دسته عزاداری (آیین): تفاوت میان نسخه‌ها

'''دسته عزاداری''' جمعی از عزاداران است که به صورت گروهی در کوچه‌ها و خیابان‌ها به سوگواری برای ائمه به‌خصوص امام حسین(ع) می‌پردازند. در دسته‌ها عموما زنجیرزنی و سینه‌زنی، برگزار می‌شود.

دسته‌های عزاداری به گروه‌هایی از مردم می‌گویند که با تشریفات خاصّی در خیابان‌ها و کوچه‌ها برای اقامه عزاداری امام حسین(ع) و ائمّه دیگر حرکت می‌کنند و با هم اشعاری می‌خوانند.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۴۱۷ ق، ص۱۷۴</ref>

گزارشی از عزاداری گروهی در کوچه‌ها و خیابان‌ها در سه قرن نخست یافت نشد. علت آن می‌تواند این باشد که شیعیان در این دوران به جهت ترس از خلفا در موضع تقیه قرار داشتند و نمی‌توانستند آزادانه به بیان عقاید خویش بپردازند. به نظر می‌رسد شروع عزاداری گروهی به صورت راهپیمایی در کوچه‌ها، در زمان آل بویه است. در دهم محرم سال ۳۵۲ قمری و در زمان حکومت معزالدوله دیلمی، شیعیان شهر بغداد دکان‌ها و اماکن کسب را تعطیل کردند و لباس‌های سیاه مخصوص عزا پوشیدند. سپس در داخل شهر گشتند و بر سر و روی و سینه خود زدند و عزاداری امام حسین(ع) کردند.<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۹۸۸م، ج۱۱، ص۲۷۰؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۸، ص۵۴۹</ref> پس از آن برگزاری گروهی عزاداری در کوچه‌ها و خیابان‌ها در زمان آل بویه رواج یافت و البته در همین عصر این عزاداری و همچنین آشکارشدن برخی شعائر شیعی دیگر، موجب درگیری بین شیعیان و برخی اهل سنت (به خصوص حنابله) شد.<ref>برای بررسی بیشتر ر.ک به: بارانی، «هم‌گرایی و واگرایی در اندیشه سیاسی امامیه و حنابله در بغداد دوره آل بویه»، ۱۳۸۸ش، ص۲۲۰ - ۲۲۵</ref>

پس از رسمی‌شدن تشیع در ایران توسط صفویان، برگزاری مراسم عزاداری به صورت دسته‌های عزا نیز رواج یافت. به طور مثال یکی از سفرنامه‌نویسان ایتالیایی که در محرم سال ۱۰۲۶ قمری به شهر اصفهان وارد شد، در توصیف دسته‌های عزاداری این زمان می‌نویسد:«... از تمام اطراف و محلات اصفهان دسته‌های بزرگی به راه افتادند. بر روی اسبان آنان سلاح‌های مختلف و عمامه‌های متعدد قرار دارد و به علاوه چندین شتر نیز همراه دسته‌ها هستند که بر روی آنها جعبه‌هایی حمل می‌شود که درون هریک سه چهار بچه به علامت بچه‌های اسیر حسین شهید علیه‌السلام قرار دارند.»<ref>دلاواله، سفرنامه پیتر دلاواله، ترجمه شجاع الدین شفا، ص۱۲۳</ref>

[[پرونده:دسته عزاداری در شهر زنجان.jpg|بندانگشتی|یکی از بزرگترین دسته‌های عزاداری ایران در روز عاشورا - شهر زنجان]]

در عصر قاجار نیز دسته‌های عزاداری همانند دیگر مراسم عزاداری از رونق بسیار برخوردار بود. به خصوص در عصر حکومت ناصرالدین شاه قاجار، دسته‌های روز با نقاره، علم، بیرق، کتل و دسته‌های شب با طبق‌های چراغ زنبوری، حجله و مشعل به راه می‌افتادند و با خواندن نوحه به سینه زنی می‌پرداختند.<ref>ر.ک به: حقیقی، «جستاری در تعزیه و تعزیه نویسی در ایران»، ۱۳۸۶ش، ص۷</ref>

