۱۶٬۵۸۷
ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (تمیزکاری و افزیش منابع) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (اصلاح منبع) |
||
خط ۷: | خط ۷: | ||
اسباب، جمع سبب و به معنای هر چیزی است که برای رسیدن به هدف میتوان از آن کمک گرفت؛ این کلمه و مشتقات آن در معانی پیوند، ابزار، باعث و خویشاوند به کار رفتهاند.<ref>فراهیدی، العین، ج۲، ص۷۷۹-۷۸۰.</ref> | اسباب، جمع سبب و به معنای هر چیزی است که برای رسیدن به هدف میتوان از آن کمک گرفت؛ این کلمه و مشتقات آن در معانی پیوند، ابزار، باعث و خویشاوند به کار رفتهاند.<ref>فراهیدی، العین، ج۲، ص۷۷۹-۷۸۰.</ref> | ||
منظور از اسباب نزول، پرسشها، رفتارهای نیک و بد و همچنین حوادثی است که در زمان رسالت پیامبر(ص) اتفاق افتاده و در پی آنها برخی از آیات یا سورههای قرآن نازل شده است.<ref> ناصحیان، ۱۳۸۹ش، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref> گفته شده است اصطلاح اسباب نزول در نخستین آثار [[امامیه]] به صورت اسباب التنزیل<ref>نعمانی، تفسیر، ص۴.</ref> به کار رفته و بعدها به صورت اسباب نزول القرآن یا اسباب النزول مصطلح شده<ref>ریپین، ص۱۵-۱۴.</ref> و عنوان رشتهای از [[علوم قرآنی]] قرار گرفته است.<ref> | منظور از اسباب نزول، پرسشها، رفتارهای نیک و بد و همچنین حوادثی است که در زمان رسالت پیامبر(ص) اتفاق افتاده و در پی آنها برخی از آیات یا سورههای قرآن نازل شده است.<ref> ناصحیان، ۱۳۸۹ش، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref> گفته شده است اصطلاح اسباب نزول در نخستین آثار [[امامیه]] به صورت اسباب التنزیل<ref>نعمانی، تفسیر، ص۴.</ref> به کار رفته و بعدها به صورت اسباب نزول القرآن یا اسباب النزول مصطلح شده<ref>ریپین، ص۱۵-۱۴.</ref> و عنوان رشتهای از [[علوم قرآنی]] قرار گرفته است.<ref>فخررازی،اسرار التنزیل، ۱۳۰۱ق، ج۱، ص۱۰۷. </ref> | ||
== تفاوت شأن نزول و اسباب نزول== | == تفاوت شأن نزول و اسباب نزول== | ||
بر اساس دیدگاه برخی از مفسران اسباب نزول با شأن نزول متفاوت است. آنان شأن نزول را شامل همه حوادث و اشخاصی میدانند که قبل از نزول قرآن یا همزمان با نزول آن، آیه یا آیاتی از قرآن درباره آنها نازل شده و هچنین اشخاص یا حوادثی که پس از نزول قرآن، آیه یا آیاتی از قرآن بر آنها تطبیق شده است. اما سبب نزول را تنها پیشآمدهایی میدانند که در پی آن، آیه یا آیاتی نازل شده است.<ref> زرقانی، ص۱۲۷؛ علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref> البته در برخی از کتابهای تفسیری به جای سبب نزول تعبیر شأن نزول به کار میرود.<ref>علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ص۱۵۶.</ref> منشأ مرداف دانستن آن دو برخی از تفاسیر فارسی مانند کشف الاسرار میبدی و [[روض الجنان و روح الجنان|روض الجنان]] و نیز کاربرد «فنزلت...» در بسیاری از روایات اسباب نزول، معرفی شده است.{{مدرک}} | بر اساس دیدگاه برخی از مفسران اسباب نزول با شأن نزول متفاوت است. آنان شأن نزول را شامل همه حوادث و اشخاصی میدانند که قبل از نزول قرآن یا همزمان با نزول آن، آیه یا آیاتی از قرآن درباره آنها نازل شده و هچنین اشخاص یا حوادثی که پس از نزول قرآن، آیه یا آیاتی از قرآن بر آنها تطبیق شده است. اما سبب نزول را تنها پیشآمدهایی میدانند که در پی آن، آیه یا آیاتی نازل شده است.<ref> زرقانی، مناهل العرفان، ص۱۲۷؛ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref> البته در برخی از کتابهای تفسیری به جای سبب نزول تعبیر شأن نزول به کار میرود.<ref> ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۶.</ref> منشأ مرداف دانستن آن دو برخی از تفاسیر فارسی مانند کشف الاسرار میبدی و [[روض الجنان و روح الجنان|روض الجنان]] و نیز کاربرد «فنزلت...» در بسیاری از روایات اسباب نزول، معرفی شده است.{{مدرک}} | ||
