سوره ممتحنه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سوره ممتحنه'''، از [[سوره‌های مدنی]] [[قرآن کریم]]، شصتمین سوره به ترتیب کتابت و نود و یکمین سوره به ترتیب نزول. این سوره را از آن جهت «‌ممتحنه‌» می‌نامند که از واژه [[امتحان]] گرفته شده است زیرا در آیه ۱۰ به [[رسول خدا (ص)]] دستور داده شده تا زن‌های [[مهاجرین|مهاجر]] را امتحان کند. این سوره از نظر حجم از گروه [[مفصلات]] است.

سوره ممتحنه چند حکم مهم فقهی و سیاسی و همچنین احکام زنان مهاجر را دربردارد و از ماجرای [[بیعت]] زنان با رسول خدا (ص) بعد از [[فتح مکه]] سخن می‌گوید.

==معرفي سوره==

===نام ها===

سوره ممتحنه دارای ۱۳ آیه و ۳۵۲ کلمه و ۱۵۶۰ حرف است. به ترتیب مصحف شصتمین، و به ترتیب نزول نود و یکمین سوره [[قرآن]]، و [[مکی و مدنی|مدنی]] است. از نظر حجم از گروه [[سوره‌های مفصّلات|مفصّلات]] است.(مفصلات به سوره های پایانی قرآن که آیات کوتاه کوتاه دارند، گفته می شود.) و در حدود یک ربع حزب [حزب=یک چهارم جزء] است. <ref>دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج ۲ ص ۱۲۵۵.</ref>

دوستی با مشرکان از موضوعاتی است که این سوره به آن می پردازد. در ماجرای [[فتح مکه#آغاز حرکت|آغاز حرکت]] مسلمین برای فتح مکه، آیات ابتدایی این سوره مسلمین را از دوستی با مشرکین نهی می کند و [[حضرت ابراهیم(ع)]] در این موضوع به عنوان الگو معرفی می شود. برخی مفسرین مانند [[شیخ طبرسی]] معتقدند دعای ابراهیم برای پدرش استثناء شده است لذا این رفتار ابراهیم(ع) الگو نمی تواند باشد. <ref>شیخ طبرسی، مجمع البيان، ج 9، ص 271.</ref>

 

در آیه هشتم  به عدالت ورزیدن و جواز دوستی  با غیر مسلمانانی که با مومنین دشمنی ندارند، اشاره می شود. <ref>مكارم شيرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۴، ص۶. </ref>[[علامه طباطبایی]] در [[المیزان]] روایتی را نقل می کند که [[پیامبر اکرم(ص)]] با استدلال به این آیات توصیه به [[صله رحم]] می کنند هر چند آن شخص کافر باشد.<ref>علامه طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن، ج‏19، ص: 238</ref>

این سوره چند حکم مهم فقهی پیرامون احکام زنان [[مهاجر]] را دربردارد. این زنان از مکه به مدینه می آمدند و اظهار ایمان می کردند. مسئله ازدواج این زنان از جمله احکامی است که به آن پرداخته می شود. همچنین به ماجرای [[بیعت]] زنان با [[رسول خدا(ص)]] بعد از [[فتح مکه]] اشاره می شود.

آیاتی از این سوره پیرامون دعاها و نیایش‌های [[حضرت ابراهیم(ع)]] و موضوعات [[دعا]] می باشد و از جمله آیاتی که با '''ربّنا''' شروع می شود در این سوره هم آمده است. به ماجرای معروف دعای حضرت ابراهیم(ع) برای یک مشرک اشاره ایی شده است.

[[حاطب بن ابی بلتعه]] از مسلمانانی در [[مدینه]] بود که خانواده اش در [[مکه]] مانده بودند و در مکه فامیلی نداشت که از خانواده اش حمایت کنند. قبل از شروع حرکت مسلمین برای فتح مکه‌،‌ نامه ایی را به زنی به نام ساره می دهد که به اهالی مکه برساند و آنها را از حرکت پیامبر(ص) خبردار کند تا اینگونه حمایتی از خانواده اش به عمل بیاورد.

