خاندان اشعریون: تفاوت میان نسخه‌ها

اشعر هفت پسر داشت که هر کدام سرسلسله قبیله‌ای شدند و همه را اشعری می‌گفتند. مراد از اشعریان در این مدخل نسل جماهر، یکی از فرزندان اشعر است.<ref>کلبی، ج۱، ص۳۳۹</ref>

==قبل از اسلام==

در منابع اسلامی، فضایل بسیاری به اشعریان پیش از اسلام نسبت داده شده و از جوانمردی و نیک خویی آن یاد شده است. به گفته این روایات اشعریان چنان بودند که گویی در اموال و املاک و منازل و دارایی خود با مردم سهیم بودند.<ref>قمی، ص۲۸۰-۲۸۱</ref>

ادعا شده گروهی از اینان در حمله [[ابرهه]] به [[کعبه]] شرکت داشته‌اند.<ref>ابن فهد، ج ۱ص ۲۹-۳۰</ref>

==اسلام اشعریان==

===نخستین اشعری مسلمان===

[[مالک بن عامر اشعری]] را اولین مسلمان از قبیله اشعریان دانسته‌اند، وی که جد اعلای اشعریان [[قم]] است، نخستین مهاجر این قوم به سوی [[پیامبر (ص)]]، جهت پذیرش [[اسلام]] بود. وی پس از اسلام آوردن به میان قوم خود باز گشت و چند سال بعد با اقوام خویش برای مرتبه دوم، به نزد پیامبر (ص) آمد. <ref>تاریخ قم، ص۲۶۸ </ref> <ref>اسدالغابه، ج۴، ص ۲۸۲</ref>

===اسلام آوردن سایر اشعریان===

پس از اسلام مالک بن عامر، گروهی از دیگر اشعریان در سال هفتم پس از [[فتح خیبر]] به [[مدینه]] آمدند و مسلمان شدند، <ref>السیره النبویه و آلاثار المحمدیه، ج۳ص ۴۶</ref> بعضی اسلام مالک را در [[مکه]] دانسته اند،<ref>تاریخ، ص۲۶۸</ref> اما غالب منابع بدون اشاره به هجرت وی به مکه، آورده‌اند که درسال هفتم در جریان جنگ خیبر به مدینه آمدند و مسلمان شدند، <ref>ابن سعد، ۲ص۱۰۸ وج۷ ۴۳۴</ref>به هر حال اسلام آنان از سر رغبت بوده بر خلاف بعضی از [[قبایل عرب]] که پس از [[فتح مکه]] که پیروزی پیامبر (ص) را حتمی  دیدند، گروه گروه مسلمان شدند،<ref>تایخ قم، ۲۷۷</ref> لذا اسلام اشعریان قبل از فتح مکه می تواند مایه افتخار آنان باشد.<ref>پیشگامان تشیع، ص۲۷</ref>

از چهره‌های نامدار اشعری در بین صحابه پیامبر اسلام(ص) افزون بر ابوموسی اشعری می‏‌توان به ابو عامر اشعری که در [[جنگ حنین]] به شهادت رسید و فرزند او عامر بن ابی عامر و نیز حارث اشعری از جمله راویان حدیث پیامبر(ص) اشاره کرد.<ref>خصری، ص 165</ref>

==هجرت به عراق==

در دوره فتوحات، اشعریان نیز به سوی [[عراق]] آمدند و در فتح عراق شرکت کردند. اشعریان در نبرد مداین حضور داشتند و مالک بن عامر اشعری (جد اعلای اشعریان قم) نخستین فرداز سپاهیان عرب بود که در این نبرد از [[دجله]] عبور کرده و پس از او دیگر لشکریان از آن گذشتند، و باعث شکست [[ساسانیان]] شدند.<ref>ابن حجر، ج5، ص 540</ref> وی را فاتح [[نواحی جبال]] از جمله [[ساوه]] دانسته‌اند،<ref> تاریخ قم، ۲۶۱</ref> پس از فتح عراق اشعریان همانند بسیاری از یمنیان در [[کوفه]] ساکن شدند، دو تن از فرزندان مالک یعنی [[سائب بن مالک اشعری|سائب]] و [[سعد بن مالک اشعری|سعد]] از بزرگان کوفه و سرشناسان عراق بودند. سعد بن مالک همان کسی است که در ایام خلافت [[عثمان بن عفان]] به شراب خواری، [[ولید بن عقبه]]، امیرکوفه، نزد خلیفه شهادت داد.<ref>تاریخ قم، ص۲۹۰-۲۹۱</ref>

==گرایش به اهل بیت==

در وقایع بعد از قتل عثمان، سه گروه از اشعریان را می‌توان بازشناخت: گروهی از اشعریان در زمان فتوحات به [[شام]] رفته بودند و در زمان نزاع [[معاویه]] با [[امام علی(ع)]] در سپاه معاویه می‌جنگیدند و طرفدار معاویه بودند. گروهی از اشعریان نیز در کوفه به رهبری [[ابو موسی اشعری]] از علی و عثمان کناره گرفتند و گروهی دیگر به رهبری مالک بن عامر به تشیع و طرفداری از علی(ع) گرایش پیدا کردند و همین‌ گروه‌اند که بعدها به قم آمدند.<ref>حیدر سرلک و همریزی، ص50-51</ref>

فرزندان و فرزندان برادر وی نیز بر همین عقیده بودند.

