بورکینافاسو: تفاوت میان نسخه‌ها

==ورود اسلام ==

تماس موسّیهای شمالی (در اوآگادوگو و یاتنگا) با اسلام بیشتر به صورت جنگ از قرن هشتم /چهاردهم آغاز شد. در 733/1333، موسّیها از پادشاهی یاتنگا، شهر تمبوکتو در قلمرو مالی را تصرف کردند و تا 837/1434 که طوارق آنها را بیرون راندند برآنجا حکومت می کردند (امجدعلی ، ص 574؛ > شهرهای جهان < ، ج 1، ص 76). موسّیهای شمالی ، با ضعف حکومت مسلمان مالی ، در 875/1470 به مَسینا و در 885/1480 به وَلاته هجوم بردند، اما سونّی (سُنّی ) علی ، حکمران سنگای ، سه سال بعد آنان را به قلمرو خودشان پس راند. در 902ـ903/ 1497ـ 1498 اسکیا محمد، حاکم سنگای ، برای جذب آنان به اسلام تلاش کرد ولی موفقیتی به دست نیاورد، چرا که در نظر موسّیهای شمالی پذیرش اسلام به منزلة پذیرش سلطة سنگای بود. از طرف دیگر، لازمة پذیرش اسلام رها شدن از سیطرة نفوذ و قدرتِ رؤسا بود و در جامعه ای که ضوابط سلسله مراتب در آن بشدت رعایت می شد و افراد وابستگی زیادی به سنتهای خانوادگی و سیاسی خود داشتند، پذیرش اسلام در حکم انقلاب بود. از همین رو، قلمرو موسّی مدت زیادی در برابر قبول اسلام مقاومت نشان داد. با اینهمه ، موسّیها در مقابل ورود مسالمت آمیز مسلمانان ، مانند ورود فولانیهای مسلمان اهل مسینا به منطقة یاتنگا در قرن نهم /پانزدهم و همچنین ورود بازرگانان مسلمان دیولا به جامعة خود، کمتر تعصّب می ورزیدند (هیسکت ، ص 182ـ183، 220؛ کوک ، ص 248، 252ـ253). این مسلمانان دیولایی ، که به نام محلی یارسه شهرت داشتند، در اوایل قرن دهم / شانزدهم در اوآگادوگو حضور داشتند. آنها ابتدا در شمال در مناطقی چون کایا و سپس در جنوب در شهرهایی مانند بوبو ـ دیولاسو و در روستاهای موسّی در مسیرهای کاروانرو مستقر شدند. یارسه ها رابط بین اسلام اقوام ماندینگ (مانده ) و اسلام اقوام ولتایی شدند. آنان بویژه در قرن دوازدهم / هجدهم ، بر دربار اوآگادوگو بیشتر اثر گذاشتند. در ابتدای این قرن موروناباها، به تقلید از دربار حکومتهای متحد جنوبی ، داگومبا و مامپروسی (به پایتختی گامباگا)، نسبت به اسلام انعطاف بیشتری نشان دادند. موروناباکوم اول (در اوایل قرن دوازدهم / هجدهم ) همکیشان مادرش را که یارسه بود، به شهرهای اوآگادوگو، داکی و کومبیسیری جذب کرد (هیسکت ، ص 182؛ کوک ، ص 253؛ لاپیدوس ، ص 502). ولی در واقع ، در عصر مورونابا دولوگو (1211ـ1240/ 1796ـ 1825) بود که با گرویدن وی به اسلام این دین رواج پیدا کرد. او در رقابت با دربار گامباگا، در کنار وزرای خود شخصی را به نام امام منصوب کرد که اهل تمبوکتو بود. وی اجازة احداث نخستین مسجد را در اوآگادوگو صادر کرد که امروزه از میان رفته است . تاپایان قرن سیزدهم / نوزدهم ، تنها مورونابایی که در اوآگادوگو اسلام را پذیرفت ناباکوتو (متوفی 1288/1871) بود که در این راه جانشینی نداشت . بیشتر موسّیهایی که در آغاز به اسلام گرویدند از اعضای خانوادة رؤسا بودند و تودة روستایی تا مدتها همچنان بر مذهب نیاکان خود وفادار باقی ماندند. تأثیر اسلام را در میان این جوامع می توان در اجرای جشن کَبه که همزمان با عید فطر است مشاهده کرد (کوک ، ص 253ـ254؛ > دایرة المعارف اونیورسالیس < ، همانجا).

