شب اول قبر: تفاوت میان نسخه‌ها

مطابق آموزه‌های دینی و [[روایات]]، از زمان [[احتضار]] و لحظات آغازین مرگ، انسان نتیجه و پیامد اعمال خود را مشاهده می‌کند و از آن‌ها شادمان و یا در رنج و عذاب است. در ساعات و روزهای اول مرگ، [[روح]] در عین این که در [[برزخ]] است، خود را در کنار بدن مادی و به نوعی متحد با آن می‌یابد. بر اساس اُنس زیادی که در دنیا به بدن مادی داشته، توجه و ارتباط بیش‌تری با این بدن دارد و با حمل و حرکت و غسل دادن بدن، مثل این که با آن و به دنبال آن می‌باشد و با دفن بدن مادی، روح خود را در قبر می‌بیند.<ref> محمد شجاعی، معاد،ج ۲،ص ۲۴۹،نشر امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۲ ش</ref>

به محض ورود میت به قبر، شب اول [[قبر]] او آغاز می‌شود و سخت‌ترین شبی است که میت تجربه می‌کند و گریزی از آن نیست. حالات شخص فوت شده در قبر به شدت متأثر از اعمال و باورهای او و مقدار علاقه و وابستگی او به دنیای مادی است.{{مدرک}}

حکمای مسلمان با استناد به روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]<ref>امام صادق(ع): «البرزخ القبر و هو الثواب و العقاب بین الدنیا و الآخرة: برزخ عبارت از قبر است که همان عقاب و ثواب بین دنیا و آخرت می‌باشد. بحارالأنوار، ج ۶، ص۲۱۸</ref> مراد از قبر و همه حوادث مربوط به آن را [[عالم برزخ]] می‌دانند. مطابق این دیدگاه، ورود به قبر و شب اول قبر همان لحظات آغازین مرگ است و ارتباطی به [[دفن]] بدن ندارد.{{مدرک}}

پس از دفن مرده، اولین [[فرشته|فرشته‌ای]] که در قبر بر او وارد می‌شود «مَلَک رومان» است.{{مدرک}} [[امام سجاد(ع)]] در [[دعای سوم صحیفه سجادیه]] بر این فرشته درود می‌فرستد.<ref> وَ رُومَانَ فَتَّانِ الْقُبُورِ: رومان آزمایش‌کننده مردگان در گور</ref> کار این ملک، شمارش و جمع بندی اعمال فرد و تشکیل پرونده‌ای برای اوست که نامه عمل او به حساب می‌آید. این نامه که جنس و کیفیت آن برای ما ناشناخته است تا [[قیامت]] با او خواهد بود. در قیامت همین نامه را می‌گشایند و محاسبه او بر اساس همین پرونده است.<ref> عالم پس از مرگ، ص۲۷۴</ref>

همین فرشته مطابق اعمال فرد، به فرشتگان بعدی سفارش به سخت‌گیری یا رفق و مدارا با میت می‌کند.<ref> عالم پس از مرگ، ص۲۷۴</ref>

سؤالات [[نکیر و منکر]] از مهمترین حوادث شب اول قبر است.{{مدرک}} این فرشتگان پس از فرشته‌ای به نام رومان وارد قبر می‌شوند. یکی در جانب راست و دیگری در جانب چپ متوفی قرار می‌گیرد و سؤالاتی از او می‌پرسند. چنانچه فرد کافر یا گناهکار باشد آن دو فرشته با چهره‌هایی وحشتناک بر او ظاهر می‌شوند و او را عذاب می‌کنند و قبر پر از آتش خواهد شد در این صورت این دو فرشته «نَکیر و مُنکَر» خوانده می‌شوند.{{مدرک}} اگر فرد با [[ایمان|ایمانی]] باشد، با کمک و لطف اولیاء الهی می‌تواند پاسخ سؤالات را بدهد و آن دو فرشته با چهره‌هایی زیبا به او بشارت [[بهشت]] و قبر او را با نعمتهای الهی گسترش می‌دهند. در این حالت این دو فرشته «بَشیر و مُبَشِّر» نام دارند.{{مدرک}}<ref group="یادداشت">شیخ مفید می‌گوید: در برخی از روایات نام دو ملکی که بر کافر نازل می‌شوند ناکر و نکیر و نام دو ملکی که بر مؤمن نازل می‌شوند مبشر و بشیر ذکر شده است، گفته شده اگر نام دو ملک کافر نکیر و ناکر است به خاطر این است که کافر منکر حق است و منکر آن ملایکه و از آمدن آنها ناخشنود است و دو ملک مؤمن مبشر و بشیر است چون آن دو رضایت و ثواب خدا را بر او بشارت می‌دهند. شرح عقاید صدوق یا تصحیح الاعتقاد، شیخ مفید، ص۲۲۰; علم الیقین، فیض کاشانی، ۲ / ۱۰۷۳</ref>