==هجرت به ایران==

بر اساس گزارش نویسنده تاریخ قم، درباره علت مهاجرت اشعریان به ایران سه گزارش وجود دارد:

بدین‌ترتیب فرزندان سائب از [[کوفه]] کوچ نمودند، فرزندان [[سعد بن مالک اشعری|سعد بن مالک]] نیز به آنان پیوستند، اولاد سعد به سوی قم آمده و در آنجا منزل گزیدند، <ref>تاریخ قم، ص ۲۶۰ </ref> بدین ترتیب تمام فرزندان [[مالک بن عامر اشعری|مالک بن عامر]] به سوی ایران سفر کردند، آنان و جمعی از خدمتگزاران، حرکت نموده و در راس آنان [[عبدالله بن سعد بن مالک اشعری|عبدالله]] و [[احوص بن سعد بن مالک اشعری|احوص]] پسران سعد اشعری بودند،<ref> تاریخ قم، ص ۲۶۲</ref> پس از مدتی اقوام و خویشان اشعریان به قم مهاجرت کردند.<ref> تقویم البلدان، ص۴۰۹</ref> <ref>تاریخ قم، ص۲۵۷-۲۶۳</ref>

==دلیل انتخاب قم==

علت انتخاب [[قم]] از سوی اشعریان را فتح این ناحیه توسط جدشان [[مالک بن عامر]] دانسته‌اند، وی با مردم این ناحیه به خوبی برخورد نموده و حتی در دفع اکراد [[طبرستان]] و [[دیلم]] از آن منطقه سعی کرد، به همین سبب آنان تا هنگام اقامتش در منطقه ملازم او بودند.<ref>تاریخ قم،ص۲۶۱ </ref> وی وقتی به [[کوفه]] برگشت، جریان دیلیمان و اهالی [[طخرود]] را با فرزندان خود در میان گذاشت، همین امر باعث عزیمت آنان به این نواحی شد و مورد استقبال مردم این شهر نیز قرار گرفتند. <ref>تاریخ قم،ص۲۶۰-۲۶۱</ref>

بر اساس برخی گزارش‌ها مقصد اشعریان قم نبود و اشعریان قصد سفر به مناطق دیگر از جمله اصفهان، [[قزوین]] و آذربایجان را داشتند؛ اما به دلیل تلفاتی که بر اثر شیوع وبا در ماه بصره ( منظور شهرهای [[همدان]]، [[نهاوند]] و قم است که عرب‌ها آن را ماه بصره می‌خواندند) به سوی مرکز ایران حرکت کرده و به سال 94ق. به روستای اَبَرَشّتَجان از نواحی قم رسیده و در آنجا به طور موقت اقامت کردند. در همین زمان دیلمیان به قم حمله کردند و اشعریان به کمک اشراف محلی آمده و دیلمیان را شکست دادند. بعد از این واقعه بومیان خواستار سکونت اشعریان در قم شدند.<ref>خضری، ج2، ص 168</ref>

==اشعریان در قم==

با افزایش جمعیت اشعریان و در پی آن افزایش نفوذ و قدرت اشعریان در قم، اختلافاتی بین آنان و بومیان شهر ایجاد شد. نویسنده تاریخ قم عامل این اختلافات را بدر رفتاری و نقض پیمان بومیان دانسته است. اشعریان بر بومیان غلبه کرده و بزرگان آنان را کشتند.<ref>تاریخ قم، ص278</ref>

اشعریان در توسعه و آبادانی قم نقش مهمی داشتند و قم را که ‏متشکل از روستاهای پراکنده بود به شهری اسلامی تبدیل کردند.<ref>خضری، ج2، ص 169</ref> از همین روست که برخی منابع بنای شهر قم را به اینان نسبت می‏‌دهند.<ref>سمعانی، ج۱۰ص۴۸۵-۴۸۴</ref> <ref>یاقوت، ج۴ص ۱۷۵</ref> اما مسلم است که اشعریان قم را به سرعت توسعه دادند، و آن را از [[اصفهان]] جدا نموده و به صورت شهری مستقل در آوردند و بر اهمیت آنان افزودند، <ref>حسینی،۱۷۲</ref> ورود اشعریان به قم باعث نفوذ و گسترش اسلام و عقاید شیعی شد.