== آیات دارای اسباب نزول و آیات فاقد آن== | == آیات دارای اسباب نزول و آیات فاقد آن== | ||
برخی از آیات و سورههای قرآن سبب نزول خاص دارند.<ref>حجتی، اسباب نزول، ص۲۰.</ref> این آیات و سورهها در پی حادثهای مهم یا پرسشهای [[صحابه]] از پیامبر و یا اوضاع و شرایط مسلمانان نازل میشده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ص۲۰.</ref> تعداد اسباب نزول را حدود ۴۶۰ حادثه دانستهاند.<ref>دراسة فی اسباب النزول، حسن حنفی، ص۱۳۶؛ به نقل حاجی میرزایی، اسباب نزول، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۱۹۲.</ref> اما بسیاری از آیات و سورهای قرآن شأن نزول ندارند و به هیچ حادثه و پرسشی که همزمان با نزول وحی روی داده باشند مربوط نیستند، البته نیاز انسانها به رهنمودهای الهی انگیزه کلی برای نزول آنها بیان شده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ص۱۹.</ref> بیشتر آیات و سورههایی که رویدادهای مربوط امّتهای گذشته در آنها مطرح شده {{یادداشت|البته بخشی از قصص و تاریخ زندگانی امتهای گذشته احیاناً دارای سبب خاصی از لحاظ نزول است، از قبیل تاریخ زندگانی «[[ذو القرنین]]» که از پی سؤال مردم در [[قرآن کریم]] بازگو شده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ص۱۹؛ زرقانی، ص۱۲۸.</ref>}} همچنین آیات و سورههایی که شامل بسیاری از اخبار غیبی و ترسیم دورنمای [[عالم برزخ]]، و [[بهشت]] و [[دوزخ]]، و حالات روز [[قیامت]]، و گزارش احوال بهشتیان و دوزخیان در آنها آمده، سبب نزول خاص ندارند.<ref>حجتی، اسباب نزول، ص۱۹-۲۰؛ زرقانی، ص۱۲۸.</ref> | برخی از آیات و سورههای قرآن سبب نزول خاص دارند.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۲۰.</ref> این آیات و سورهها در پی حادثهای مهم یا پرسشهای [[صحابه]] از پیامبر و یا اوضاع و شرایط مسلمانان نازل میشده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش ص۲۰.</ref> تعداد اسباب نزول را حدود ۴۶۰ حادثه دانستهاند.<ref>دراسة فی اسباب النزول، حسن حنفی، ص۱۳۶؛ به نقل حاجی میرزایی، اسباب نزول، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۱۹۲.</ref> اما بسیاری از آیات و سورهای قرآن شأن نزول ندارند و به هیچ حادثه و پرسشی که همزمان با نزول وحی روی داده باشند مربوط نیستند، البته نیاز انسانها به رهنمودهای الهی انگیزه کلی برای نزول آنها بیان شده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۱۹.</ref> بیشتر آیات و سورههایی که رویدادهای مربوط امّتهای گذشته در آنها مطرح شده {{یادداشت|البته بخشی از قصص و تاریخ زندگانی امتهای گذشته احیاناً دارای سبب خاصی از لحاظ نزول است، از قبیل تاریخ زندگانی «[[ذو القرنین]]» که از پی سؤال مردم در [[قرآن کریم]] بازگو شده است.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۱۹؛ زرقانی، مناهل العرفان، ص۱۲۸.</ref>}} همچنین آیات و سورههایی که شامل بسیاری از اخبار غیبی و ترسیم دورنمای [[عالم برزخ]]، و [[بهشت]] و [[دوزخ]]، و حالات روز [[قیامت]]، و گزارش احوال بهشتیان و دوزخیان در آنها آمده، سبب نزول خاص ندارند.<ref>حجتی، اسباب نزول، ۱۳۶۵ش، ص۱۹-۲۰؛ زرقانی، مناهل العرفان، ص۱۲۸.</ref> | ||
