۱۷٬۱۹۲
ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (اصلاح پانویس) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (تمیزکاری) |
||
خط ۵: | خط ۵: | ||
اسباب، جمع سبب و به معنای هر چیزی است که برای رسیدن به هدف میتوان از آن کمک گرفت؛ این کلمه و مشتقات آن در معانی پیوند، ابزار، باعث و خویشاوند به کار رفتهاند.<ref>فراهیدی، العین، ج۲، ص۷۷۹-۷۸۰.</ref> | اسباب، جمع سبب و به معنای هر چیزی است که برای رسیدن به هدف میتوان از آن کمک گرفت؛ این کلمه و مشتقات آن در معانی پیوند، ابزار، باعث و خویشاوند به کار رفتهاند.<ref>فراهیدی، العین، ج۲، ص۷۷۹-۷۸۰.</ref> | ||
منظور از اسباب نزول، پرسشها، رفتارهای نیک و بد و همچنین حوادثی است که در زمان رسالت پیامبر(ص) اتفاق افتاده و در پی آنها برخی از آیات یا سورههای قرآن نازل شده است.<ref> ناصحیان، ۱۳۸۹ش، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref> گفته شده است اصطلاح اسباب نزول در نخستین آثار [[امامیه]] به صورت اسباب التنزیل<ref>نعمانی، تفسیر، | منظور از اسباب نزول، پرسشها، رفتارهای نیک و بد و همچنین حوادثی است که در زمان رسالت پیامبر(ص) اتفاق افتاده و در پی آنها برخی از آیات یا سورههای قرآن نازل شده است.<ref> ناصحیان، ۱۳۸۹ش، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref> گفته شده است اصطلاح اسباب نزول در نخستین آثار [[امامیه]] به صورت اسباب التنزیل<ref>نعمانی، تفسیر، ص۴، بنقل از معرفت و لسانی فشارکی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی ذیل مدخل اسباب النزول، ج۸، ص۱۲۶.</ref> به کار رفته و بعدها به صورت اسباب نزول القرآن یا اسباب النزول مصطلح شده<ref>ریپین، اسباب النزول، ۱۹۸۵م، ص۱۵-۱۴.</ref> و عنوان رشتهای از [[علوم قرآنی]] قرار گرفته است.<ref>فخررازی، اسرار التنزیل، ۱۳۰۱ق، ج۱، ص۱۰۷. </ref> | ||
== تفاوت شأن نزول و اسباب نزول== | == تفاوت شأن نزول و اسباب نزول== | ||
بر اساس دیدگاه برخی از مفسران اسباب نزول با شأن نزول متفاوت است. آنان شأن نزول را شامل همه حوادث و اشخاصی میدانند که قبل از نزول قرآن یا همزمان با نزول آن، آیه یا آیاتی از قرآن درباره آنها نازل شده و هچنین اشخاص یا حوادثی که پس از نزول قرآن، آیه یا آیاتی از قرآن بر آنها تطبیق شده است. اما سبب نزول را تنها پیشآمدهایی میدانند که در پی آن، آیه یا آیاتی نازل شده است.<ref> زرقانی، مناهل العرفان، ۱۴۰۹ق، ۱۰۸-۱۰۹؛ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهمالسلام، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref> البته در برخی از کتابهای تفسیری به جای سبب نزول تعبیر شأن نزول به کار میرود.<ref> ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۶.</ref> منشأ مرداف دانستن آن دو برخی از تفاسیر فارسی مانند کشف الاسرار میبدی و [[روض الجنان و روح الجنان|روض الجنان]] و نیز کاربرد «فنزلت...» در بسیاری از روایات اسباب نزول، | بر اساس دیدگاه برخی از مفسران اسباب نزول با شأن نزول متفاوت است. آنان شأن نزول را شامل همه حوادث و اشخاصی میدانند که قبل از نزول قرآن یا همزمان با نزول آن، آیه یا آیاتی از قرآن درباره آنها نازل شده و هچنین اشخاص یا حوادثی که پس از نزول قرآن، آیه یا آیاتی از قرآن بر آنها تطبیق شده است. اما سبب نزول را تنها پیشآمدهایی میدانند که در پی آن، آیه یا آیاتی نازل شده است.<ref> زرقانی، مناهل العرفان، ۱۴۰۹ق، ۱۰۸-۱۰۹؛ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهمالسلام، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref> البته در برخی از کتابهای تفسیری به جای سبب نزول تعبیر شأن نزول به کار میرود.<ref> ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۶.</ref> برخی احتمال دادهاند که منشأ مرداف دانستن آن دو برخی از تفاسیر فارسی مانند کشف الاسرار میبدی و [[روض الجنان و روح الجنان|روض الجنان]] و نیز کاربرد «فنزلت...» در بسیاری از روایات اسباب نزول است.<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/77.htm#f1 دائرة المعارف قرآن کریم جلد دوم؛ اسباب نزول، بازبینی: ۲۳ اسفند ۱۳۹۵.]</ref> | ||
== آیات دارای اسباب نزول و آیات فاقد آن== | == آیات دارای اسباب نزول و آیات فاقد آن== | ||
