نیشابور: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نِیشابور''' یکی از شهرهای مهم تاریخ [[ایران]] پس از [[اسلام]] و محل اقامت [[امام رضا(ع)]] در سفر به [[مرو]] است. امام رضا(ع) [[حدیث سلسلةالذهب]] را در این شهر برای مردم خواندند. پس از سفر امام رضا(ع) به [[خراسان بزرگ|خراسان]] و اقامت در نیشابور و مرو، گروه‌های متعددی از [[علویان]] و [[شیعه|شیعیان]] از [[عراق]] و [[حجاز]] وارد ایران شدند و در نیشابور سکونت کردند. [[علویان]] ساکن در نیشابور بیشتر از نسل فرزندان [[امام سجاد علیه السلام|امام سجاد]] بودند در عین حال خاندان‌هایی از نسل فرزندان [[امام حسن(ع)]] و [[امام کاظم(ع)]] نیز در این منطقه حضور داشتند. حضور گسترده علویان در این شهر موجب شد [[دیوان نقابت]] برای رسیدگی به امور [[سادات]] از سوی [[خلافت|خلیفه]] دائر شود.  

نیشابور دومین شهرستان پرجمعیت استان [[خراسان رضوی]] است. این شهر در ۱۲۷ کیلومتری غرب [[مشهد]] واقع شده است. از شمال و شمال غربی به قوچان و اسفراین، از جنوب به تربت حیدریه و کاشمر، از شرق به [[سبزوار]] و از غرب به مشهد منتهی می‌شود. مساحت این شهر ۳/۸۹۲۵ کیلومتر مربع<ref>[http://abarshahr.blogfa.com/tag/دشت-نیشابور ابرشهر، سایت اینترنتی دانشنامه نیشابور، تاریخ انتشار: ۱۳۸۵/۰۶/۰۸، تاریخ بازدید: ۱۳۹۶/۰۱/۱۱.]</ref> و جمعیت آن بر اساس سرشماری [[سال ۱۳۹۰ هجری خورشیدی |سال ۱۳۹۰ش]] ۴۳۳۱۰۵ نفر است.<ref>[http://nnt.sci.org.ir/sites/apps/yearbook/year_book_doc/91-09-02.pdf سالنامه آماری استان خراسان رضوی، مرکز آمار ایران، ۱۳۹۱ش، ص۱۱۲.]</ref> از نظر جغرافیایی در موقعیت ۳۵ درجه و ۴۰ دقیقه تا ۳۶ درجه و۵۰ دقیقه عرض جغرافیایی و ۵۸ درجه و۱۵ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه طول جغرافیایی قرار دارد.

نیشابور در سده‌های نخست اسلامی شهری بزرگ و مركز ولایتی به همین نام بوده است. ولايت نیشابور مشتمل بر شهرهايى ریونـد، خوجان، [[سبزوار]]، خسروجرد، آزادوار، اسفراین، ترشیز(كاشمر)، بوزجان‌، زوزن‌ و مالن بوده است.<ref>ياقوت حـموى، معجم البلدان، بيروت، داراحياءالتراث العربى، ج۲، ص۸.</ref>

*'''منابع آبی فراوان''': نیشابور از ذخایر آب فراوان برخوردار بوده است که این مسأله در رونق کشاورزی و آبادانی شهرهای مختلف این ایالت نقش داشته است. بر اساس برخی از گزارش‌ها آب مجموع قنات‌هاى نيشابور بـا آب دجـله برابر بوده است.<ref>مقدسی، ۱۳۶۱ش، ج۲،ص۴۳۵.</ref>  

*'''قرار داشتن در جاده ابریشم:''' نیشابور به سبب آنکه در مسیر جاده ابریشم قرار داشت، شهری‌ بازرگانی‌ بود و محل رفت‌ وآمد تجّار بـود. بر همین اساس در قـرن پنـجم هجری، معاملات در جزیره‌العرب‌ با سکه‌های طلای نیشابور انجام می‌شد.<ref>بیهقی، ابوالحسن، لباب‌ الانساب‌ و الاعقاب، ۱۴۱۰ق، ج‌۲، ص۴۹۹.</ref> اهمیت اقتصادی این منطقه موجب شد علویان ساکن در نیشابور نیز به تجارت و بازرگانی مشغول شوند.

