خوف و رجاء: تفاوت میان نسخه‌ها

در برخی آیه‌ها، ترس و امید به صورت دو وضع مخالف ترسیم شده است، مانند آیه‌هایی که بیان می‌کند امید جایگزین ترس خواهد شد.<ref>نور: ۵۵</ref> در برخی آیه‌ها، همجواری ترس و امید، نشان دهنده یک وضع نفسانی خاص در درون مؤمنان است.<ref>اسراء: ۵۷؛ انبیاء: ۹۰؛ قس رعد: ۱۲؛ روم: ۲۴ که در آنجا خوف و طمع، ارتباطی با ایمان ندارد.</ref> به نظر می‌رسد اصطلاح خوف و رجاء ناظر به این دسته است. زمینه معنایی این آیه‌ها، بیانگر نسبتی میان بندگان و پروردگار است و مفهوم خوف و رجاء در آنها نشان دهنده نوعی بینش مؤمنانه نسبت به ساحت الوهی است.

در احادیث [[پیامبر اکرم]] و [[ائمه]] [[اهل بیت علیهم‌السلام]] نیز به خوف و رجاء پرداخته شد است. در پاره‌ای از احادیث، رجاء مورد تأکید قرار گرفته است. از جمله این که به مؤمنان توصیه شده است که به خداوند حسن ظن داشته باشند<ref>احمد بن حنبل، ج۳، ص۳۳۴؛ مسلم بن حجاج، ج۸، ص۱۶۵؛ کلینی، ج۲، ص۷۱ - ۷۲</ref> و آمده است که خداوند آن چنان که بنده مؤمن او به او گمان دارد عمل می‌کند، <ref>احمد بن حنبل، ج۳، ص۴۹۱، ج۴، ص۱۰۶</ref> اما چون امیدواری بی‌جا ممکن است اشخاص را به عصیان وادارد، خوف نیز مورد توجه قرار گرفته است، مثلاً در وصیت پیامبر اکرم به [[حضرت علی]]، خوف از خدا به او توصیه شده<ref>کلینی، ج۸، ص۷۹</ref> و در حدیثی دیگر از ایشان آمده است که مؤمن میان دو خوف دست به عمل می‌زند: اجلی که سپری شده است و اجلی که معلوم نیست چه زمانی فرا می‌رسد.<ref>همان، ج۱، ص۷۰ - ۷۱</ref> در سخنان حضرت علی علیه‌السلام هم بر خوف تأکید شده است.<ref>برای نمونه: نهج البلاغه، خطبه ۸۳ و ۸۷</ref> بر اساس حدیثی از [[امام صادق علیه‌السلام]]، انسان چنان باید از خداوند بترسد که گویی او را می‌بیند و بر اساس حدیثی دیگر از ایشان، آن کس که از خدا بترسد، خدا همه چیز را از او خواهد ترساند و آن کس که از خدا نترسد، خدا او را از همه چیز خواهد ترساند.<ref>کلینی، ج۲، ص۶۸</ref> در عین حال، در بسیاری از احادیث بر تعادل بین خوف و رجاء تأکید شده است. از جمله این که خوف و رجاء با هم عامل متذکر بودن روح دانسته شده است<ref>قتال نیشابوری، ج۲، ص۳۸۹</ref> همچنین امام صادق از وصیت [[لقمان]] نقل کرده است که چنان باید از خدا بترسی که گویی اگر اعمال نیک ثقلین (جن و انس) را هم بیاوری او تو را عقوبت خواهد کرد، و چنان باید به او امید ببندی که گویی اگر گناهان ثقلین را هم مرتکب شده باشی او تو را از رحمت خویش برخوردار خواهد کرد.<ref>کلینی، ج۲، ص۶۷</ref>