عرضه اعمال: تفاوت میان نسخه‌ها

در [[جوامع حدیثی]] شیعه احادیث متعددی در این زمینه وجود دارد که [[محمد بن حسن صفار]](متوفای ۲۹۰ق) حدود ۸۶ روایت از آن‌ها را در کتاب «بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم» جمع آوری کرده است.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ج‌۱، صص ۴۲۴-۴۴۵.</ref>

در منابع اهل سنت نیز احادیثی از عرضه اعمال بر پیامبر اکرم(ص) و اقوام نزدیک وجود دارد، مهم‌ترین این احادیث، حدیث «حیاتی خیرٌ لَکم» است.{{یادداشت| مخَلِّص، المخلصیات، ج۳، ص۲۳۷: قالَ رسولُ اللهِ: «حَیاتی خَیرٌ لَكُم - ثَلاثَ مَراتٍ – وَ وَفاتی خَیرٌ لَكُم» ثَلاثَ مَراتٍ، فَسَكَتَ الْقَومُ، فَقالَ عُمَرُ بنُ الْخَطّابِ: بِأبی أنتَ و أُمّی، كَیفَ یكونُ هذا؟ قُلْتَ: حَیاتی خَیرٌ لَكُم ثَلاثَ مَراتٍ، ثُمَّ قُلْتَ: مَوتی خیرٌ لكم ثلاثَ مراتٍ، قالَ: «حَیاتی خیرٌ لكم: ینزلُ علی الوحی مِن السماءِ فأُخبرُكم بما یحِلُّ لكم وما یحْرُمُ علیكم، ومَوتی خیرٌ لكم: تُعْرَضُ علی أعمالُكم كلَّ خمیسٍ، فما كانَ مِن حسنٍ حمدتُّ اللهَ علیهِ، وما كانَ مِن ذنبٍ استَوهبتُ لكم ذُنوبَكم».}}

در احادیث زمان‌های متفاوتی برای عرضه اعمال ذکر شده است: هر صبح،<ref>صفار، بصائرالدرجات، ص۴۲۵: «عَنْ أبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) تُعْرَضُ عَلَیهِ أعْمَالُ أُمَّتِهِ كُلَّ صَبَاحٍ أبْرَارُهَا وَ فُجَّارُهَا فَاحْذَرُوا».</ref> هر شب،<ref>صفار، بصائرالدرجات، ص۴۲۹.</ref> هر دوشنبه و پنجشنبه،<ref>صفار، بصائرالدرجات، ص۴۴۴.</ref> شب‌های [[جمعه]]،<ref>صفار، بصائرالدرجات، ص۴۲۶.</ref> ابتدای هر ماه<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۸۴، ص۳۷، ح۲۵.</ref> و [[نیمه شعبان]].<ref>صفار، بصائرالدرجات، ص۴۲۴.</ref> در تمام روایات نیز از فعل مضارع استفاده شده که بر استمرار عرضه دلالت دارد.<ref>پایان نامه عرض اعمال بر ائمه، بخش:زمان‌های عرضه</ref> بر اساس این روایات، اعمال همه انسان‌ها در این زمان‌ها بر اهلبیت(ع) عرضه می‌گردد<ref>صفار، بصائرالدرجات، ص۴۴۲.</ref> و اعمال شیعیان به طور ویژه در [[جمعه|جمعه‌ها]] نیز بر ایشان عرضه می‌شود.{{یادداشت|شیخ صدوق، فضائل الشیعه، ص۱۸: قال رَسولُ الله(ص): یا عَلِی إِنَّ أَعْمَالَ شِیعَتِكَ تُعْرَضُ عَلَی كُلَّ یوْمِ جُمُعَةٍ فَأَفْرَحُ بِصَالِحِ مَا یبْلُغُنِی مِنْ أَعْمَالِهِمْ وَ أَسْتَغْفِرُ لِسَیئَاتِهِم: ای علی، اعمال شیعیان تو هر جمعه به من عرضه می‌گردد، از کارهای شایسته‌ای که از آنها به من می‌رسد شاد می‌شوم و برای بدی‌هایشان استغفار می‌کنم.}}

* اعمال صبح تا شب در هر شب، اعمال شب تا صبح در هر صبح، مجموع اعمال روزهای آغاز هفته تا دوشنبه در هر دوشنبه، مجموع اعمال هر هفته در [[پنجشنبه]]، مجموع اعمال ماه در پنج‌شنبه آخر ماه یا نخستین روز ماه بعد، مجموع اعمال سال در نیمه شعبان و مجموع اعمال عمر در [[شب اول قبر]] بر اهل‌بیت(ع) عرضه می‌گردد.<ref>مولی صالح مازندرانی، شرح الکافی، ج۵، ص۳۳۹.</ref>