بر اساس برخی منابع ورود تشیع به ایران و خراسان همزمان با فتوحات اسلامی در این منطقه بوده است. برخی منابع تاریخی به حضور شماری از صحابه و تابعینی که از شاگردان و وابستگان امام علی بودند یا با یاران ایشان ارتباط داشتند، نام برده‌اند که از جمله آن می‌توان به [[جعدة بن هبیره]] مخزومی (خواهرزاده امام علی)، [[حسن بصری|ابوسعید حسن بصری]]، عبدالله بن صامت (برادرزاده ابوذر غفاری)، علقمة بن قیس نخعی و غیاث بن عبدالله اشاره کرد. پس از حاکم شدن حجاج ثقفی بر عراق در دوره امویان، فشار وی بر شیعیان و دوستداران علی(ع) و کشتار آنان موجب شد شماری از قبایل یمنی شیعه مقیم کوفه نظیر ‌‌اشعریان راهی ایران شوند و در قم ساکن شدند. پس از مدتی برخی از آنان به خراسان مهاجرت کردند.<ref>امین عاملی، الشیعة فی مسارهم التاریخی،‌ ۱۴۲۶ق، ص۲۸۹; مظفر، تـاریخ الشـیعة، قم،‌ مکتبة‌ بصیرتی، ص۱۹۸؛ ابـن أثـیر،الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۳۷۴؛ مغنیه، الشـیعة فـی المـیزان،‌ بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ص۶۵.</ref>

*'''محبوبیت علویان:''' محبوبیت خاندان [[اهل البیت علیهم السلام|اهل بیت]] و [[علویان]] در میان ایرانیان به ویژه مردم [[خراسان بزرگ|خراسان]] فضای مناسبی را برای گسترش تشیع در این منطقه ایجاد کرد. قیام ابومسلم از مبلغان [[بنی عباس|بنی‌عباس]] و [[یحیی بن زید]] [[زیدیه|علوی]] در خراسان علیه [[خلافت بنی امیه|خلافت اموی]] گویای این مسأله است.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۵ش، ص۸۹-۹۹.</ref> بر اساس گزارش‌ها، مردم خراسان پس از کشته شدن یحیی در [[سال ۱۲۵ هجری قمری|سال۱۲۵ق]]، هفت روز عـزادارى كردنـد و در حمایت از علویان، فرزندان پسر به دنیا آمده در آن سال را به نام یحیی و پدرش [[زید بن علی]] نام‌گذاری کردند.<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، چاپ ۲، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۱۳.</ref> پیش از کشته شدن یحیی نیز اهالی نيشابور از وی دعوت كرده بودند در نيشابور بماند، ولى يحيى نپذيرفت.<ref>ابن‌‌عنبه، عـمدةالطـالب فی انساب آل‌ابی‌طالب، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۰.</ref>

[[علویان نیشابور]] به خاندان [[علویان|علوی]] و ساداتی گفته می‌شود که از سده سوم هجری به بعد در منطقه [[خراسان بزرگ|خراسان]] به ویژه نیشابور ساکن شدند.

خاندان‌های علوی نیشابور بیشتر از نسل حسین الاصغر و علی، فرزندان امام سجاد، بودند و بیشتر در قـدمگاه و اردلان و فيشان (بوژان کنونی) سکونت داشتند. سادات سجادی از نسل علی بن امام زین العابدین، به خاندان زباره (آل‌زباره) مشهورند. برخی عالمان شیعی نیشابور از خاندان زباره بودند. به طور کلی خاندان علوی نیشابور را می‌توان به صورت زیر تقسیم کرد:

{{ستون شروع|3}}

* فرزندان [[حسین الاصغر]] فرزند [[امام سجاد علیه السلام|امام سجاد]]

* فرزندان [[هارون پسر امام کاظم(ع)|هارون]] و [[حمزة بن موسی الکاظم (ع)|حمزه]] فرزندان [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی کاظم(ع)]]