برخی از آیات و سورههای قرآن سبب نزول خاص دارند.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۲۰.</ref> این آیات و سورهها در پی حادثهای مهم یا پرسشهای [[صحابه]] از پیامبر و یا اوضاع و شرایط مسلمانان نازل میشده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش ص۲۰.</ref> تعداد اسباب نزول را حدود ۴۶۰ حادثه دانستهاند.<ref>حنفی، دراسة فی اسباب النزول، | برخی از آیات و سورههای قرآن سبب نزول خاص دارند.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۲۰.</ref> این آیات و سورهها در پی حادثهای مهم یا پرسشهای [[صحابه]] از پیامبر و یا اوضاع و شرایط مسلمانان نازل میشده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش ص۲۰.</ref> تعداد اسباب نزول را حدود ۴۶۰ حادثه دانستهاند.<ref>حنفی، دراسة فی اسباب النزول، ص۱۳۶، بنقل از حاجی میرزایی، اسباب نزول، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۱۹۲.</ref> اما بسیاری از آیات و سورهای قرآن شأن نزول ندارند و به هیچ حادثه و پرسشی که همزمان با نزول وحی روی داده باشند مربوط نیستند، البته نیاز انسانها به رهنمودهای الهی انگیزه کلی برای نزول آنها بیان شده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۱۹.</ref> بیشتر آیات و سورههایی که رویدادهای مربوط امّتهای گذشته در آنها مطرح شده {{یادداشت|البته بخشی از قصص و تاریخ زندگانی امتهای گذشته احیاناً دارای سبب خاصی از لحاظ نزول است، از قبیل تاریخ زندگانی «[[ذو القرنین]]» که از پی سؤال مردم در [[قرآن کریم]] بازگو شده است.<ref> زرقانی، مناهل العرفان، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۹؛ حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۱۰۹.</ref>}} همچنین آیات و سورههایی که شامل بسیاری از اخبار غیبی و ترسیم دورنمای [[عالم برزخ]]، و [[بهشت]] و [[دوزخ]]، و حالات روز [[قیامت]]، و گزارش احوال بهشتیان و دوزخیان در آنها آمده، سبب نزول خاص ندارند.<ref> زرقانی، مناهل العرفان، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۹؛ حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۱۹-۲۰.</ref> | ||
== فایده دانستن اسباب نزول == | == فایده دانستن اسباب نزول == | ||
خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
بسیاری از مفسران شیعی با دیدگاه اصولی{{یادداشت|در قاعده عدم تداخل اسباب، عموم لفظ را معتبر میدانستند نه خصوص سبب را.<ref>بجنوردی، القواعد الفقهیه، ۱۳۸۹ق، ج۳، ص۱۸۱-۲۱۷.</ref>}} با اسباب نزول مواجه گردیدهاند. از این رو در مواردی روایات رسیده از طرق اهل سنت بیش از چندین هزار روایت است اما از طرق شیعه چند صد روایت بیشتر در دست نیست.<ref> طباطبایی قرآن در اسلام، ۱۳۹۴ق، ص۱۷۳.</ref> | بسیاری از مفسران شیعی با دیدگاه اصولی{{یادداشت|در قاعده عدم تداخل اسباب، عموم لفظ را معتبر میدانستند نه خصوص سبب را.<ref>بجنوردی، القواعد الفقهیه، ۱۳۸۹ق، ج۳، ص۱۸۱-۲۱۷.</ref>}} با اسباب نزول مواجه گردیدهاند. از این رو در مواردی روایات رسیده از طرق اهل سنت بیش از چندین هزار روایت است اما از طرق شیعه چند صد روایت بیشتر در دست نیست.<ref> طباطبایی قرآن در اسلام، ۱۳۹۴ق، ص۱۷۳.</ref> | ||
== علم اسباب نزول== | == علم اسباب نزول== | ||
علم اسباب نزول، دانشی است که از اوضاع، شراط، زمان و مکان نزول آیات و سورههای قرآنی و زمینهها و داستانهای مربوط به آن بحث میکند.<ref>حاجی خلیفه، ج۱، ص۷۶.</ref> مسائل این علم را مجموعه روایات شأن نزول و اسباب نزول تشکیل میدهند. فایده این علم را فهم آسانتر و درستتر آیات قرآنی دانستهاند. | علم اسباب نزول، دانشی است که از اوضاع، شراط، زمان و مکان نزول آیات و سورههای قرآنی و زمینهها و داستانهای مربوط به آن بحث میکند.<ref>حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۷۶.</ref> مسائل این علم را مجموعه روایات شأن نزول و اسباب نزول تشکیل میدهند. فایده این علم را فهم آسانتر و درستتر آیات قرآنی دانستهاند. | ||
== کتابشناسی== | == کتابشناسی== | ||
ابن ندیم نخستین مجموعههای تدوین یافته درباره اسباب نزول را از [[ابن عباس]] دانسته است.<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۴۰، بنقل از | ابن ندیم نخستین مجموعههای تدوین یافته درباره اسباب نزول را از [[ابن عباس]] دانسته است.<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۴۰، بنقل از معرفت و لسانی فشارکی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی ذیل مدخل اسباب النزول، ج۸، ص۱۲۸.</ref> گفته شده ابن مدینی (۲۳۴ق)به عنوان نخستین دانشمندی مشهور شده که درباره اسباب نزول کتاب نوشته<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۱۵۳، بنقل از معرفت و لسانی فشارکی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی ذیل مدخل اسباب النزول، ج۸، ص۱۲۸؛ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۷۶.</ref> اما برخی به دلیل نام نبردن واحدی از کتاب وی و همچنین ندیدن سیوطی کتاب او را، در اصل وجود وی تردید کردهاند.<ref>ریپین، اسباب النزول، ۱۹۸۵م، ص۳.</ref> | ||
