نامه دانشوران (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

نام این کتاب، چنانکه از دیباچۀ آن پیداست،<ref>رجوع کنید به ج1، ص «ی»</ref> نامۀ دانشوران ناصری است که ظاهراً این نام را [[ناصرالدین‌ شاه]] [[قاجاریه|قاجار]] بر آن نهاده است.

بار اصلی تألیف برعهدۀ عبد رب‌آبادی بود، به این ترتیب که مطالبی را که دیگر مؤلفان گردآوری کرده بودند، ترکیب و تألیف می کرد و به نگارش درمی‌آورد. اما با مرگ یا خروج برخی از اعضای انجمن نویسندگان و تنها ماندن عبد رب‌آبادی، بعدها 3نفر دیگر به این جمع پیوستند،<ref>برای تفصیل رجوع کنید به اعتمادالسلطنه، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۴۱۰؛ همو، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۵۵۵؛ ج۲، ص۱۲۹۳؛ ج۳،‌ ص۲۱۳۹</ref> از جمله شخصی به نام [[غیاث‌ الدین کاشانی]] که از جلد سوم تا هفتم در تألیف کتاب دست داشت.<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران ناصری، مقدمۀ صدر، ص پانزده</ref>

علاوه بر کتابخانۀ شخصی اعتضادالسلطنه،<ref>رجوع کنید به بامداد، ج2، ص447</ref> کتابخانه‌ای هم برای تألیف نامۀ ‌دانشوران در اختیار مؤلفان قرار گرفته بود که شخصی به نام '''آقاسیدعلی''' کتابدار آن بود.<ref>رجوع کنید به همانجا؛ همو، 1367ش، ج2، ص1293؛ نامۀ دانشوران ناصری، مقدمۀ صدر، ص شش</ref>

بنای نویسندگان کتاب بر آن بوده که هرجا [[آيه]]، [[حدیث]]، عبارت یا شعری عربی نقل شده است، بلافاصله ترجمه یا حاصل معنای آن نیز آورده شود.<ref>برای نمونه رجوع کنید به ج1، ص169-171، 189-192</ref> این سبک تألیف گرچه موجب گرانبار شدن کتاب از مطالب فرعی و نالازم شده، اما این فایده را دربرداشته است که ما اینک گزیده‌ای درخور توجه از بهترین اشعار عربی را با ترجمه‌ای خوب و در مواردی عالی در اختیار داشته باشیم، نظیر ترجمۀ [[قصیده عینیه|قصیدۀ عینیۀ]] [[ابن سینا]]،<ref>ج1، ص130-132</ref> [[قصیده نونیه|قصیدۀ نونیۀ]] [[ابوالفتح بستی]]<ref>ج4، ص194-197</ref> و [[قصیده تائیه|قصیدۀ تائیۀ صغرای]] [[ابن‌ فارض]].<ref>رجوع کنید به ج5، ص392-403</ref>

در این اثر، در ضمن شرح‌حالها، فواید علمی و ادبی و تاریخی و انتقادی بسیاری، به مناسبت و بی‌مناسبت، آمده است که غالباً ارزشمند و درخور توجه هستند، از جمله تفکیک اسامی مشترک<ref>برای نمونه رجوع کنید به ج1، ص161، 375</ref>، تصحیح عناوین کتابها،<ref>برای نمونه رجوع کنید به ج4، ص310</ref> برخی نقدها و نکات ادبی و لغوی<ref>برای نمونه رجوع کنید به ج1، ص338، ج4، ص43؛ ج9، ص312-313؛ نیزرجوع کنید به باغستانی، ص76-77</ref>؛ مطالبی مستقل در حد یک مقاله در موضوعاتی مانند بحث دربارۀ ظهور یک مجدد در آغاز هر قرن<ref>ج1، ص200-208</ref>، اصول اعمال فرقۀ [[ملامتیه]]<ref>ج4، ص277-278</ref>، [[ابن‌ قبه]] و تعبد به [[خبر واحد]]،<ref>ج4، ص282-283</ref> مناظرات ابن‌ قبه با [[زیدیه]]،<ref>ج4، ص283-309</ref> تحقیق دربارۀ اینکه [[روز عاشورا]] مطابق با چه روزی از هفته بوده است،<ref>ج4، ص56-57</ref> بحثی دربارۀ انواع خطوط و پیدایش و تکامل آنها،<ref>رجوع کنید به ج5، ص94-105</ref> برخی فواید جغرافیایی<ref>برای نمونه رجوع کنید به ج1، ص304؛ ج4، ص43</ref> و بالاخره بیان نکاتی در مقایسۀ دستاوردهای علم جدید با یافته‌های دانشمندان اسلامی نظیر [[ابوریحان بیرونی]].<ref>ج1، ص79-80</ref>

در نامۀ دانشوران ناصری به مسائل و رویدادهای عصری و دانشمندان و فضلای معاصر نیز تا اندازه‌ای توجه نشان شده، از جمله به شرح حال برخی عالمان مشهور [[قاجاریه|عصر قاجار]]، همچون [[سیدابراهیم‌ بن سید محمدباقر قزوینی]](درگذشت 1264ش)، مؤلف [[نتایج‌ الافکار] و [[دلائل الاحکام]] در شرح [[شرایع الاسلام]]<ref>رجوع کنید به ج1، ص377-395</ref> و حاج [[زین‌ العابدین شیروانی]] صاحب [[بستان‌ السیاحه]]،<ref>رجوع کنید به ج8 ، ص304-318</ref> یا رویدادهای معاصر نیز پرداخته شده است، از جمله به سبک و سیاق معمول در نگارش خطوط در زمان تألیف کتاب،<ref>رجوع کنید به ج5، ص99-100</ref> و اشاره به [[کسوف]] 28 [[شوال]] 1291ش، مطابق با هشتم [[دسامبر]] 1874م<ref>رجوع کنید به ج1، ص140-141</ref> و اشاره به برخی عملهای پزشکی جدید در [[مدرسه دارالفنون|مدرسۀ دارالفنون]]، مثل عمل سنگ مثانه.<ref>رجوع کنید به ج1، ص364</ref>

نامۀ دانشوران ناصری به لحاظ نثر فارسی نیز در خور توجه است و از متون باارزش دورۀ قاجار به شمار می آید، چنانکه بهار،<ref>ج3، ص370</ref> جلد نخست (چاپ سنگی) آن را از نظر نثر فنی شاهکار خوانده است.