بهلول: تفاوت میان نسخه‌ها

نخستین گزارش‌هایی که از بهلول به دست رسیده، متعلق به نیمه اول قرن سوم [[قمری]] است که وی را در زمان [[مهدی عباسی]] (حک ۱۵۸-۱۶۹/۷۷۵-۷۸۵م) قرار می‌دهد. [[جاحظ]] (د۲۵۵ق/۸۶۹م) در نخستین روایت خود،<ref> جاحظ، ج ۱، ص۱۸۲ </ref> او را مقابل اسحاق بن صبّاح (والی [[حجاز]] در زمان مهدی) قرارداده است و [[تشیع]] او را به روشنی اثبات می‌کند. در دو روایت دیگر،<ref> جاحظ، ج ۱، ص۱۸۲ </ref> بهلول مردی گول و حتیٰ خالی از ظرافت جلوه می‌کند.

از قرن ۵ به بعد، انبوه کتاب‌هایی که از بهلول یاد کرده‌اند، هر کدام بر یکی از جنبه‌های شخصیت او تکیه می‌کنند. [[راغب اصفهانی|راغب]]،<ref> راغب، ص۷۱۹-۷۲۱ </ref> [[عبدالرحمن ابن جوزی|ابن جوزی]]<ref> ابن جوزی، ص۵۱۶-۵۱۸ </ref> و بعد‌ها [[برهان الدین وطواط]] (د ۷۱۸ق/۱۳۱۸م) در غررالخصائص<ref> وطواط، ص۱۲۷-۱۲۸ </ref> در وجود بهلول، جز شخصیتی گول و خنده آور نمی‌بینند. صوفیانی چون مستملی (د ۴۳۴ق) نیز در ''شرح التعرف''،<ref> مستملی، ج ۴، ص۱۴۹۱، ۱۶۳۹ </ref> او را نماد فرزانه‌ای که مردم سخنانش را درنمی‌یابند، پنداشته‌اند. [[ابن عربی]] بابی با نام «بهالیل» گشوده و شیوۀ آن را «بَهْلَلَة» خوانده است.<ref> ابن عربی، ج۱، ص۲۴۷ </ref> در همین زمان، در آثار صوفیان ایرانی نیز از بهلول به عنوان شخصیتی دانا و حاضرجواب یاد شده است.<ref> مثلاً شمس تبریزی، ص۱۳۷؛ مولوی، ص۴۰، ۱۰۸-۱۱۰ </ref> در قرن بعد، [[عبدالله یافعی|یافعی]]<ref> یافعی، ص۶۳-۶۶، ۷۴، ۷۵، ۱۰۰-۱۰۲ </ref> داستان‌های مربوط به به او را سخت گسترش داده و به آن‌ها رنگی کاملاً صوفیانه بخشیده است.