجار و توسط شیخ عبدالحسین تهرانی مشهور به [[شیخ‌العراقین]] نماینده وی در امور بازسازی عتبات عراق صورت گرفت. شیخ عبدالحسین تهرانی در سال ۱۲۷۶ق در کنار مرمت و توسعه حرم امام حسین، خیمه‌گاه را نیز بازسازی نمود.

در سفر [[ناصرالدین شاه قاجار]] به عتبات در [[سال ۱۲۸۷ هجری قمری|سال۱۲۸۷ق]]، [[مدحت پاشا]] والی [[عثمانیه|عثمانی]] [[بغداد]] بنایی را در این خیمه‌گاه جهت اقامت شاه [[ایران]] و هیئت همراهش ساخت.<ref>سلمان هادی طعمة، تراث كربلاء، ص۱۱۲؛ رسول عربخانی، عتبات عالیات در روابط ایران و عثمانی در قرن نوزدهم، قم،۱۳۹۳ش، ص۱۱۸.</ref>  

مدحت پاشا همچنین بخشی از دیوار شهر کربلا در منطقه خیمه‌گاه را تخریب کرد و منطقه خیمه‌گاه و اطراف آن را که حومه شهر به شمار می‌رفت را به شهر کربلا اضافه کرد و دروازه‌ای را در این منطقه احداث کرد. این دروازه به عنوان نقطه خروج به سمت [[نجف]] به شمار می‌رفت. پس از الحاق خیمه‌گاه و مناطق اطراف آن به شهر کربلا خیمه‌گاه با عنوان محله مُخَیَّم مشهور شد و اطراف آن منطقه عَبّاسِیِّه نامیده می‌شد.<ref>[http://holykarbala.net/karbalacity/mash/holy/camp/camp.html المخيم الحسيني، پایگاه شبكة كربلاء المقدسة؛ صفحة مدينة كربلاء، تاریخ مراجعه:۰۴-۰۸-۱۳۹۵ش.]</ref>عباسیه در دوره کنونی نیز به عنوان محله‌ای در کنار محله خیمه‌گاه موجود است.

<ref>[http://fk-news.com/16617-محلة%20العباسية.html سيف عبد الخالق، محلة العباسية، پایگاه خبری کربلا نیوز، تاریخ نمایش: ۱۶-۰۹-۲۰۱۴م، تاریخ مراجعه:۰۴-۰۸-۱۳۹۵ش.]</ref>در سده چهارده هجری و در سال ۱۳۳۹ق یا ۱۳۶۷ق یک بار دیگر بنای خیمه‌گاه مورد مرمت قرار گرفت و در این مرحله دو ردیف طاق‌های هلالی کوچک به یاد جهازهای شتران بر زمین مانده کاروان امام حسین ساخته شد.<ref>مقدس، راهنمای اماكن زیارتی و سیاحتی در عراق، تهران، ص۲۴۳؛[https://forums.alkafeel.net/showthread.php?t=22466 المخیم الحسینی بین الحریق والخلود، سید حسین هاشم آل طعمة، پایگاه آستان مقدس ابوالفضل العباس(ع)، تاریخ درج مقاله: ۲۶-۱۲-۲۰۱۰م تاریخ مراجعه:۰۹-۰۸-۱۳۹۵ش.].</ref>

 

 

[[پرونده:خیمه گاه-1.jpg|بندانگشتی|نمای ساختمان خيمه‌گاه در جنوب غربی [[حرم امام حسین(ع)]]]]

وسط ساختمان، سمت قبله، جایگاه امام سجاد (ع) و محل عبادت آن حضرت است. در قسمت ورودی، در بزرگی است که با چند پله به سطح خیمه‌گاه می‌رسد. بعد از در ورودی، سمت راست و چپ شانزده فرو رفتگی قوسی شکل همانند کجاوه در دو طرف با آجر ساخته ‌اند که نشان از شانزده کجاوه ‌ای است که خانواده ‌های [[شهیدان کربلا]] را از آن جا به سوی [[کوفه]] بردند. در قسمت پایانی و سمت راست ساختمان، که حدود ۵/ ۱ متر گودتر است، غرفه ‌ای حدود بیست متر قرار دارد که محل عبادت اهل بیت بود. بر سر در و آستان ورودی خیمه گاه شعرهایی از [[سید حسین علوی کربلایی]] روی سنگ مرمر نقش بسته است.<ref>سید سلمان هادی آل طعمه، تراث کربلا، ص۱۱۲</ref> در زیر خیمه گاه چاهی است که به چاه [[حضرت عباس علیه السلام|حضرت عباس (ع)]] «بئر العباس» مشهور است و به زیر ساختمان منتهی می‌شود و زیر زمین آن آب دارد.<ref>سید سلمان هادی آل طعمه، تراث کربلا، ص۱۵۷</ref>