== فایده دانستن اسباب نزول == | == فایده دانستن اسباب نزول == | ||
اصولیان برای روایات اسباب نزول اعتبار چندانی قائل نیستند و اعتبار آنها مانند اعتبار روایات تاریخی میدانند. از اینرو از نظر آنان غالبا فایدهای بر ذکر روایات اسباب نزول مترتب نیست.<ref>زرکشی، ج۱، ص۲۲؛ فخررازی، ج۲۸، ص۱۱۹. </ref> اما مفسران و محدثان بیشتر روایات اسباب نزول را معتبر دانسته و برای آنها فوایدی را ذکر کردهاند.<ref>زرکشی، ج۱، ص۲۲-۲۹.</ref> شناخت فلسفه نزول آیات، فهم درست قرآن،<ref>سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۲۹-۳۰ بنقل از حاجی میرزایی، اسباب نزول، ص۱۹۲.</ref> رفع ابهام و شناخت کسانی که آیات درباره آنها نازل شده از فواید دانستن اسباب نزول معرفی شده است.<ref> | اصولیان برای روایات اسباب نزول اعتبار چندانی قائل نیستند و اعتبار آنها مانند اعتبار روایات تاریخی میدانند. از اینرو از نظر آنان غالبا فایدهای بر ذکر روایات اسباب نزول مترتب نیست.<ref>زرکشی، البرهان، دارالفکر، ج۱، ص۲۲؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۳۰۲ق، ج۲۸، ص۱۱۹. </ref> اما مفسران و محدثان بیشتر روایات اسباب نزول را معتبر دانسته و برای آنها فوایدی را ذکر کردهاند.<ref>زرکشی، البرهان، دارالفکر، ج۱، ص۲۲-۲۹.</ref> شناخت فلسفه نزول آیات، فهم درست قرآن،<ref>سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۲۹-۳۰ بنقل از حاجی میرزایی، اسباب نزول، ص۱۹۲.</ref> رفع ابهام و شناخت کسانی که آیات درباره آنها نازل شده از فواید دانستن اسباب نزول معرفی شده است.<ref>زرقانی، مناهل العرفان، ص۱۲۹-۱۳۴.</ref> واحدی، شناخت اسباب نزول و مسایل مربوط به آن را برای تفسیر دقیق قرآن، ضروری میداند.<ref> واحدی، اسباب النزول، ۱۹۹۱م، ص۸.</ref> | ||
بسیاری از مفسران شیعی با دیدگاه اصولی(در قاعده عدم تداخل اسباب، عموم لفظ را معتبر میدانستند نه خصوص سبب را <ref>بجنوردی، ج۳، ص۱۸۱-۲۱۷.</ref> با اسباب نزول مواجه گردیدهاند. از این رو در مواردی روایات رسیده از طرق اهل سنت بالغ بر چندین هزار روایت است اما از طرق شیعه چند صد روایت بیشتر در دست نیست.<ref> طباطبایی قرآن در اسلام، ۱۳۹۴ق، ص۱۷۳.</ref> | |||
بسیاری از مفسران شیعی با دیدگاه اصولی(در قاعده عدم تداخل اسباب، عموم لفظ را معتبر میدانستند نه خصوص سبب را <ref>بجنوردی، ج۳، ص۱۸۱-۲۱۷.</ref> | |||
== علم اسباب نزول== | == علم اسباب نزول== | ||
علم اسباب نزول، دانشی است که از اوضاع، شراط، زمان و مکان نزول آیات و سورههای قرآنی و زمینهها و داستانهای مربوط به آن بحث میکند.<ref>حاجی خلیفه، ج۱، ص۷۶.</ref> مسائل این علم را مجموعه روایات شأن نزول و اسباب نزول تشکیل میدهند. فایده این علم را فهم آسانتر و درستتر آیات قرآنی دانستهاند. | علم اسباب نزول، دانشی است که از اوضاع، شراط، زمان و مکان نزول آیات و سورههای قرآنی و زمینهها و داستانهای مربوط به آن بحث میکند.<ref>حاجی خلیفه، ج۱، ص۷۶.</ref> مسائل این علم را مجموعه روایات شأن نزول و اسباب نزول تشکیل میدهند. فایده این علم را فهم آسانتر و درستتر آیات قرآنی دانستهاند. | ||
