بیرانوند: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بِیْرانْوَنْد'''؛ یا به زبان لُری بَیْرَنْوَن از ایلات لک زبان و شیعی مذهب لرستان می باشند.

اما برخی نام بیرانوند را با نام زیستگاه آنها «براوند»، مندرج در منتخب‌التواریخ(ص53) یکی دانسته‌اند(نک‌: حنیف، همانجا). این ادعا بی‌اساس به نظر می‌رسد، زیرا بیرانوندها در گذشته‌ای نه چندان دور به لرستان آمده‌اند(راولینسن، 152).

در طول حکمرانی قاجاریه و پهلوی آمار و ارقام ضدونقیضی دربارۀ جمعیت بیرانوندها بدین شرح گزارش شده است: راولینسن در سفر به لرستان(1252ق/1836م)، 500‘2 خانوار(همانجا)؛ نجم‌الدوله(1299ق/1882م) با ضبط «پیران‌وند»، هزار خانوار (ص20)؛ جغرافیای لرستان(1300ق)، 3هزار خانوار(ص142)؛ معین السلطنۀ خرم‌آبادی(1334ق)، 10هزار خانوار(ص184)؛ و راسخ(1342ش)، 250‘3 خانوار(ص141).

بیرانوندها به دو شاخۀ اصلی که از نسل دو فرزند بیران، یعنی «آلاینان»(آلاهینان) و «دشی‌نو»(دشایینان) هستند، تقسیم می‌شوند(تحقیقات میدانی). راولینسن از این دو شاخه با عنوان «آلیوند»(عالیوند) و «دوشیوند» یاد کرده است(همانجا). هریک از این دو شاخه دارای شعباتی بدین شرح است:

 

براساس تاریخ شفاهی، بیرانوندها معتقدند که جد آنها به نام هجیالی از حجاز به منطقۀ دلفان آمده است، و در آنجا با دختر یکی از سران فرقۀ اهل حق ازدواج کرده، و ماندگار شده است؛ سپس چون بیرانوندها همراه با دلفانها و باجلانها، در جنگ بین ایران و عثمانی نادرشاه افشار را یاری کردند، نادرشاه به پاس این خدمات، قسمتی از سیلاخور و اراضی پشتکوه را به بیرانوندها واگذار کرد. این روایت با نوشته و گفتار راولینسن(همانجا) مغایرت دارد. به هر روی، بنا به گفتۀ هنری فیلد نادرشاه افشار بیرانوندها را به شیراز کوچاند(ص183)؛ اما وی منبع این گزارش را یاد نکرده است.

حمایت بیرانوندها از کریم‌خان‌زند منجر به ازدواج «بانو» خواهر کریم‌خان زند با میرزا احمدخان، جد خوانین بیرانوند شد. این پیوند موقعیت میرزا احمدخان را در منطقه استوار کرد(تحقیقات میدانی). بیرانوندها پس از سقوط زندیه به لرستان بازگشتند و چون آقامحمدخان قاجار، ایل چگنی را از هرو به نواحی قزوین تبعید کرده بود، زمینۀ تصرف این منطقه فراهم شد(همان).

بررسی تاریخ بیرانوندها از درگیریهای خونین بین سران ایل از یک سو، ودرگیری با دولت و یا دیگر ایلات از دیگر سو حکایت دارد. این درگیریها باعث کشته شدن شماری از سران ایل در طول حکمرانی قاجاریه و پهلوی گردید؛ چنان‌که می‌گویند: در این مدت بیش از 60نفر از آنان کشته شده‌اند که 35 نفر آنها از نسل حسینعلی‌خان(از خوانین بزرگ) بوده‌اند که 18نفر از آنها را قوای دولتی، 14نفر را رقبای درون ایل، و 3 نفر را ایلات دیگر کشته‌اند(تحقیقات میدانی).

ایل بیرانوند بیش از هر ایل دیگر در مقابل نیروهای دولتی در اوایل حکمرانی پهلوی مقاومت کرد و پس از چندین سال درگیری سرانجام سرکوب شد(رزم‌آرا، 74-77؛ سعدوندیان، 215-218، جم‌ ؛ بیات، 69، 72، جم‌(. پس از تسلط ارتش بر لرستان، گروهی از بیرانوندها به نواحی خوار و ورامین تبعید، و شماری از خوانین و کدخدایان آنها اعدام و یا زندانی شدند. از این پس، ایل به اجبار یکجانشین شد. بسیاری از بیرانوندها در طول چند دهۀ گذشته دهات و زندگی کوچ‌روی را رها نموده، و به خرم‌آباد مهاجرت کرده، و شهرنشین شده‌اند(تحقیقات میدانی).

ایل بیرانوند از مجموعۀ تیره‌های پدرتبار تشکیل می‌شود که قبلاً در رأس آنها تیرۀ خوانین قرار داشت. تیرۀ خوانین از نسل میرزا احمد شمس‌الدینی از شعبۀ آلاهینان، و از 4 زیرتیره بدین شرح تشکیل شده است: اسدخانی معروف به «زینو»(زینب)، حیدرخانی معروف به خانم بی‌بی، مرادی و علی محمدی.  

ادمندز که در اواخر قاجاریه، یعنی در دورۀ هرج‌و‌مرج به لرستان سفر کرده، می‌نویسد که حسین‌خان از خوانین بیرانوند، تسلط زیادی بر کدخدایان نداشته است(ص102).

اصولاً بیشتر تیره‌های ایل بیرانوند دارای آب وخاک بوده‌اند و ازاین‌رو، کمتر به صورت رعیت، به گونه‌ای که در بین بعضی از ایلات دیده شده است، درآمده‌اند(تحقیقات میدانی).