آیه خمس: تفاوت میان نسخه‌ها

در پایان آیه، قدرت نامحدود الهی را یاد آور می‌شود و میگوید: خدا بر همه چیز توانا است {{حدیث|'''وَ اللَّهُ عَلی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ'''}}.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۷، ص۱۷۲</ref>

واژه «غنم» و «غنیمت» به معنای رسیدن به در آمد از راه تجارت و یا صنعت و یا جنگ است، با توجه به فضای نزول [[آیه]] شریفه در این جا مقصود غنیمت جنگی است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۹، ص۸۹</ref>

راغب اصفهانی میگوید: «غَنَم» به دو فتحه- معنایش روشن و شناخته شده است، اما «غُنم» - به ضمه حرف اول و سکون حرف دوم- به معنای رسیدن و دست یافتن به فائده است، سپس در هر درآمدی که از راه جنگ و از ناحیه دشمنان و غیر آنان به دست آید به کار رفته است و آیه شریفه فوق نیز به همین معنا است.<ref>راغب اصفهانی، مفردات فی الفاظ القرآن، ص۶۱۵</ref>

«یتیم» به معنای انسانی است که در خردسالی‌اش پدرش مرده باشد، و می‌گویند که در همه انواع حیوانات یتیم آن حیوانی است که مادر خود را از دست داده باشد، تنها انسان است که یتیم بودنش از ناحیه پدر است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۹، ص۸۹</ref><ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص۱۲۴</ref>

مسکین مبالغه در سکون است که عبارت است از کسی که به نهایت سکون رسد و از حد آن تجاوز کند. ازاین رو مسکین به کسی گفته می‌شود که توانایی و تمکن مالی او ناچیز و محدود باشد به طوری که به دلیل بیماری، یا پیری، یا ضعف بدنی و یا مالی از تلاش در جهت توسعه معیشت خویش ناتوان و عاجز باشد.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج ۵، ص۲۰۰</ref>

در [[آیه]] شریفه منظور از یتیمان، مسکینان و واماندگان در راه، تنها ایتام، مساکین و [[ابن سبیل|ابناء سبیل]] از [[بنی هاشم]] و [[سادات]] می‌باشند، هر چند که ظاهر آیه مطلق است و قیدی در آن دیده نمی‌شود اما به واسطه روایات زیادی که در تفسیر آیه از [[ائمه]] [[اهل بیت]](ع) وارد شده است به بنی هاشم اختصاص پیدا می‌کند.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج ۹، کتاب الخمس.</ref><ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ج ۱، ص۲۲۱- ۲۱۸.</ref> همان گونه که بسیاری از احکام در متن قرآن به طور مطلق آمده ولی شرائط و قیود آن بوسیله [[سنت]] بیان شده است و این منحصر به آیه مورد بحث نیست.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۷، ص: ۱۷۵</ref>

مفسران شیعه با تکیه بر [[روایات]] وارده از [[اهل البیت علیهم السلام|اهلبیت]](ع) بر این باور‌اند که مقصود از غنیمت در این آیه -همان گونه که لغت شناسان گفته‌اند-<ref>راغب اصفهانی، مفردات فی الفاظ القرآن، ص۶۱۵</ref><ref>ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۲، ص۴۴۵.</ref> هر چیزی است که غنیمت شمرده شود، هرچند غنیمت جنگیِ مأخوذ از کفار نباشد. هرچند مورد نزول آیه، غنیمت جنگی است، به کلی‌بودن مفهوم آیه آسیبی نمی‌رساند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۹، ص۹۱.</ref>

بنا بر این از نظر علمای شیعه، غنیمت معنی وسیعی دارد و هر گونه درآمد و سود و منفعتی را شامل می‌شود؛ زیرا معنی لغوی این لفظ عمومیت دارد و دلیل روشنی بر تخصیص آن در دست نیست و صرف قرارگرفتن آیه در سیاق آیات [[جهاد]]، نمی‌تواند مانع عمومیت آیه گردد.<ref>مکارم شیراز، تفسیر نمونه، ج ۷، ص۱۸۱.</ref>

قرطبی می‌گوید: غنیمت در لغت چیزی است که فرد یا جماعتی با کوشش به دست میآورند. وی با ادعای اجماع علمای اهل سنت در این خصوص، بر آنست که مراد از غنیمت در [[آیه]]، اموالی است که با قهر و غلبه در جنگ به مردم میرسد، البته این قید در معنای لغوی وجود ندارد بلکه عرف شرع، این واژه را قید زده است.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج ۸، ص۱.</ref> دیگر مفسران معروف اهل سنت مانند آلوسی و فخر رازی نیز همین نظر را دارند.<ref>آلوسی، روح المعانی، ج ۵، ص۲۰۰.</ref><ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج ۱۵، ص۴۸۴.</ref> بنا براین از نظر اهل سنت خمس تنها به غنایم جنگی تعلق می‌گیرد.

# قرآن کریم.

# ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب حوزه، ۱۳۶۳ش.

# آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم،‌ بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.

# حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۹ق، چاپ اول.

# حسکانی، عبید الله بن عبدلله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازله فی اهل البیت، بیروت (لبنان)، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق، الطبعه الاولی.

# حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق، چاپ دوم.

# راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات فی الفاظ القرآن،‌ بیروت (لبنان)، دار القلم، ۱۴۱۲ق.

# طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، نشر اسلامی جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.

# طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن،‌ بیروت (لبنان)، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.

# فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب،‌ بیروت (لبنان)، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، سوم.

# قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش، اول.

# مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، ۱۳۸۷ش.

# مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،‌ تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.