== کتابشناسی== | == کتابشناسی== | ||
ابن ندیم نخستین مجموعههای تدوین یافته درباره اسباب نزول را از ابن عباس دانسته است.<ref>ابن ندیم، ص۴۰.</ref> گفته شده ابن مدینی (۲۳۴ق)به عنوان نخستین دانشمندی مشهور شده که درباره اسباب نزول کتاب نوشته<ref>ابن ندیم، ۱۵۳؛ حاجی خلیفه، ج۱، ص۷۶. </ref> اما برخی به دلیل عدم نام بردن واحدی از کتاب وی و همچنین عدم دیدن سیوطی کتاب او را، در اصل وجود وی تردید کردهاند.<ref>ربپین، ص۳.</ref> | ابن ندیم نخستین مجموعههای تدوین یافته درباره اسباب نزول را از ابن عباس دانسته است.<ref>ابن ندیم، ص۴۰.</ref> گفته شده ابن مدینی (۲۳۴ق)به عنوان نخستین دانشمندی مشهور شده که درباره اسباب نزول کتاب نوشته<ref>ابن ندیم، ۱۵۳؛ حاجی خلیفه، ج۱، ص۷۶. </ref> اما برخی به دلیل عدم نام بردن واحدی از کتاب وی و همچنین عدم دیدن سیوطی کتاب او را، در اصل وجود وی تردید کردهاند.<ref>ربپین، ص۳.</ref> | ||
القصص و الاسباب التی نزل من اجلها القرآن<ref> شواخ، ج۱، ص۱۳؛ ریپین، | القصص و الاسباب التی نزل من اجلها القرآن<ref> شواخ، ج۱، ص۱۳؛ ریپین، ص۴.</ref>؛ ابومطرف اندلسی(۴۰۲ق) | ||
* اسباب النزول؛ محمد بن سعد قرافی<ref>حاجی خلیفه، ج۱، ص۷۶</ref> | * اسباب النزول؛ محمد بن سعد قرافی<ref>حاجی خلیفه، ج۱، ص۷۶.</ref> | ||
* اسباب النزول القرآن یا اسباب النزول؛ علی بن احمد واحدی(۴۶۲ق)<ref> حاجی خلیفه، ج۱، ص۷۶.</ref> | * اسباب النزول القرآن یا اسباب النزول؛ علی بن احمد واحدی(۴۶۲ق)<ref> حاجی خلیفه، ج۱، ص۷۶.</ref> | ||
* اسباب النزول ؛ قطب الدین راوندی(۵۷۳ق) | * اسباب النزول ؛ قطب الدین راوندی(۵۷۳ق) | ||
خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
* دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش. | * دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش. | ||
* محمدهادی معرفت و محمدعلی لسانی فشارکی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی(ج۸). | * محمدهادی معرفت و محمدعلی لسانی فشارکی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی(ج۸). | ||
* طباطبایی، محمدحسین، قرآن در | * طباطبایی، محمدحسین، قرآن در اسلام، تهران ۱۳۹۴ق-۱۳۵۳ش. | ||
* فخررازی، محمد بن عمر، اسرار التنزیل، تهران، ۱۳۰۱ق. | * فخررازی، محمد بن عمر، اسرار التنزیل، تهران، ۱۳۰۱ق. | ||
*فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره، ۱۳۰۲ق. | *فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره، ۱۳۰۲ق. | ||
* ابن ندیم،الفهرست | * ابن ندیم،الفهرست | ||
* زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالفکر. | * زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالفکر. | ||
* زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، داراحیاء الکتب | * زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، داراحیاء الکتب العربیه. | ||
* ناصحیان، علی اصغر، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، دانشگاه علوم رضوی، مشهد، ۱۳۸۹ش. | * ناصحیان، علی اصغر، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت علیهم السلام، دانشگاه علوم رضوی، مشهد، ۱۳۸۹ش. | ||
* واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، دار و مکتبة الهلال، بیروت، ۱۹۹۱م. | * واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، دار و مکتبة الهلال، بیروت، ۱۹۹۱م. |
ویرایش