القصص و الاسباب التی نزل من اجلها القرآن؛ ابومطرف اندلسی(۴۰۲ق) | القصص و الاسباب التی نزل من اجلها القرآن؛ ابومطرف اندلسی(۴۰۲ق) | ||
* اسباب النزول؛ محمد بن سعد قرافی | * اسباب النزول؛ محمد بن سعد قرافی | ||
خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
* بیان التنزیل؛ ابن شهر آشوب(۵۸۸ق) | * بیان التنزیل؛ ابن شهر آشوب(۵۸۸ق) | ||
* اسباب النزول؛ ابن جوزی (۵۹۷م) | * اسباب النزول؛ ابن جوزی (۵۹۷م) | ||
* لباب النقول فی اسباب النزول؛ سیوطی (۹۱۱ق) <ref> | * لباب النقول فی اسباب النزول؛ سیوطی (۹۱۱ق).<ref>معرفت و لسانی فشارکی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی ذیل مدخل اسباب النزول، ج۸، ص۱۲۷.</ref> | ||
===فضائل اهل بیت در کتابهای اسباب نزول=== | ===فضائل اهل بیت در کتابهای اسباب نزول=== | ||
خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
* مختصر ما نزل من القرآن فی صاحب الزمان؛ احمد بن محمد جوهری | * مختصر ما نزل من القرآن فی صاحب الزمان؛ احمد بن محمد جوهری | ||
*منارالحق؛ احمد بن حسن بنعلی فلکی طوسی | *منارالحق؛ احمد بن حسن بنعلی فلکی طوسی | ||
* [[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب)|شواهد التنزیل فی قواعد التفضیل]]؛ [[حاکم حِسکانی|حاکم حسکانی]]<ref> | * [[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب)|شواهد التنزیل فی قواعد التفضیل]]؛ [[حاکم حِسکانی|حاکم حسکانی]]<ref> معرفت و لسانی فشارکی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی ذیل مدخل اسباب النزول، ج۸، ص۱۲۷.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
* بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیه، نجف، ۱۳۸۹ق-۱۹۶۹م. | |||
* حجتی، سیدمحمدباقر، اسباب نزول، تهران: وزارت ارشاد اسلامی اداره کل، انتشارات و تبلیغات، زمستان ۱۳۶۵ش. | * حجتی، سیدمحمدباقر، اسباب نزول، تهران: وزارت ارشاد اسلامی اداره کل، انتشارات و تبلیغات، زمستان ۱۳۶۵ش. | ||
* دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش. | * دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش. | ||
* | * زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۰۹ق. | ||
* زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالفکر. | |||
* طباطبایی، محمدحسین، قرآن در اسلام، تهران ۱۳۹۴ق-۱۳۵۳ش. | * طباطبایی، محمدحسین، قرآن در اسلام، تهران ۱۳۹۴ق-۱۳۵۳ش. | ||
* فخررازی، محمد بن عمر، اسرار التنزیل، تهران، ۱۳۰۱ق. | * فخررازی، محمد بن عمر، اسرار التنزیل، تهران، ۱۳۰۱ق. | ||
*فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره، ۱۳۰۲ق | * فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره، ۱۳۰۲ق. | ||
* ناصحیان، علی اصغر، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهمالسلام، دانشگاه علوم رضوی، مشهد، ۱۳۸۹ش. | * ناصحیان، علی اصغر، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهمالسلام، دانشگاه علوم رضوی، مشهد، ۱۳۸۹ش. | ||
* واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، دار و مکتبة الهلال، بیروت، ۱۹۹۱م. | * واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، دار و مکتبة الهلال، بیروت، ۱۹۹۱م. | ||
{{چپچین}} | {{چپچین}} | ||
* GAL: GAL,S,Rippin, A., The E xegetical Genre Asbab al Nuzul, Bulletin of the School Of Oriental A frican A Studies, 1985, vol.XLVIII | * GAL: GAL,S,Rippin, A., The E xegetical Genre Asbab al Nuzul, Bulletin of the School Of Oriental A frican A Studies, 1985, vol.XLVIII | ||
{{پایان چپچین}} | {{پایان چپچین}} | ||
== پیوند به بیرون== | |||
منبع مقاله؛[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/9104 دایرة المعارف بزرگ اسلامی، اسباب نزول، معرفت و لسانی فشارکی.] همراه با ویرایش، تلخیص و اضافات. | |||
{{قرآن کریم}} | {{قرآن کریم}} | ||
ویرایش