* کیفیت عرضه در زمان‌های مختلف متفاوت است، در برخی زمان‌ها به صورت اجمالی عرضه می‌گردد و در برخی با جزئیات.<ref>سید بن طاووس، الدروع الواقیه، صص۲۶۸-۲۶۹؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۲۰، پاورقی۲</ref>

* [[ائمه اطهار(ع)|امامان]] دارای درجات وجودی متفاوتی بوده و در هر زمان، عرضه بر یکی از این رتبه‌ها صورت می‌گیرد.<ref>احمد آل طوق، رسائل آل طوق القطیفی، ج۳، صص۱۲۸-۱۲۷.</ref>

بر اساس روایتی از [[امام صادق]](ع)، هر علمی که به [[امام]] زنده از سوی خداوند اعطا می‌شود پیش از آن بر پیامبر(ص) و [[امامان]] قبلی در [[برزخ]] اعطا می‌شود،{{یادداشت|کلینی، کافی، ج۲، ص۲۵۵: «لَیسَ یخْرُجُ شَیءٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یبْدَأ بِرَسُولِ اللَّهِ۶ ثُمَّ بِأمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ۷ ثُمَّ بِوَاحِدٍ بَعْدَ وَاحِدٍ لِكَیلَا یكُونَ آخِرُنَا أعْلَمَ مِنْ أوَّلِنَا.»}} و عرض اعمال نیز یکی از این علوم است.

* تحریک حس [[حیا]] و دوری از [[گناهان]].{{یادداشت|طبرسی، احتجاج، ج۲، ص۳۴۸: شخصی از امام صادق(ع) سؤال کرد با اینکه خداوند عالم به اسرار و نهان هاست چه دلیلی برای وجود فرشتگان نویسنده اعمال وجود دارد، حضرت فرمود: خداوند این کار را عبادت فرشتگان قرار داد و آنها را شاهدانی بر آفریدگانش گرفت تا بندگان با احساس حضور این فرشتگان بر عبادت خدا مواظبت بیشتری داشته و از گناهان بیشتر دوری کنند. چه بسا بنده‌ای که قصد گناه می‌کند ولی با یادآوری این فرشتگان خودداری می‌کند و می‌گوید پروردگارم مرا می‌بیند و مراقبانم در قیامت بر علیه من گواه خواهند بود.}}

* [[استغفار]] پیامبر برای گناهان امت.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ص۴۴۴.</ref>

* احتجاج در [[قیامت]].<ref>صفار، بصائر الدرجات، ص۴۳۲.</ref>

* نشان عظمت [[خداوند]] و عبادتی برای تقرب [[فرشتگان]].<ref>طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۳۴۸: «عن ابیعبدالله(ع): اسْتَعْبَدَهُمْ بِذَلِكَ وَ جَعَلَهُمْ شُهُوداً عَلَی خَلْقِهِ».</ref>

در بین [[اهل سنت]] در زمینه عرض اعمال بر پیامبر اکرم (ص) سه دیدگاه وجود دارد و هریک از آنان دیدگاه خود را منتسب به آیات و روایات می‌کنند: عدم عرضه،<ref>ألبانی، سلسله احادیث ضعیفه و موضوعه، ج۲، ص۴۰۴.</ref> عرضه اجمالی<ref>غماری، نهایة الآمال، ص۲۵-۲۶.</ref> و عرضه کامل.<ref>ابن عطیه اندلسی، المحرر الوجیز فی تفسیر الكتاب العزیز، ج۲، ص۵۵</ref>  

[[سلفیه|سلفیان]] قدیم مانند [[ابن تیمیه]]{{یادداشت| ابن تیمیه، جامع المسائل، ج۴، ص۱۹۲: «وأما عرضُ الأعمالِ علیه فإنها تُعْرَضُ علیه، وهو حق».}} و ابن قیم<ref>ابن قیم جوزیه، شرح القصیدة النونیة (شرح از محمد خلیل هراس)، صص۱۹-۱۸.</ref> قائل به عرضه اجمالی اعمال بوده‌اند ولی بیشتر سلفیان جدید منکر عرضه اعمال شده‌اند.<ref>محمد خلیل هراس، شرح القصیدة النونیة لإبن قیم، ج‌۲، صص۲۰-۱۹.</ref>

* صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد6، چاپ دوم، قم، مكتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.