 

در حدود 1266/1850، حاج محمود کارانتو حکومت اسلامی کوچکی از اقوام مانده در اطراف بورومو و واهابو/ اوآهابو برقرار کرد (هیسکت ، ص 244؛ کوک ، ص 254ـ255؛ براومن ، ص 47). در قرن چهاردهم /اواخر قرن نوزدهم ، بخش بزرگی از افریقای غربی از جمله جنوب غربی بورکینافاسو شاهد جهاد المامی (امام ) ساموری توره بود. وی در 1315/1897، کُنگ (درشمال ساحل عاج ) را فتح کرد اما نتوانست بوبو ـ دیولاسو را بگیرد. در 1316/1898 فرانسویان پس از تصرف سیکاسّو وی را به گابون تبعید کردند ( موسوعة السیاسة ، همانجا؛ هیسکت ، ص 346ـ 348؛ لاپیدوس ، ص 521). همچنین از حدود 1287/1870، نخستین مسلمانان قوم گورونسی که همجوار موسّیها بودند، بویژه در لئو و چند مرکز دیگر ظاهر شدند (کوک ، ص 254). تا اوایل قرن چهاردهم / پایان قرن نوزدهم ، حدود سی هزار مسلمان در بورکینافاسو وجود داشت (لاپیدوس ، ص 829). در 1305ش / 1926 جمعیت مسلمانان به 17% و در 1340 ش / 1961 به حدود 20% رسید (کوک ، ص 250ـ251). در نیمة دوم قرن بیستم ، رقابت بین اسلام و مسیحیت شدت بیشتری گرفت . از موفقیتهای اسلام در این دوره می توان به اسلام آوردن ناباکوگری ، رهبرقوم موسّی ، اشاره کرد. یکی از علل رواج اسلام در میان موسّیها همکاری مبلّغان مسیحی با استعمار فرانسه بود. مهاجرت موسّیها به غنا و ساحل عاج برای کار در مزارع تأثیر زیادی در مسلمان شدن آنها داشت (فینّه گان ، ص 549ـ550؛ کوک ، ص 250). جمعیت مسلمانان در 1362 ش / 1983، به 44% و در 1374 ش / 1995 به 50% کل جمعیت بالغ شد ( > مردمان مسلمان < ، ج 2، ص 909؛ > اطلس جهانی اینکارتا < ، همانجا). از نظر پراکندگی جمعیتی ، مسلمانان در شمال زیاد ولی در جنوب به صورت اقلّیتهای کم اهمیت دیده می شوند. در 1334 ش / 1955 سازمانی فرهنگی اسلامی در بوبو ـ دیولاسو و در 1337 ش /1958 در اوآگادوگو آغاز به کار کرد. در 1341 ش / 1962، فعالیت جمعیت مسلمان ولتای علیا که مرکز آن در اوآگادوگو بود آغاز شد. در 1351 ش / 1972 «کمیتة فرهنگی جوانان مسلمان ولتای علیا» با هدف ترویج اسلام و مبارزه با جهل ، از طریق توسعة مدارس و کتابخانه ها، تأسیس شد (کوک ، ص 251، 260).

 

به تازگی شواهدی از تجدید حیات اسلامی در بورکینافاسو دیده می شود. برخلاف تأثیر اندک این تجدید حیات در صحنة سیاسی ، در حوزة اجتماعی تأثیر آن قابل ملاحظه بوده است . برای مثال ، چند سازمان ملّی اسلامی غیرسیاسی ، مانند انجمن دانشجویان مسلمان بورکینا در بوبو ـ دیولاسو، تأسیس شده است که در برگزاری مراسم اسلامی اهتمام دارند. تعداد فزایندة مدارس قرآنی به ظهور نخبگانی منجر شده است که دیدگاههای بسیار متفاوتی با نخبگان آموزش دیده در مؤسسات آموزشی کاتولیکی دارند. گسترش عربی گرایی موجب ظهور جنبشهایی شبیه جنبش وهابی شده است ( > اسلام و گروههای اسلامی < ، همانجا). بورکینافاسو در دورة حکومت لامیزانا برای نخستین بار در بهمن 1353/ فوریة 1974 در اجلاس سازمان کنفرانس اسلامی در لاهور شرکت کرد (کوک ، ص 262).