در عصر پهلوی و در زمان رضاخان، از عزاداری‌های عمومی ممانعت شد. از جمله حرکت دسته عزاداری در ایام عاشورا ممنوع شد و حتی بنابر نقلی کاروان شادی (کارناوال) در ایام عاشورا به راه‌انداختند و صنوف را مجبور کردند که در برپایی کارناوال پیشقدم شده، هر صنفی دسته خود را شرکت دهد.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۴۱۷ق، ص۴۳۴</ref>

نگاهی به آیین های عزاداری ماه محرم در ایران

 

 

دراعتقادات محلی مردم استان توسل به دسته های عزاداری برای شفای بیماران از سالار شهیدان جایگاه ویژه ای دارد طوری که بارها مشاهده شده بیمارانی از هموطنان مسیحی مقیم شهرهای استان نیز در مسیر دسته های عزاداری نشسته و از شهیدان کربلا طلب حاجت کرده اند. در روزهای تاسوعا و عاشورا در مناطقی از شهرارومیه که جمعیتی از اقلیت های دینی نیز در آن سکونت دارند مسیحیان زیادی را می توان یافت که همراه با دیگر مردم در مسیر عبور دسته ها قرار گرفته و برای امام حسین(ع) و شهدای کربلا اشک می ریزند.

 

 

بنا بر سنت دیرینه، دسته جات سینه زنی هیات های عزاداری کاشان باید در لیالی و ایام عاشورای حسینی از بازار سرپوشیده این شهر عبور کنند زیرا بر این باورند که هیاتی که از بازار نمی گذرد، عنوان و اعتبار هیاتی ندارد.

 

یکی از عزاداری های سنتی کاشان،”عزاداری سقایی”است که قرن ها بین شیعیان خاصه در کشور ایران و عراق رایج بوده و بتدریج فراموش شده، ولی در کاشان و برخی نقاط همچنان پا برجا مانده است.

 

 

سنج، دمام وبوق هر سه از سازهای تشکیل دهنده همنوازی در آیین عزاداری ایام محرم در خوزستان است که سابقه آن به بیش از ‪ ۱۰۰سال می رسد و آن طور که نقل شده این شیوه از کشورهای آفریقایی به دلیل مسافرت های دریایی مردم جنوب، به ایران آورده شده است.

 

در این خطه نوحه از اقبال بی نظیر عمومی بهره مند است ومراسم سینه زنی همراه با آواز نوحه که خود نوعی “ملودرام” حزن انگیز است، تحقق می یابد.

 

 

سخنرانی پیرامون فلسفه قیام عاشورا در اغلب مساجد و حسینیه های شهر و روستاهای بیرجند، سینه زنی، زنجیرزنی، روضه خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی، نخل گردانی، مشعل گردانی و تعزیه خوانی ازشیوه های مراسم عزاداری ماه محرم در بیرجند است.

 

 

 

این روستا هشت نفر سنگ زن دارد که از شب پنجم محرم این کار را همراه هیات با آهنگ نوحه سینه زنی یا زنجیرزنی انجام می دهند و یا نوحه جداگانه می خوانند. مردم معتقدند که سنگ زنی به نشانه سنگی است که کفار به دندان رسول خدا زده اند.

 

 

تشکیل هیات های عزاداری، سینه زنی و زنجیرزنی، حرکت شتران با کجاوه به عنوان نمادی از کاروان کربلا و اسرا، نخل گردانی، اطعام دادن و نذری دادن بویژه در شب های تاسوعا و عاشورا و شام غریبان از جمله سنت هایی است که هر سال در ماه محرم در استان سمنان برگزار می شود.

 

“نخل گردانی” به خصوص در شهرهای سمنان و شاهرود مرسوم است که نمادی از تشییع جنازه امام حسین (ع) است، همچنین حرکت شتران با کجاوه ها که نمادی از کاروان کربلا و اسرا است.

 

برپایی خیمه نیز یادآور خیمه های امام حسین(ع) در کربلاست، اطعام دادن و نذری دادن در ماه محرم مخصوصا در شبهای تاسوعا و عاشورا به عزاداران حسینی یکی دیگر از رسوم این استان به شمار می رود.

 

مردم شهر شاهرود نیز از دوران قدیم در روز پنجم محرم به یاد جان فشانی های حضرت ابوالفضل العباس(ع)، آیین طوق بندان (علم بندان) را با شور و احساسات مذهبی خاصی برگزار می کنند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تهیه تابوت خونینی که روی آن کبوتری گذاشته شده و پشت سر آن کودکان به منزله فرزندان امام حسین (ع)حرکت می کنند و فردی آنان را شلاق می زند تا به اسارت ببرد، تهیه قنداق حضرت علی اصغر(ع)، حجله حضرت قاسم (ع) و قرار دادن دختر بچه ای مانند عروس در آن، ساختن دست ابوالفضل(ع) و پرتاب آن به هوا برای تحت تاثیر قرار دادن مردم از دیگر آیین های عزاداری مردم این شهراست.

 

 

 

یکی از آیین های عزاداری در این ماه علم بندی است که از یک روز مانده به ماه محرم تا روز هفتم این ماه در مناطق شهری و روستایی استان گیلان برگزار می شود.

 

درروز اول این مراسم مردم مناطق مختلف با پذیرایی از عزاداران در مساجد و حسینیه ها در بعد از ظهر با تشکیل دستجات مختلف سینه زنی و خواندن نوحه پرچم های سیاه را به نشانه عزاداری سیدالشهدا(ع) به بالای سردر مساجد و گنبدهای آن نصب می کنند.

 

پخت نوعی شیرینی به نام “ککه” یا “کشته”، دادن شربت و نصب منبع های آب در اطراف مساجد و سطح شهر، اطعام دهی ، پرداخت نذورات ، راه اندازی علم و کتل ، حمل پرچم های سبز با عبارت های “یا حسین شهید” به وسیله کودکان و نوجوانان و سقاشدن کودکان سیاهپوش با عنوان نذر حضرت علی اصغر (ع) از جمله جلوه های زیبای آیین های سوگواری در این منطقه است.

 

 

 

از روز اول تا هفتم محرم مردم به عزاداری می پردازند و سعی می کنند در این روزها کلیه نذورات خود را ادا کنند و برای مراسم نخل گردانی آماده شوند.

 

 

 

 

 

 

این آیین با آغاز ماه محرم شروع می شد و در واقع نوعی وسیله برای اعلام برپایی سینه زنی و نوحه خوانی برای گرامی داشت شهدای کربلا بود و مردم با شنیدن طنین ناله ” کرنا “در مجلس عزا حضور می یافتند.

 

 

سرکرناچی آهنگ یا امام سر می داد و کرناچیان یاحسین را در دمیدنشان بیان می داشتند و این نواختن تا زمان خستگی ادامه داشت و گاهی هم کرناچیان پیشاپیش هیات ها در بیرون از مسجد حرکت می کردند. به گفته برخی کرناچی ها هنر ” کرنازنی” چندین قرن است که در خاندانشان موروثی است. گرچه امروز در این مناطق، کرنا زنی آن شور و حال گذشته را ندارد اما عاشقانی هستند که این رسم بر جای مانده از نیاکان خود را هنوز در ماه محرم انجام می دهند.

 

 

“نخل گردانی”: عزاداران خمین هرسال در روز عاشورا، نخل را از محل خود واقع در کنار امامزاده شاهزاده ابوطالب به سمت میدان ‪ ۱۵خرداد و از آنجا به “چاله نخل” در مرکز شهر حمل می کنند. آیین سوگواری “طوق گردان” یکی از آداب و رسوم کهن مردم شهر ساوه در ماه محرم و روز سوم است. دراین آیین عزاداران حسینی در قالب هیات های سینه زنی و زنجیر زنی طوق یا علامت آن هیات را به خانه یکی از صاحبان نذر انتقال می دهند و پس از ذبح گوسفند توسط صاحب نذر، طوق را با آب و گلاب شست و شو می دهند. مردم عزادار پس از شست و شو و تزیین طوق، آن را طی مراسمی همراه بانوحه خوانی و مرثیه سرایی با تشریفات خاص جهت ادای سلام به بارگاه امامزاده سید علی اصغر (ع) شهر ساوه منتقل می کنند.