پس از سقوط حکومت [[صدام حسین]] در [[عراق]] همزمان با بازسازی اماکن زیارتی در کربلا، بنای قدیمی که در طول قرن‌های سیزدهم و چهارم هجری ایجاد شده بود، بازسازی و توسعه یافت. ساخت گنبد بزرگ و چند گنبد کوچک که هر کدام نشانه یک خیمه است و احداث صحن مسقف در این خیمه‌گاه از جمله این اقدامات است. آخرین طرح بازسازی خیمه‌گاه، ساخت چند ضریح کوچک در چند نقطه خیمه‌گاه است. این ضریح‌ها قرار است در مکان‌هایی که منسوب به خیمه‌های [[امام حسین(ع)]] [[حضرت عباس علیه السلام|حضرت عباس (ع)]]، [[امام سجاد علیه السلام|امام زین العابدین(ع)]]، [[حضرت زینب(س)]] و [[قاسم بن حسن]] است، نصب شود.<ref>[http://fa.atabat.org/view/3114/ساخت-چهار-پنجره-ضریح-خیمه-گاه-کربلای-معلی ساخت چهار پنجره ضریح خیمه گاه در کربلای معلی، پایگاه اطلاع رسانی ستاد بازسازی عتبات عالیات، تاریخ ثبت خبر: ۲۶ خرداد ۱۳۹۳، تاریخ مراجعه: ۸ آبان ۱۳۹۵.]</ref>

بر اساس برخی منابع منطقه مخیم تا پیش از آنکه به این نام شهرت یابد مقام [[امام زین العابدین]] نام داشته است.<ref>مدرس، شهر حسین، ۱۴۱۴ق، ص۳۳۳.</ref>

یکی از آیین‌های سوگواری محرم در [[ایران]] و [[عراق]] برپایی خیمه‌های نمادین امام حسین (ع) و یارانش است. این خیمه‌ها قبل از روز عاشورا برپا شده و در ظهر یا عصر عاشورا به آتش کشیده می‌شود. این مراسم به یاد آتش زدن خیمه‌های حسینی پس از شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا و مصیبت اهل بیت امام حسین(ع) برگزار می‌شود.<ref>[http://imamhussain.org/arabic/news-1/4054 پایگاه اطلاع رسانی آستان مقدس امام حسین، قصة حرق المخيم الحسيني في نهار العاشر من محرم الحرام.]</ref>

در ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ یک زن تروریست در اقدامی انتحاری در خیمه‌گاه خود را منفجر کرد که براثر این انفجار ۴۳ تن كشته و ۷۳ نفر زخمی شدند.<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8612280012 خبرگزاری فارس، شمار شهدای انفجار کربلا به۴۳ شهید و۷۳ مجروح افزایش یافت.]</ref>

{{منابع|2}}

*اصفهانی، میرزا ابوطالب خان، مسیر طالبی، به کوشش حسین خدیوجم، ت‍ه‍ران‌، ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌، ۱۳۷۳ش.

*امین، سید محسن، أعیان الشیعة،‌ بیروت، ‌دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق،  

*آل طعمة، سیدسلمان هادی، تراث كربلاء، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

*خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسه، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷ق.

*سنگری، محمدرضا، آینه داران آفتاب، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۹۲ش،

*عمادزاده، حسین، زندگانی سیدالشهدا، تهران، نشر محمد، ۱۳۶۸ش، ص ۳۲۹.

*[http://fk-news.com/16617-محلة%20العباسية.html سيف عبد الخالق، محلة العباسية، پایگاه خبری کربلا نیوز، تاریخ نمایش: ۱۶-۰۹-۲۰۱۴م، تاریخ مراجعه: ۰۴-۰۸-۱۳۹۵ش.]

*[http://holykarbala.net/karbalacity/mash/holy/camp/camp.html المخيم الحسينی، پایگاه اینترنتی شبكة كربلاء المقدسة؛ صفحة مدينة كربلاء، تاریخ مراجعه:۰۴-۰۸-۱۳۹۵ش.]

*[http://imamhussain.org/arabic/news-1/4054 پایگاه اطلاع رسانی آستان امام حسین، قصة حرق المخيم الحسيني في نهار العاشر من محرم الحرام، تاریخ درج: ۱۳-۰۸-۱۳۹۳ تاریخ مراجعه: ۰۴-۰۸-۱۳۹۵ش.]

*[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8612280012 خبرگزاری فارس، شمار شهدای انفجار کربلا به۴۳ شهید و۷۳ مجروح افزایش یافت، تاریخ درج: ۲۸-۱۲-۱۳۸۶، تاریخ مراجعه: ۰۴-۰۸-۱۳۹۵ش.]