* خاندان زانکی از نسل [[زید بن حسن بن علی علیه السلام|زید بن حسن بن علی(ع)]]

به سبب حضور گسترده خاندان علوی در نیشابور، قبرستانی متعلق به آنان وجود داشت که در گزارش‌های تاریخی نیشابور از آن با عنوان قبرستان اهل‌بیت(ع) یاد شده است. این قبرستان، زیارتگاه مردم نیشابور بوده است.<ref>حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، ۱۳۳۷ش، ص۱۴۵.</ref>

در جریان سفر امام رضا به مرو، ایشان در [[سال ۲۰۰ هجری قمری|۲۰۰ق]] نیشابور اقامت کردند. مدت دقیق اقامت امام به صورت متفاوت گزارش شده است. برخی محققان بر این باورند از گزارش مفصل حاکم نیشابوری از وقایع نیشابور در دوره حضور امام می‌توان اطمینان حاصل کرد که حضور [[امام رضا(ع)]]در این شهر به صـورت ورود از دروازه‌ای و خروج از دروازه دیگر نبوده، بلکه چند ماه در نیشابور اقامت داشته است.<ref>دشتی، تاریخ تشیع در نیشابور از آغاز تا پایان قرن چهارم هجری۲، ش۵، بهار۱۳۸۴ش، ص۱۰۵.</ref> مهم‌ترین حوادثی که در مدت اقامت امام گزارش شده است عبارتند از:

*'''استقبال مردم نیشابور از امام رضا:''' با ورود علی بن موسی (ع) به نیشابور بسیاری از مردم و علمای شهر از ایشان استقبال کردند. این استقبال در کتاب تاریخ نیشابور به صورت باشکوهی گزارش شده است.<ref>حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، تلخیص: خـلیفه نیشابوری، ۱۳۳۷ش، ص۱۳۱.</ref> به اعتقاد برخی پژوهشگران، این استقبال گویای محبوبیت خاندان اهل بیت در میان مردم و گرایش اهالی نیشابور به فرهنگ شیعی بوده است.<ref>دشتی، تاریخ تشیع در نیشابور، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۵.</ref>  

*'''زیارت قبر محمد محروق:''' یکی از اقدامات امام رضا در نیشابور زیارت قبر محمد محروق بود. محمد محروق در قیام ابن طباطبا به فرماندهی ابوالسرایا در ۱۹۹ق علیه مأمون عباسی شرکت کرد و پس از درگذشت ابن طباطبا رهبری قیام را برعهده گرفت.<ref>مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۳۹؛ ابوالفرج اصفهانی، مـقاتل الطـالبیین، ۱۴۰۵ق، ص۳۵۴؛ بـلاذری، انساب‌ الاشراف، چاپ‌ دوم، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۳م، ج۳، ص۴۵۹.</ref> پس از شکست قیام محمد محروق به دستور مأمون از عراق به خراسان منتقل شد<ref>ابوالفرج اصفهانی، مـقاتل الطـالبیین، ۱۴۰۵ق، ۳۵۵-۳۵۶ و ۳۶۴.</ref> و توسط عوامل خلیفه در ۲۰۰ق در نیشابور بر اثر مسمومیت به شهادت رسید و در همانجا دفن شد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مـقاتل الطـالبیین، ۱۴۰۵ق، ص۳۶۶.</ref> محمد محروق نوه زید بن علی است و در برخی منابع از او به عنوان امام زیدیه نام برده شده است.<ref>مروزی، الفخری فی أنساب الطالبیین، چاپ‌ اول، ۱۴۰۹ق،‌ ص۵۱.</ref> زیارت امام رضا از قبر محروق موجب شد مرقد او به عنوان یکی از زیارتگاه‌های شیعیان قرار بگیرد.<ref>حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، ۱۳۳۷ش، ص۱۴۴.</ref>