==قدرت و سیطره نفوذ==

با همت اشعریان، قم که ابتدا از توابع اصفهان بود به جایی رسید که از حاکمان اصفهان خراج می گرفتند، و دایره نفوذشان تا [[همدان]] پیش رفت. <ref>پیشگامان تشیع، ص۴۰</ref> با توجه به این که مذهب [[شیعه]] داشتند، از ورود کارگزاران حکومت [[بنی عباس]] به داخل شهر قم جلوگیری می کردند،و خود از میان خود قاضیانی را جهت قضاوت بر می گزیدند.<ref>تاریخ قم، ص۱۷-۳۹-۴۰-۲۴۱</ref> وقتی [[حسین بن حمدان]] شیعی مذهب از سوی خلیفه به عنوان حاکم به سوی آنان آمد، مردم با هدایا به استقبال او آمدند، و گفتند: ما به حکومت غیر مذهب خود راضی نبودیم، و الحال که تو آمدی با طیب نفس امتثال حکم تو می کنیم.<ref>مجالس المومنین، ج۱ص ۸۵</ref>

آنان علاوه بر قم، [[آوه]]، [[ساوه]]، [[تفرش]] و [[کاشان]] را نیز تحت سیطره خود در آورده بودند.<ref>تاریخ قم، ص۲۶۳</ref> و حتی بعضی [[قزوین]] را هم جزء منطقه تحت نفوذ آنان دانسته اند.<ref>تاریخ قم، ص۲۷۹</ref>

==اظهار تشیع==

اگر چه اشعریان از زمان [[عامربن مالک]] گرایش به اهل بیت داشتند، ولی اولین کسی که این عقیده را به عنوان تشیع اعتقادی اظهار داشت [[موسی بن عبدالله اشعری]] بود. <ref>تقویم البلدان، ص۸۲</ref> <ref>النقض، ص ۱۷۰</ref>

از آن به بعد اشعریان به راحتی درباره مذهب خود اظهار نظر می کردند، و در تبلیغ ائمه شیعه همت می گماشتند.

برخی از خلفا نیز افرادی از اشعریان را به حکمرانی آن شهر انتخاب می‏کردند. از جمله [[هارون الرشید|هاورن الرشید]]، عامر بن عمران بن عبدالله اشعری را در سال 192ق. به ولایت قم فرستاد و بعد از وی نیز ÷سرش عامر حاکم قم شد. علی بن عیسی الطلحی اشعری نیز در سال 212ق. از جانب حکومت والی قم شد.<ref>پیشگامان تشیع، ص 42</ref>

==رابطه با ائمه معصومین علیهم السلام==

اشعریان ، روابط عمیقی با [[ائمه اطهار|ائمه معصومین (ع)]] داشتند این رابطه تا ''[[غیبت]]'' [[امام دوازدهم|امام دوازدهم (عج)]] ادامه داشت و در هیچ دوره ای قطع نشد. آگاهی از میزان و کیفیت روابط ایشان با امامان معصوم (ع) و شناخت منزلت و جایگاه آنان نزد ائمه (ع) وبالعکس، با مراجعه به مجامع حدیثی و کتب رجالی شیعه به دست می آید، بیش از صد تن از اصحاب ائمه (ع) از اشعریان بودند، و تنها ۱۲ تن از فرزندان [[عبدالله بن سعد بن مالک اشعری|عبدالله بن سعد]] از اصحاب [[امام صادق (ع)]] به شمار آمده اند.<ref>تاریخ قم، ص۲۷۸</ref> برخی از آنان جزء اصحاب خاص ائمه (ع) قلمداد می شدند.

حدود ۵۰تن از اشعریان قم از چهارصد شیخ نقل حدیث نموده اند، و برخی بیش از ۱۶۰ کتاب نوشته اند، محور اصلی کتابهای تالیف شده به دست اشعریان [[فقه]] است، اگر چه در عقاید نیز کتاب داشتند.<ref>پیشگامان تشیع، ص۵۷</ref> [[علی بن ابراهیم قمی]]، [[محمد بن حسن صفار]]، [[عبدالله بن جعفر حمیری|الحمیری]]، [[کلینی]]، [[علی بن بابویه]]، [[ابن همام اسکافی|ابن همام]]، [[صدوق]]، [[ابن قولویه]]، [[شیخ طوسی]]، و [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] از بزرگان اشعریان بارها روایت نقل کرده اند.<ref>پیشگامان تشیع، ص۵۹-۶۳</ref>

