ابوخالد واسطی: تفاوت میان نسخه‌ها

::۱. [[مسند زید]]، که راوی اصلی آن از ابوخالد، شاگرد خاص وی ابراهیم بن زبرقان است. به گفته نصربن مزاحم، متن روایت ابراهیم، بر خلاف روایت دیگر شاگردان، متن کامل و مدون بوده است.<ref>مسند ۳۸۰</ref> همین متن در سده ۴ق از سوی عبدالعزیز بن اسحاق بن جعفر بغدادی ابن بقال از نو تنظیم و مرتب شد و همین نسخه مرتب، اساس نسخه‌های بعدی قرار گرفت. مسند زید به روایت ابراهیم بن زبرقان، بار نخست در ۱۹۱۹م به کوشش گریفینی در ۱۹۶۶م در میلان و به کوشش عبدالواسع بن یحیی واسعی در [[بیروت]] و سپس بارها به همراه شروح مختلف به چاپ رسیده است. بخش اصلی چاپ شده را المجموع الفقهی تشکیل می‌دهد و در پایان آن مجموعه‌ای از احادیث زید با همان سلسله اسناد افزوده شده است.<ref>مسند ۳۸۲-۴۲۹؛ نک: شوکانی، ۸۶</ref>

::[[نصر بن مزاحم]] به تصریح خود<ref>مسند ۳۸۰</ref> روایاتی از مسند زید به طور مستقیم از ابوخالد داشته است که از حیث کمال در حد نسخه ابراهیم بن زبرقان نبوده است. گویا این همان نسخه‌ای است که از طریق [[علی بن حسن بن فضال]] و ابن زبیر به دست [[نجاشی]] رسیده بوده است.<ref>نک: نجاشی ۲۸۸</ref> برخی احادیث موجود در مسند زید از طریق دیگر شاگردان ابوخالد چون حسین بن علوان<ref>سطور بعد</ref> اسرائیل و سوید بن عبدالعزیز نیز نقل شده است.<ref>نک: عقیلی، ۳/۲۶۹؛ ابن عدی، ۵/۱۷۷۵-۱۷۷۶؛ قس: مسند، ۸۳، ۲۷۶</ref> گاه نیز در منابع مختلف روایاتی دیده می‌شود که با تفاوتی قابل ملاحظه با آنچه در مسند زید آمده، نقل شده است.<ref>مثلا نک: ابن عدی، همانجا؛ قس: مسند. ۳۰۲، ۳۳۷، ۳۸۳-۳۸۴</ref>

::۲. مجموعه‌ای در حدیث به روایت حسین بن علوان از ابوخالد. در این مجموعه روایت ابوخالد به زید منحصر نبود و مشایخ دیگر به ویژه [[امام باقر (ع)]] را نیز شامل می‌گردد. بدون اینکه بدانیم نسخه‌های مختلف این مجموعه تا چه اندازه با یکدیگر تفاوت داشته، می‌دانیم که نسخه‌های متعدد از آن به روایت شاگردان مختلف ابن علوان در سده ۳ق/۹م بین [[زیدیه|زیدیان]] و [[امامیه|امامیان]] تداول داشته است. مهم‌ترین آنها روایت احمد بن عیسی<ref>1/144، ۱۶۸</ref> است که در سراسر امالی وی (رأب الصدع) پراکنده شده است. با توجه به اهمیت امالی احمد بن عیسی در فرهنگ زیدیه، نقش پرارزش روایت ابن علوان در انتقال عقاید و تعالیم زید و دیگر شیوخ ابوخالد آشکار می‌گردد؛ در میان راویان این نسخه از محمد بن منصور، نام کسانی چون ابن عقده از زیدیان [[عراق]]، ابوزید علوی از زیدیان [[ری]] و [[ناصر اطروش]] از زیدیان [[طبرستان]] به نظر می‌آید.<ref>نک: کراجکی، ۲۰۸؛ ابوطالب هارونی، ۳۸، ۴۱، جم؛ المنصور بالله ۱/۱۷۷، ۱۸۴، جم</ref> گفتنی است در مقایسه بین روایات احمدبن عیسی از ابوخالد و مسند زید به روایت ابراهیم بن زبرقان، روایات مشترک زیادی دیده می‌شود.<ref>نک: مادلونگ، همانجا</ref>

::::‌الف. روایات حسین بن سعید اهوازی در کتاب الزهد وی<ref>ص ۷، ۹، ۲۰</ref> در آثار ابن بابویه چون امالی،<ref>ص۴۱۱</ref> ثواب الاعمال،<ref>ص۸۵، ۹۰</ref> فضائل الاشهر الثلاثة<ref>ص ۵۱</ref> و در تهذیب طوسی.<ref>7/15</ref>

::::‌ب. روایت ابو الجوزاء منبه بن عبدالله تمیمی به واسطه شیوخ امامی قم چون سعد بن عبدالله اشعری، محمد بن حسن صفار و احمدبن محمد برقی در آثار ی مانند ثواب الاعمال،<ref>ص ۶۸، ۷۶، ۲۳۲</ref> الخصال،<ref>1/37، ۱۳۷، ۳۳۳</ref> <ref> عقاب الاعمال </ref><ref>319</ref> علل الشرائع<ref>2/602</ref> و تهذیب طوسی<ref>1/326، ۳۳۲، جم</ref> والاستبطار همو.<ref>1/65</ref>