*'''حمام امام رضا:''' در منابع تاریخی و روایی به ماجرای حمامی در نیشابور اشاره شده که به سبب خشک شدن یا کم شدن آب قنات نزدیک آن، حمام متروکه و غیرقابل استفاده بود. زمانی که امام رضا قصد حمام کردن داشتند قنات خشک شده که به کهلان معروف بود، از آب فراوان برخوردار شد. این حمام پس از این واقعه به حمام رضا(ع) معروف شد و مردم از آب قنات حمام جهت تبرک استفاده می‌کردند.<ref>حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، تلخیص: خـلیفه نیشابوری، به کوشش بهمن کریمی، ۱۳۳۷ش، ص۱۳۲ و ۱۳۳؛شیخ‌ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۴۵.</ref>    

*'''سخنرانی امام در مسجد:''' یکی از اقدامات امام رضا در دوره اقامت در نیشابور نشر احادیث نبوی و ارشاد مردم بوده است. در محله قز، محل اقامت امام، مسجدی وجود داشت که ایشان به آن مسجد می‌رفتند. بر اساس گزارش‌های تاریخی، در زمان سخنرانی‌ امام، چند هزار نفر با دوات و قلم سخنان امام را ثبت و ضبط می‌کردند.<ref>حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، ۱۳۳۷ش، ص۱۳۶.</ref>  

* '''بدرقه امام:'''پس از آنکه مأمون دستور داد امام رضا را از نیشابور به مرو منتقل کنند،<ref> حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، ۱۳۳۷ش، ص۲۶.</ref> مردم نیشابور برای بدرقه ایشان آمدند. بر اساس منابع تاریخی زمانی مردم متوجه عزیمت امام شدند که ایشان از محل اقامت خود دور شده و در حال خروج از نیشابور بودند که این گویای بی‌اطلاعی مردم از سفر امام و خواست مأموران حـکومتی بر مخفی بودن خروج ایشان است. با این حال جمعیت زیادی برای بدرقه ایشان حضور داشتند و علمای شهر در دو نوبت مرکب ایشان را برای شنیدن حدیث متوقف کردند. در مرحله اول امام رضا به اصرار علمایی نظیر احمد بن حرب، یاسین بن نضر و یحیی بن یـحیی زمـام<ref>دشتی، تاریخ تشیع در نیشابور، ۱۳۸۴ش، ص۱۲۰.</ref> این روایت را از پیامبر(ص) نقل کرد:«الایمان معرفة بالقلب و اقرار باللسان‌ و عمل‌ بالأرکان.»<ref>اربلی،‌ کشف‌ الغمة‌ فی معرفة الأئمه، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م، ج۳، ص۱۰۰.</ref>

* '''حدیث سلسلة الذهب:''' امام رضا با اصرار ابوزرعه و محمد بن اسلم طوسی، دو تن از محدثان نامدار نیشابور، برای مرتبه دوم توقف کرده و در برابر مردم نیشابور حدیث قدسی مشهور به [[حدیث سلسلة الذهب]] را نقل کردند.<ref>شیخ‌ صدوق، عیون اخبار الرضا، چاپ اول، ۱۳۷۸، ج۲، ص۱۴۴ و ۱۴۵.</ref> بر اساس منابع تاریخی تنها محدثان شهر‌ و افرادی کـه‌ برای ثبت سخنان امام قـلم‌ و دوات آورده بودند در حدود ۲۴ هزار نفر بودند.<ref>ابن‌صبّاغ‌ مالکی، الفـصول المـهمّة فی معرفة احوال الأئمة(علیهم‌ السلام)،‌ ۱۳۷۵ش، ص۲۵۳و۲۵۴؛اربلی،‌ کشف‌ الغمة‌ فی معرفة الأئمه، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م، ج۳، ص۱۰۱.</ref>

