اسباب نزول: تفاوت میان نسخه‌ها

بر اساس دیدگاه برخی از مفسران اسباب نزول با شأن نزول متفاوت است. آنان شأن نزول را شامل همه حوادث و اشخاصی می‌دانند که قبل از نزول قرآن یا همزمان با نزول آن، آیه یا آیاتی از قرآن درباره آنها نازل شده و هچنین اشخاص یا حوادثی که پس از نزول قرآن، آیه یا آیاتی از قرآن بر آنها تطبیق شده است. اما سبب نزول را تنها پیش‌آمدهایی می‌دانند که در پی آن، آیه یا آیاتی نازل شده است.<ref> زرقانی، مناهل العرفان، ۱۴۰۹ق، ۱۰۸-۱۰۹؛ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم‌السلام، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref> البته در برخی از کتاب‌های تفسیری به جای سبب نزول تعبیر شأن نزول به کار می‌رود.<ref> ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۶.</ref> منشأ مرداف دانستن آن دو برخی از تفاسیر فارسی مانند کشف الاسرار میبدی و [[روض الجنان و روح الجنان|روض الجنان]] و نیز کاربرد «فنزلت...» در بسیاری از روایات اسباب نزول، معرفی شده است.{{مدرک}}  

برخی از آیات و سوره‌های قرآن سبب نزول خاص دارند.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۲۰.</ref> این آیات و سوره‌ها در پی حادثه‌ای مهم یا پرسش‌های [[صحابه]] از پیامبر و یا اوضاع و شرایط مسلمانان نازل می‌شده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش ص۲۰.</ref> تعداد اسباب نزول را حدود ۴۶۰ حادثه دانسته‌اند.<ref>دراسة فی اسباب النزول، حسن حنفی، ص۱۳۶؛ به نقل حاجی میرزایی، اسباب نزول، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۱۹۲.</ref> اما بسیاری از آیات و سورهای قرآن شأن نزول ندارند و به هیچ حادثه و پرسشی که همزمان با نزول وحی روی داده باشند مربوط نیستند، البته نیاز انسانها به رهنمودهای الهی انگیزه کلی برای نزول آنها بیان شده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۱۹.</ref> بیشتر آیات و سوره‌هایی که رویدادهای مربوط امّت‌های گذشته در آنها مطرح شده {{یادداشت|البته بخشی از قصص و تاریخ زندگانی امت‌های گذشته احیاناً دارای سبب خاصی از لحاظ نزول است، از قبیل تاریخ زندگانی «[[ذو القرنین]]» که از پی سؤال مردم در [[قرآن کریم]] بازگو شده است.<ref> زرقانی، مناهل العرفان، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۹؛ حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۱۰۹.</ref>}} همچنین آیات و سوره‌هایی که شامل بسیاری از اخبار غیبی و ترسیم دورنمای [[عالم برزخ]]، و [[بهشت]] و [[دوزخ]]، و حالات روز [[قیامت]]، و گزارش احوال بهشتیان و دوزخیان در آنها آمده، سبب نزول خاص ندارند.<ref> زرقانی، مناهل العرفان، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۹؛ حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۱۹-۲۰.</ref>

اصولیان برای روایات اسباب نزول اعتبار چندانی قائل نیستند و اعتبار آنها مانند اعتبار روایات تاریخی می‌دانند. از این‌رو از نظر آنان غالبا فایده‌ای بر ذکر روایات اسباب نزول مترتب نیست.<ref>زرکشی، البرهان، دارالفکر، ج۱، ص۲۲؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۳۰۲ق، ج۲۸، ص۱۱۹. </ref> اما مفسران و محدثان بیشتر روایات اسباب نزول را معتبر دانسته و برای آنها فوایدی را ذکر کرده‌اند.<ref>زرکشی، البرهان، دارالفکر، ج۱، ص۲۲-۲۹.</ref> شناخت فلسفه نزول آیات، فهم درست قرآن،<ref>سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۲۹-۳۰ بنقل از حاجی میرزایی، اسباب نزول، ص۱۹۲.</ref> رفع ابهام و شناخت کسانی که آیات درباره آنها نازل شده از فواید دانستن اسباب نزول معرفی شده است.<ref>زرقانی، مناهل العرفان، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۰-۱۱۵.</ref> واحدی، شناخت اسباب نزول و مسایل مربوط به آن را برای تفسیر دقیق قرآن، ضروری می‌داند.<ref> واحدی، اسباب النزول، ۱۹۹۱م، ص۸.</ref>

ابن ندیم نخستین مجموعه‌های تدوین یافته درباره اسباب نزول را از [[ابن عباس]] دانسته است.<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۴۰.</ref> گفته شده ابن مدینی (۲۳۴ق)به عنوان نخستین دانشمندی مشهور شده که درباره اسباب نزول کتاب نوشته<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۱۵۳؛ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۷۶. </ref> اما برخی به دلیل نام نبردن واحدی از کتاب وی و همچنین ندیدن سیوطی کتاب او را، در اصل وجود وی تردید کرده‌اند.<ref>ربپین، ص۳.</ref>  

* ابن ندیم،الفهرست.

* زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۰۹ق.