از ویژگی‌های مکتب حدیثی قم که اشعریان بنیانگذاران آن بودند مبارزه با غلو بود. بزرگان حدیث در قم نسبت به غلیگری واکنش نشان می‌دادند و برخی از محدثان شیعه را به دلیل نقل اخبار مشکوک به غلو از این شهر اخراج کردند.<ref>خضری، ج2، ص176-177</ref>

این خاندان خدمات زیادی به مذهب شیعه کرده‌اند وشخصیتهای برجسته زیادی در این خاندان پرورش یافتند که هر کدام جزء رجال بارز شیعی محسوب می شوند، بعضی تعداد شخصیتهای معروف این خاندان را بیش از ۱۳۰ نفر گزارش کرده اند،<ref>پیشگامان تشیع، ۶۷-۲۳۴</ref> که بعضی از آنان عبارتند از:

*[[آدم بن اسحاق بن آدم اشعری]] که در عصر [[امام کاظم (ع)]]، [[امام رضا (ع)]] و [[امام جواد (ع)]] می زیسته است. نجاشی وی را توثیق کرده است. <ref>رجال نجاشی، ص ۱۰۵ش۲۶۲</ref>

*[[سعد بن مالک بن عامر اشعری]]، جد اشعریان قم

*مالک بن عامر اشعری، اولین اشعری مسلمان،<ref> جد اشعریان قم، تاریخ قم، ص ۲۷۸</ref>

==سرانجام اشعریان==

تحقیقات نشان می دهد از مجموع ۸۳ نفر محدث اشعری، ۳۸ نفر در [[قرن دوم]] و ۳۳ نفر در [[قرن سوم]] و هفت نفر در [[قرن چهارم]] می زیسته اند که خود، گویای سیر شکوفایی و افول علمی این خاندان است.<ref> شجره ی علمی خاندان اشعری قم» فصلنامه ی علوم حدیث ، ش ۵ ، ص ۲۳۰ </ref> در قرن چهارم و با شروع دوران [[غیبت کبری]] ، دوران عظمت و آوازه اشعریان رو به افول نهاد.

مهم ترین عامل افول خاندان اشعری، حملات متوالی نظامی و شورشهای مکرر قمی ها بر ضد حکومت مرکزی است. نویسنده [[تاریخ قم (کتاب)]]، عوامل زوال این خاندان را این گونه توصیف می کند:

همچنین از این خاندان می توان از [[مرتضی انصاری قمی]] نام برد که از شاگردان [[عبدالکریم حائری|شیخ عبد الکریم حائری]] (مؤسس [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه قم]]) و از خطبا و مبلغان بنام بود. و بیش ازسی هزار حدیث از حفظ داشت و از مخالفان مشهور [[بهائیت]] و [[کمونیسم]] بود. گفته اند نخستین یورش ارتش [[محمد رضا شاه پهلوی]] به [[مدرسه فیضیه]] در دوم فروردین ۱۳۴۲ به هنگام سخنرانی وی صورت گرفت.<ref>دائره المعارف تشیع ، ج ۲ ، ص ۱۹۹</ref>

==منابع مطالعاتی==

درباره ابعاد مختلف نقش اشعریون در تشیع ایرانیان و فعالیتهای سیاسی، علمی و فرهنگی آنان کتابها و مقالات و پایان نامه های نوشته شده که به بعضی از آنها اشاره می شود.

===کتاب===

پیشگامان تشیع، نوشته رضا فرشچیان، تحقیقی در رجال اشعریان است که در در ۲۵۲ صفحه نگاشته و بوسیله انتشارات زائر در سال ۱۳۸۴، منتشر شده است.

===پایان نامه===

پایان نامه ای تحت عنوان ''نقش خاندان اشعری در گسترش معارف شیعه در قرن سوم و چهارم'' توسط علی محمد حیدر سرلک در [[دانشگاه ادیان و مذاهب]] تدوین شده است.

===مقاله===

*عنوان مقاله: ''شجره علمی خاندان اشعری قم''، پدیدآور: حاج تقی، منبع: فصلنامه علوم حدیث، شماره ۵ تالیف شده است.

*عنوان مقاله: نقش مذهبی و فرهنگی خاندان اشعری در گسترش تشیع تا قرن چهارم هجری، پدیدآور: نجمه السادات داوطلب، منبع: فرهنگ پژوهش، شماره ۸.

==جستارهای وابسته==

*[[مالک بن عامر اشعری]]

*[[کوفه]]

*[[قم]]

==پانویس==

==منابع==

*[[ابن اثیر]]، علی بن ابی الکرم، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، داراحیاء، التراث العربی، بی تا.

*ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۹۶۵م.

*موسوی بجنوردی، کاظم،دایرة المعارف اسلامی، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۹.

*[[نجاشی]]، احمد بن علی، رجال نجاشی، قم، موسسه النشرالاسلامی، ۱۴۰۷ق.

{{خاندان‌های شیعه}}