مهاجرت گسترده علویان به سراسر قلمرو اسلامی موجب شد تا تشکیلاتی برای اداره امور سادات و علویان از سوی خلافت عباسی در نیمه نخست قرن سوم هجری تشکیل شود. به این تشکیلات دیوان نقابت گفته می‌شد. رئیس دیوان [[نقیب‌ النقبا]] نام داشت که از شخصیت­‌های مقبول سادت توسط خلیفه انتخاب می‌شد. در هر منطقه‌ای از قلمرو اسلامی نقیبانی به عنوان سرپرست نقابت آن منطقه فعالیت می‌کردند.<ref>خالقی، دیوان نقابت، ۱۳۸۷ش، ص؟</ref> نیشابور در برخی دوره‌ها مرکز دیوان نقابت بود و نقیب این شهر مسئولیت نقیب النقبا را برعهده داشت. نقیبان شهرهای بیهق، اسفراین، سرخس، نساء، سبزوار و طوس توسط او انتخاب می‌شدند.<ref>بیهقی، لباب‌ الانساب‌ و الاعقاب، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۶۳۰.</ref> نقیب النقبای نیشابور از اواخر قرن‌ سوم‌ تا‌ اواخر قرن چهارم در اختیار سادات حسینی زباره از نوادگان امام سجاد بود اما از اواخر قرن چهارم تا نیمه قرن ششم هـجری این مـنصب‌ در‌ اختیار سادات حسنی قرار گـرفت و پس‌ از این دوره به سادات آل زباره بازگشت.<ref>ولوی / دشتی، نقش علویان در گسترش تشیع در نیشابور، ۱۳۹۰ش، ص۱۲۵ - ۱۲۹. </ref>

#'''رسیدگی به امور ثبت ازدواج، ولادت و فوت علویان:''' این کار برای حفظ اصالت سادات و جلوگیری از ازدواج زن عـلوی‌ بـا‌ مرد‌ غیرعلوی صورت می‌گرفت.<ref>قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۲۲۰.</ref>

#'''پیگیری امور مذهبی علویان:''' نقیبان ‌‌مجالس‌ سخنرانی و موعظه برای علویان برگزار می‌کردند و آنها را به رعایت آداب اسلامی و اجتماعی فرا می‌خواندند‌ تا‌ حـرمت خاندان‌ پیـامبر حفظ شود.<ref>الهی زاده/ سیروسی، علویان خراسان و روابط درون گروهی و برون گروهی آنان، ۱۳۹۱ش.</ref>

#'''داوری‌ در منازعات علویان:''' بـرای کشیده نشدن درگیری میان علویان به دادگاه‌های عمومی، امور دادرسی و قضاوت و اجرای حکم توسط دیوان نقابت انجام می‌شد.<ref>ماوردی، احکام السلطانیة و الولایات الدینیه، ۱۹۹۶م، ص۱۲۳.</ref>

#'''رسیدگی به‌ موقوفات علویان و پرداخت سهم سادات:''' در گذشته موقوفاتی شامل زمین، آب و غیر آن، متعلّق به عـلویان وجـود داشـت که نقیبان پس از ارزیابی هزینه و درآمد آن، سود حاصله را مـیان عـلویان تـقسیم‌ مـی‌کردند. همچنین [[سهم سادات]]([[خمس]]) که از سوی شیعیان پرداخت می‌شد توسط نقیبان به سادات داده می‌شد.<ref>ماوردی، احکام السلطانیة و الولایات الدینیه، ۱۹۹۶م، ص۱۲۳.</ref>

{{ستون شروع|3}}

*[[فضل بن سنان نیشابوری]] (وکیل [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]])  

*[[ابراهیم بن عبده نیشابوری]] (وکیل [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام حسن عسکری]] و [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام مهدی]])

*[[محمد بن مـوسی نـیشابوری]] (وکیل امام حسن عسکری)

*[[محمد بن شاذان]] (وکیل امام مهدی )

[[پرونده:فضل بن شاذان نیشابوری.jpg|بندانگشتی|250px|آرامگاه [[فضل بن شاذان نیشابوری]] در نیشابور]]

ابومحمد فضل بن شاذان بن خلیل اَزْدی نیشابوری (درگذشت [[سال ۲۶۰ هجری قمری|۲۶۰ق]])، [[کلام|متکلم]] و [[فقیه]] [[امامیه|امامی]] و از اصحاب [[امام هادی]](ع) و [[امام حسن عسکری (ع)]] است.<ref>طوسی، الرجال، ۱۳۸۰ق، ص۴۲۰؛ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۵۴۲ -۵۴۳؛ طوسی، الرجال، ۱۳۸۰ق، ص۴۳۴.</ref> پدر او نیز از محدّثان امامیه به شمار می‌آمد.<ref>نک: نجاشی،الرجال، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۶؛ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ۱۳۴۸ش، جاهای مختلف</ref>