ولی [[پیامبر(ص)]] از جاسوسی آن دو با خبر گردید و [[حضرت علی(ع)]]، [[زبیر]] و [[مقداد]] را مأموریت داد که به هر صورت ممکن، آن زن جاسوس را بیابند و دستگیر کنند. آنان، زن جاسوس را در میان راه مدینه و مکه یافتند. <ref>تاریخ ابن خلدون، ترجمه متن، ج۱، ص۴۴۱</ref> در ابتدا انکار می کرد و می گفت: نامه ایی همراه ندارم. اثاثیه او را گشتند و چیزی پیدا نکردند. همگی تصمیم گرفتند که باز گردند اما حضرت علی(ع) فرمود: نه پیامبر به ما دروغ می گوید و نه ما دروغ می گوییم. بر او غضب کرد و فرمود: نامه را بیرون بیاور.

ساره نامه را از بین گیسوانش در آورد و جاسوسی او و حاطب بر ملا شد. پیامبر اکرم(ص) حاطب را خواست و او عذر خواهی کرد و اظهار ایمان کرد و گفت: قصد من فقط حمایت از خانواده ام در مکه بوده است. آیات ابتدایی این سوره نازل شد و مسلمین را از دوستی با مشرکین نهی کرد. <ref>مكارم شيرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۴، ص۹. </ref>

* '''يا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَخِذُوا عَدُوِّي وعَدوَّكُم أَوْلِياءَ تُلْقُونَ إِلَيهِم بالمودَّة و قَدْ كَفَرُ‌وا بمَا جَاءَكُم مِنَ الْحَقِّ''' (آیه اول)

ترجمه: '''اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، دشمن من و دشمن خودتان را به دوستى نگیرید [به طورى‌] كه با آنها اظهار دوستى كنيد، و حال آنكه قطعاً به آن حقيقت كه براى شما آمده كافرند.'''

امام صادق(ع) می فرماید: من احب لله و ابغض لله و اعطی لله جل و عز، فهو ممن کمل ایمانه.

کسی که برای خدا دوست دارد و برای خدا دشمن داردُ‌از افرادی است که ایمانش کامل شده است. <ref>کلینی، اصول کافی،‌ج ۲ باب الحب فی الله</ref>

==فضيلت و خواص==

قاری سوره ممتحنه مشمول شفاعت مومنان در روز قیامت خواهد شد و از بعضی بیماری ها محفوظ می ماند. [[امام سجاد(ع)]] فرمودند: کسی که این سوره را در نمازهای واجب و مستحب خود قرائت کند خداوند قلب او را برای ایمان آماده می کند و چشمانش را نورانی کرده و هیچ گاه به فقر و نیازمندی مبتلا نمی کند و قاری این سوره و فرزندان او به بیماری جنون مبتلا نمی شوند. <ref>صدوق،‌ثواب الاعمال، ص118</ref>

[[رسول خدا(ص)]] فرمودند: هر کس این سوره را قرائت نماید فرشتگان بر او درود فرستاده و برای او طلب بخشش می کنند و اگر در همان روز قرائت سوره ممتحنه از دنیا برود شهید از دنیا رفته است و مؤمنان در روز قیامت شفیع او خواهند بود. <ref>بحرانی،‌تفسیرالبرهان، ج5، ص 351</ref>