بنابر [[حدیث|روایات]]، در این شب، از ایمان شخص متوفی پرسیده می‌شود و این که آیا به [[خدا]] و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبرش]] ایمان دارد و چه کسی را به عنوان پیشوا و [[امامت|امام]] خود برگزیده است:<ref group="یادداشت">قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ: «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا دَخَلَ حُفْرَتَهُ یأْتِیهِ مَلَکانِ:اَحَدُهُمَا مُنْکرٌ وَ الْآخَرُ نَکیرٌ، فَأَوَّلُ مَا یسْأَلَانِهِ عَنْ رَبِّهِ وَ عَنْ نَبِیهِ وَ عَنْ وَلِیهِ، فَإِنْ أَجَابَ نَجَا، وَ إِنْ تَحَیرَ عَذَّبَاه». کشف المحجة لثمرة المهجة، ص: ۲۷۳</ref> در روایات دیگر، سؤالات بیشتری بیان شده است.{{مدرک}}

بر اساس برخی [[روایات]]، سؤال و جواب شب اول قبر عمومی است و همه انسانها را در برمی‌گیرد. برخی عالمان از این عمومیت دو مورد را استثنا کرده‌اند: کسانی مانند پیامبران و [[امامان معصوم|امامان]]، و کسانی که شرایط سؤال کردن در آنها وجود ندارد مانند کودکان و دیوانگان. علامه مجلسی با اشاره به عدم وجود [[روایت]] صریحی در این باره، معتقد است بهترین کار عدم اظهار نظر در این مسئله است.<ref>بحارالانوار، ج۶، ص۲۷۸</ref>

بر اساس برخی دیگر از روایات، سؤال و جواب در قبر مخصوص مؤمنان یا کافران محض است. [[علامه طباطبائی]] در کتاب حیاة ما بعد الموت بر همین اساس، سؤال و جواب در قبر را مربوط به عموم مردم نمی‌داند.<ref>طباطبائی، حیاة ما بعد الموت، ص۱۴۰</ref>

علاوه بر اعمال و صدقات و نماز<ref group="یادداشت">پیغمبر- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- سؤال کردند، فرمود: [[نماز]] از واجبات دین است...شفیع نزد ملک الموت، و مونس قبر و فرش زیر پهلو است. جواب نکیر و منکر است. اگر مرده مؤمن و طاعتکار بود عقل و هوشش بجای بماند و به جواب و حجّت، ایشان را دفع کند و قبر وی باغی گردد از باغهای بهشت، و اگر کافر و [[فاسق]] باشد در ماند و قبرش گودالی گردد از گودال‌های دوزخ. شهاب الأخبار با ترجمه،متن، ۸۰، الباب الاول</ref> و [[روزه]] خود شخص، برخی اعمال مانند نماز هدیه و [[نماز لیلة الدفن]] از طرف بازماندگان نیز در برطرف شدن یا کاهش سختی‌های قبر مؤثر است.{{مدرک}}

میان قبر برزخی و قبر خاکی ارتباط خاصی حاکم است, یعنی میان روح انسان در برزخ و بدن مادی او در قبر خاکی ارتباط وجود دارد و این ارتباط, در اصل از ارتباط روح و بدن مادی که در طول زندگی دنیوی با یکدیگر نوعی اتحاد داشته‌اند سرچشمه می‌گیرد. با مرگ ارتباط روح و بدن به کلی قطع نمی‌شود, بلکه ارتباط اندکی میان روح برزخی و بدن خاکی و مادی وجود دارد. از همین رو قبر خاکی با قبر و عالم برزخی ارتباط داشته و با وجود حضور روح در عالمی فوق ماده, توجه خاصی به بدن مادی و به نقطه‌ای که بدن خاکی در آن است دارد و بر اساس همین ارتباط میان قبر برزخی و قبر خاکی است که دستورات و احکام خاصی در باب قبر خاکی, [[تشییع جنازه]]، [[کفن]], دفن, حرمت قبور, استحباب [[زیارت قبور]], [[دعا]], طلب رحمت و [[استغفار|مغفرت]] بر سر قبور و نظایر آنها در [[شریعت]] اسلامی وجود دارد.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D9%82%D8%A8%D8%B1/162939 شب اول قبر]، پرسمان دانشجویی.</ref>

این ارتباط میان روح انسان در [[برزخ]] و بدن مادی او در قبر خاکی در ساعت و روزهای اول مرگ بیش از روزها و اوقات بعدی است و این به دلیل الفت شدیدی است که روح با بدن مادی در این دنیا داشته که البته به تدریج با انس گرفتن روح با [[بدن برزخی]] و قالب مثالی از این توجه و ارتباط کاسته شده و ارتباط ضعیفی میان روح و بدن خاکی باقی می‌ماند.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D9%82%D8%A8%D8%B1/162939 شب اول قبر]، پرسمان دانشجویی.</ref>

* [https://www.porseman.com/article/%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D9%82%D8%A8%D8%B1/130848 شب اول قبر، پرسمان دانشجویی، تاریخ بازدید: ۲۸ دی ۱۳۹۹ش.]