عبدالسلام بن صالح مشهور به [[اباصلت هروی|خواجه اباصلت هِرَوی]] از [[الگو:یاران امام رضا علیه السلام| یاران امام رضا]]، از محدثان و متکلمان شیعه است.<ref>شانه‌چی، «اباصلت هروی»، نامه آستان قدس، ۱۳۴۰ش، ص۵۶.</ref> او در جریان ورود امام رضا به خراسان به این منطقه آمد و از ملازمان امام شد. اباصلت از راویان [[حدیث سلسلةالذهب]]<ref>شانه‌چی، «اباصلت هروی»، نامه آستان قدس، ۱۳۴۰ش، ص۵۹.</ref> است. او کتابی درباره چگونگی [[شهادت امام رضا]] به دست [[مأمون]] تألیف کرده است.<ref>نجاشی، رجال، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۱.</ref>

شطیطه نیشابوری معروف به بی‌بی شطیطه یکی از زنان [[شیعه]] نیشابور است که در دوره امامت [[امام صادق علیه السلام|امام صادق(ع)]] و اوئل دوره [[امامت]] [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی کاظم(ع)]] زندگی کرده است. بر اساس منابع روایی، از میان وجوهات شرعی که مردم نیشابور برای امام کاظم در [[مدینه]] فرستاده بودند تنها یک درهم و قطعه‌ای پارچه را که بی‌بی شطیطه به عنوان وجوهات داده بود از طرف امام دریافت شد و به سفارش امام کاظم بقیه وجوهات به مردم نیشابور برگردانده شد. امام موسی کاظم کیسه‌ای پول حاوی چهل درهم و قطعه‌ای پارچه از [[کفن]] خود برای بی‌بی شطیطه به محمد بن علی نیشابوری، نماینده مردم نیشابور، داد و از او خواست تا ضمن ابلاغ سلام امام به این زن، وعده دهد که برای قدردانی از بی‌بی شطیطه بر جسد او [[نماز میت|نماز]] بگزارد.<ref>[http://www.awqafneyshabur.ir/?p=480 زیارتگاه بانو بی بی شطیطه (رحمه الله علیها)، پایگاه اینترنتی اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان نیشابور، تاریخ بازدید: ۲ بهمن ۱۳۹۵.]</ref> او در حدود سال 149ق از دنیا رفت. امروزه آرامگاه بی‌بی شطیطه در شمال غربی نیشابور یکی از اماکن زیارتی این شهر شمرده می‌شود.<ref>[http://www.yjc.ir/fa/news/4531553/%D8%A2%D8%B1%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%B4%D8%B7%DB%8C%D8%B7%D9%87-%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AE%D8%B7%D9%87-%D8%B4%D8%B1%D9%82 آرمگاه بی بی شطیطه نیشابور نماد ولایت مداری مردم خطه شرق، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار: ۰۷ شهریور ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲ بهمن ۱۳۹۵ش.]</ref>