 

 

آیین عزاداری سنتی مردم استان یزد به مناسبت شهادت امام حسین(ع)، ‪۱۰ روز مانده به ماه محرم با عنوان “بهرشهید” آغاز می شود و تا پایان ماه صفر ادامه دارد. در آیین بهرشهید که تا اول ماه محرم ادامه دارد، هیاتی متشکل از جوانان و نوجوانان شهر به منازل مردم مراجعه و اشعاری را در سوگ امام حسین(ع) و یاران با وفایش زمزمه می کنند. دو روز مانده به محرم، آیین ” پرسه” برپا می شود و مردم در قالب هیات عزاداری در سطح شهر حرکت می کنند و اشعاری در رثای علی اکبر(ع) می خوانند. از دیگر سنت های عزاداری مردم در ماه محرم ” نخل بستن” نام دارد، نخل یک سازه چوبی است که قسمت جلو و عقب آن از قطعات کوچک به شکل نخل ساخته شده است. تعدادی از خادمان حسینیه ی روز هشتم ماه محرم با استفاده از پارچه مشکی، آیینه و شمشیر نخل را آذین بندی می کنند. نخل سمبل جنازه سیدالشهدا (ع) است و آیینه ها، نمادی از شخصیت حسین(ع) است . در ندوشن رسم است هنگام نخل برداری کسانی که در طول سال گوسفندی نذر کرده باشند در مقابل نخل ، قربانی می کنند.

 

در کشورهای مختلف که شیعیان حضور دارند، حرکت دسته‌های عزا در کوچه‌ها و خیابان‌ها ازجمله مهم ترین مراسم مذهبی به شمار می‌رود. در کشور عراق هر شب بعد از مرثیه خوانی، مردم عزادار کنار هم می‌ایستند و به صورت دسته‌های منظم و آهنگین، سوگواری را برگزار می‌کنند. آنان در شب تاسوعا، مشعل‌هایی با شاخه‌هایی از درخت نخل، می‌سازند و تا صبح عاشورا آن را می‌گردانند و شب تا صبح به سوگواری می‌پردازند. هنگام ظهر، مردم عزادار هروله کنان به سمت کربلا می‌روند. مردم مناطق شیعه نشینی چون ضاحیه و بقاع در کشور لبنان در طول دهه اول محرم، ، رنگ مشکی به تن دارند و در راهپیمایی عصر روز تاسوعا و نمایش آئینی روز عاشورا، شرکت می‌کنند. در شهرهای سمرقند، بخارا و تاشکند که در آسیای مرکزی است، حرکت دسته‌های عزاداری، برافراشتن پرچم سیاه و برپایی مراسمی که به آن " ماتم امام " می‌گویند، از جمله آداب و رسوم شیعیان در این ماه است. مردم اندونزی دسته‌ها و گروه‌هایی را تشکیل می‌دهند و در خیابان‌ها و معابر عمومی به عزاداری می‌پردازند. در این ایام، مردان مسلمان، لباس سیاه می‌پوشند، زنان از آرایش پرهیز می‌کنند، مراسم ازدواج برگزار نمی‌شود و مردم لباس نو نمی‌خرند. در دیگر کشورهای آسیایی مانند پاکستان، هند، مالزی، تایلند و میانمار نیز دسته‌های عزاداری در ایام محرم برپا می‌شود.<ref>ر.ک به: [http://dari.irib.ir/component/k2/item/18543-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%D9%8A-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D8%A6%D9%8A%D9%86-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 نگاهی به آیین‌های سوگواری محرم در میان مسلمانان]</ref>

دسته‌های عزاداری شیعیان در کشورهای آفریقایی مانند نیجریه، الجزایر و تونس نیز در ایام محرم در خیابان‌ها حضور می‌یابند. در تونس مراسم مردم صبح عاشورا به مزار درگذشتگان می‌روند و در آنجا یاد شهیدان کربلا را گرامی می‌دارند. عده‌ای از آنها در شب عاشورا در نقاط مشخصی آتش روشن می‌کنند و این اعتقاد در تونس وجود دارد که این عمل، موجب شادمانی اطفال امام حسین در کربلا می‌شود.<ref>ر.ک به: [http://dari.irib.ir/component/k2/item/18543-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%D9%8A-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D8%A6%D9%8A%D9%86-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 نگاهی به آیین‌های سوگواری محرم در میان مسلمانان]</ref>