{{نقل قول دوقلو تاشو| تیتر= سوره ممتحنه|بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ{{سخ}}يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُ‌وا بِمَا جَاءَكُم مِّنَ الْحَقِّ يُخْرِ‌جُونَ الرَّ‌سُولَ وَإِيَّاكُمْ ۙ أَن تُؤْمِنُوا بِاللَّـهِ رَ‌بِّكُمْ إِن كُنتُمْ خَرَ‌جْتُمْ جِهَادًا فِي سَبِيلِي وَابْتِغَاءَ مَرْ‌ضَاتِي ۚ تُسِرُّ‌ونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنتُمْ ۚ وَمَن يَفْعَلْهُ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ ﴿١﴾ إِن يَثْقَفُوكُمْ يَكُونُوا لَكُمْ أَعْدَاءً وَيَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ وَأَلْسِنَتَهُم بِالسُّوءِ وَوَدُّوا لَوْ تَكْفُرُ‌ونَ ﴿٢﴾ لَن تَنفَعَكُمْ أَرْ‌حَامُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ ۚ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَفْصِلُ بَيْنَكُمْ ۚ وَاللَّـهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ‌ ﴿٣﴾ قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَ‌اهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَ‌آءُ مِنكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ كَفَرْ‌نَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّىٰ تُؤْمِنُوا بِاللَّـهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَ‌اهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَ‌نَّ لَكَ وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّـهِ مِن شَيْءٍ ۖ رَّ‌بَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ‌ ﴿٤﴾ رَ‌بَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذِينَ كَفَرُ‌وا وَاغْفِرْ‌ لَنَا رَ‌بَّنَا ۖ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿٥﴾ لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْ‌جُو اللَّـهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ‌ ۚ وَمَن يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّـهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ ﴿٦﴾ عَسَى اللَّـهُ أَن يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ الَّذِينَ عَادَيْتُم مِّنْهُم مَّوَدَّةً ۚ وَاللَّـهُ قَدِيرٌ‌ ۚ وَاللَّـهُ غَفُورٌ‌ رَّ‌حِيمٌ ﴿٧﴾ لَّا يَنْهَاكُمُ اللَّـهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِ‌جُوكُم مِّن دِيَارِ‌كُمْ أَن تَبَرُّ‌وهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ ۚ إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ ﴿٨﴾ إِنَّمَا يَنْهَاكُمُ اللَّـهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَأَخْرَ‌جُوكُم مِّن دِيَارِ‌كُمْ وَظَاهَرُ‌وا عَلَىٰ إِخْرَ‌اجِكُمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ ۚ وَمَن يَتَوَلَّهُمْ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿٩﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَ‌اتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ ۖ اللَّـهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ ۖ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْ‌جِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ‌ ۖ لَا هُنَّ حِلٌّ لَّهُمْ وَلَا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ ۖ وَآتُوهُم مَّا أَنفَقُوا ۚ وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَن تَنكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَ‌هُنَّ ۚ وَلَا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ‌ وَاسْأَلُوا مَا أَنفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنفَقُوا ۚ ذَٰلِكُمْ حُكْمُ اللَّـهِ ۖ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ ۚ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿١٠﴾ وَإِن فَاتَكُمْ شَيْءٌ مِّنْ أَزْوَاجِكُمْ إِلَى الْكُفَّارِ‌ فَعَاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذِينَ ذَهَبَتْ أَزْوَاجُهُم مِّثْلَ مَا أَنفَقُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ الَّذِي أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ ﴿١١﴾ يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَىٰ أَن لَّا يُشْرِ‌كْنَ بِاللَّـهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِ‌قْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِ‌ينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْ‌جُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُ‌وفٍ ۙ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ‌ لَهُنَّ اللَّـهَ ۖ إِنَّ اللَّـهَ غَفُورٌ‌ رَّ‌حِيمٌ ﴿١٢﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّـهُ عَلَيْهِمْ قَدْ يَئِسُوا مِنَ الْآخِرَ‌ةِ كَمَا يَئِسَ الْكُفَّارُ‌ مِنْ أَصْحَابِ الْقُبُورِ‌ ﴿١٣﴾|به نام خداوند رحمتگر مهربان{{سخ}}اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، دشمن من و دشمن خودتان را به دوستى برمگيريد [به طورى‌] كه با آنها اظهار دوستى كنيد، و حال آنكه قطعاً به آن حقيقت كه براى شما آمده كافرند [و] پيامبر [خدا] و شما را [از مكه‌] بيرون مى‌كنند كه [چرا ]به خدا، پروردگارتان ايمان آورده‌ايد، اگر براى جهاد در راه من و طلب خشنودى من بيرون آمده‌ايد. [شما] پنهانى با آنان رابطه دوستى برقرار مى‌كنيد در حالى كه من به آنچه پنهان داشتيد و آنچه آشكار نموديد داناترم. و هر كس از شما چنين كند، قطعاً از راه درست منحرف گرديده است. (۱) اگر بر شما دست يابند، دشمن شما باشند و بر شما به بدى دست و زبان بگشايند و آرزو دارند كه كافر شويد. (۲) روز قيامت نه خويشان شما و نه فرزندانتان هرگز به شما سود نمى‌رسانند. [خدا] ميانتان فيصله مى‌دهد، و خدا به آنچه انجام مى‌دهيد بيناست. (۳) قطعاً براى شما در [پيروى از] ابراهيم و كسانى كه با اويند سرمشقى نيكوست: آنگاه كه به قوم خود گفتند: «ما از شما و از آنچه به جاى خدا مى‌پرستيد بيزاريم. به شما كفر مى‌ورزيم و ميان ما و شما دشمنى و كينه هميشگى پديدار شده تا وقتى كه فقط به خدا ايمان آوريد.» جز [در] سخن ابراهيم [كه‌] به [نا]پدر[ى‌] خود [گفت:] «حتماً براى تو آمرزش خواهم خواست، با آنكه در برابر خدا اختيار چيزى را براى تو ندارم.» «اى پروردگار ما! بر تو اعتماد كرديم و به سوى تو بازگشتيم و فرجام به سوى توست. (۴) پروردگارا، ما را وسيله آزمايش [و آماج آزار] براى كسانى كه كفر ورزيده‌اند مگردان، و بر ما ببخشاى كه تو خود تواناى سنجيده‌كارى.» (۵) قطعاً براى شما در [پيروى از] آنان سرمشقى نيكوست [يعنى‌] براى كسى كه به خدا و روز بازپسين اميد مى‌بندد. و هر كس روى برتابد [بداند كه‌] خدا همان بى‌نياز ستوده‌[صفات‌] است. (۶) اميد است كه خدا ميان شما و ميان كسانى از آنان كه [ايشان را] دشمن داشتيد، دوستى برقرار كند، و خدا تواناست، و خدا آمرزنده مهربان است. (۷) [اما] خدا شما را از كسانى كه در [كار] دين با شما نجنگيده و شما را از ديارتان بيرون نكرده‌اند، باز نمى‌دارد كه با آنان نيكى كنيد و با ايشان عدالت ورزيد، زيرا خدا دادگران را دوست مى‌دارد. (۸) فقط خدا شما را از دوستى با كسانى باز مى‌دارد كه در [كار] دين با شما جنگ كرده و شما را از خانه‌هايتان بيرون رانده و در بيرون‌راندنتان با يكديگر همپشتى كرده‌اند. و هر كس آنان را به دوستى گيرد، آنان همان ستمگرانند. (۹) اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، چون زنان با ايمان مهاجر، نزد شما آيند آنان را بيازماييد. خدا به ايمان آنان داناتر است. پس اگر آنان را باايمان تشخيص داديد، ديگر ايشان را به سوى كافران بازنگردانيد: نه آن زنان بر ايشان حلالند و نه آن [مردان‌] بر اين زنان حلال. و هر چه خرج [اين زنان‌] كرده‌اند به [شوهران‌] آنها بدهيد، و بر شما گناهى نيست كه -در صورتى كه مَهرشان را به آنان بدهيد- با ايشان ازدواج كنيد، و به پيوندهاى قبلى كافران متمسك نشويد [و پايبند نباشيد ]و آنچه را شما [براى زنان مرتد و فرارى خود كه به كفار پناهنده شده‌اند] خرج كرده‌ايد، [از كافران‌] مطالبه كنيد، و آنها هم بايد آنچه را خرج كرده‌اند [از شما] مطالبه كنند. اين حكم خداست [كه‌] ميان شما داورى مى‌كند، و خدا داناى حكيم است. (۱۰) و در صورتى كه [زنى‌] از همسران شما به سوى كفار رفت [و كفار مَهر مورد مطالبه شما را ندادند] و شما غنيمت يافتيد؛ پس به كسانى كه همسرانشان رفته‌اند، معادل آنچه خرج كرده‌اند بدهيد، و از آن خدايى كه به او ايمان داريد بترسيد. (۱۱) اى پيامبر، چون زنان باايمان نزد تو آيند كه [با اين شرط] با تو بيعت كنند كه چيزى را با خدا شريك نسازند، و دزدى نكنند، و زنا نكنند، و فرزندان خود را نكشند، و بچه‌هاى حرامزاده پيش دست و پاى خود را با بهتان [و حيله‌] به شوهر نبندند، و در [كار] نيك از تو نافرمانى نكنند، با آنان بيعت كن و از خدا براى آنان آمرزش بخواه، زيرا خداوند آمرزنده مهربان است. (۱۲) اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، مردمى را كه خدا بر آنان خشم رانده، به دوستى مگيريد. آنها واقعاً از آخرت سلب اميد كرده‌اند، همان گونه كه كافران اهل گور قطع اميد نموده‌اند. (۱۳)}}

 

==تک نگاری ها==

علاوه بر تفسیر این سوره در کتب تفسیری،‌ آیت الله سید محمد باقر حکیم کتاب مجزایی به نام '''تفسیر سورة الممتحنة''' نگاشته اند که موسسه تراث الشهید الحکیم آن را به چاپ رسانده است.