محمد بن‌ محمد بن زید مشهور به محروق نوه زید بن علی است که در قیام [[محمد بن ابراهیم بن طباطبا|ابن‌طباطبا]] در [[سال ۱۹۹ هجری قمری|سال ۱۹۹ق]] شرکت کرد. به دنبال درگذشت ابن‌طباطبا محمد محروق رهبر قیام شد.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۳۹.</ref> از این رو در برخی منابع از وی با لقب امام [[زیدیه|زیدیان]] یاد می‌شود.<ref>مروزی، الفخری فی أنساب الطالبیین، ۱۴۰۹ق، ص۵۱.</ref> پس از شکست قیام در [[سال ۲۰۰ هجری قمری|سال ۲۰۰ق]]<ref>ابوالفرج اصفهانی، مـقاتل الطـالبیین، ۱۴۰۵ق، ۳۵۵-۳۵۶‌ و ۳۶۴.</ref> به دستور حـسن‌ بـن‌ سهل والی [[بنی عباس|عباسیان]] در [[بغداد]] به [[مرو]] مرکز خلافت مأمون اعزام شد<ref>ابوالفرج اصفهانی، مـقاتل الطـالبیین، ۱۴۰۵ق، ص۳۶۶‌.</ref> و بنابر قولی در نیشابور<ref>حاکم نیشابوری، تاریخ نـیشابور، ص۱۳۴.</ref> به قتل رسید.<ref>مروزی، الفخری فی أنساب الطالبیین، ص۵۱.</ref> در برخی گزارش‌ها بدون استناد به منبعی نقل شده است وی را در آتش سوزاندند از این رو به او محروق (به معنای سوزانده شده) گفته می‌شود اما در منابع معتبر نیشابور به نحوه مرگ او و سوزاندن وی اشاره‌ای نشده است.<ref>دشتی، تاریخ تشیع در نیشابور از آغاز تا پایان قرن چهارم هجری (۲)، ۱۳۸۴ش، ش۵، ص۱۱۴.</ref> در محل قبر وی آرامگاه و مسجدی ساخته شد. در دوره کنونی این آرامگاه در نزدیکی مقبره خیام قرار دارد و یکی از اماکن زیارتی در نیشابور است.<ref>دشتی، تاریخ تشیع در نیشابور از آغاز تا پایان قرن چهارم هجری (۲)، ۱۳۸۴ش، ش۵،ص۱۰۹.</ref>

{{پانویس2}}

{{منابع|2}}

* ابـن‌أثـیر، عـزّالدین أبـی الحسن علی بـن مـحمد‌ شیبانی،‌ الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.

* ابن‌صبّاغ‌ مالکی، علی بن محمد بن احـمد، الفـصول المـهمّة فی معرفة احوال الأئمة(علیهم‌ السلام)،‌ تهران، انتشارات اعلمی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.  

* ابن‌‌عنبه،جمال الدین احمد‌ بن‌ علی الحسینی، عـمدة الطـالب فی انساب آل ابی طالب، قم، مؤسسه انصاریان، ۱۴۱۷ق.

* ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین اموی، مـقاتل الطـالبیین، قم،‌ منشورات رضی، چـاپ دوم، ۱۴۰۵ق.

* اربلی،‌ ابی‌الحـسن عـلی بن‌ عیسی‌، کشف‌ الغمة‌ فی معرفة الأئمه (علیهم السلام)، بیروت، دارالأضواء، چـاپ دوم، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.

* بـلاذری، احـمد بن یـحیی بـن جـابر،‌ انساب‌ الاشراف، تحقیق:‌ سهیل‌ ذکّار‌ و ریـاض زرکـلی، بیروت، دارالفکر، چاپ‌ دوم، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۳م.

* حاکم نیشابوری، ابوعبدالله محمد بن عبدالله، تاریخ نیشابور، تلخیص: محمد بن حـسن بـن احمد (مشهور به خـلیفه نیشابوری، به کوشش بهمن کریمی، تهران، کتابخانه ابـن‌سینا،‌ ۱۳۳۷ش.

* شیخ‌ صدوق، محمد بن علی بـن بـابویه قمی، عیون اخبار الرضا، قم، انتشارات شریف رضی، چاپ اول، ۱۳۷۸.

* ماوردی، احکام السلطانیة و الولایات الدینیه، بیروت، دار الفکر، ۱۹۹۶م.

* مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب، چـاپ دومـ: قم، دارالهجره، ۱۴۰۹ق.

* مـغنیه، مـحمد جواد، الشیعة فی المیزان، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، بی‌تا.

* یاقوت حـموی، معجم البلدان، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.

* [http://www.rovzane.com/blog/show/%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%D9%8A-%D9%85%D9%85%D8%AA%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D9%8A%D8%B9%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%8A%D8%A8%D8%AA-%D8%B5%D8%BA%D8%B1%D9%8A.html نیشابور، حوزه علمي ممتاز شيعه در دوران غيبت صغري]

* [http://www.hawzah.net/fa/Article/View/41497 تاریخ تشیع در نیشابور 2]

* [http://www.hawzah.net/fa/Article/View/84072/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%281%29-%28%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B1%D9%86-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C%29 تاریخ تشیع در نیشابور 1]