امام حسن عسکری علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

*'''نسب''':‌ نسب امام حسن عسکری(ع) با هشت واسطه به [[علی بن ابی‌طالب(ع)]] نخستین امام شیعیان می‌رسد.<ref>سمعانی، الانساب، ۱۹۶۲م/۱۳۸۲ق، ج۹، ص۳۰۰. </ref> پدرش [[امام هادی(ع)]]، دهمین امام [[شیعه اثنا عشری|شیعیان اثناعشری]] است. به نقل از منابع شیعی، مادر آن حضرت کنیز بود و [[حدیث (مادر امام حسن عسکری)|حُدیث]] یا «حدیثه» نام داشت.<ref>کلینی، الکافی، ۴۰۷۱ق، ج۱، ص۵۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳</ref> برخی دیگر از منابع نام او را «سوسن»<ref>ابن طلحه، مطالب السؤول، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۷۸؛ سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۳۸۳ق، ص۳۶۲؛ البته نام سوسن در برخی منابع برای نام مادر [[امام هادی(ع)]](نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۳) و در نقلی دیگر نام مادر [[امام زمان(عج)]] آمده است(ابن ابی‌الثلج، «تاریخ الائمه» مجموعه نفیسه، ۱۳۹۶ق، ص۲۶)</ref>، «عسفان»<ref> نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۶؛ گفته می‌شود نام این او ابتدا عسفان بود و امام هادی او را حدیث نامید.</ref> و سلیل<ref>حسین بن عبدالوهاب، عیون المعجزات، نجف ۱۳۶۹ق، ص۱۲۳</ref> گفته‌اند. امام عسکری(ع) برادری به نام جعفر داشت که نزد شیعیان به [[جعفر کذاب]] معروف است. او پس از شهادت امام عسکری(ع)، ادعای [[امامت]] کرد و با انکار تولد فرزندی برای ایشان، به عنوان تنها وارث، مدعی میراث آن حضرت شد.<ref>طبسی، حیاه الامام العسکری، ۱۳۸۲ق، ص۳۲۰-۳۲۴</ref> [[سید محمد]] و حسین دیگر برادران او بوده‌اند.<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۱۱-۳۱۲.</ref>

*'''شهادت''': امام عسکری(ع) [[۸ ربیع‌الاول]] سال [[سال ۲۶۰ قمری|۲۶۰ق]]  در دوره حکومت [[معتمد عباسی]] در سن ۲۸ سالگی به [[شهادت]] رسید.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۴.</ref> گزارش‌هایی نیز درباره شهادت ایشان در ماه‌های [[ربیع الثانی]] و [[جمادی الاولی]]  وجود دارد.<ref>نک: مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان، ۱۳۹۱، ص۵۳۰-۵۳۳</ref> بنا به گفته [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در [[اعلام الوری]]، بسیاری از علمای [[امامیه]] معتقدند که امام عسکری بر اثر مسمومیت شهید شده است. مستند آنان روایت «و الله ما منّا الا مقتول شهيد» منقول از [[امام صادق(ع)]] است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۳۱.</ref> از برخی گزارش‌های تاریخی برمی‌آید که دو خلیفه قبل از معتمد نیز در صدد قتل امام عسکری(ع) برآمده بودند. در روایتی آمده است معتز عباسی به حاجب خود دستور داد امام را در مسیر [[کوفه]] به قتل برساند ولی با آگاه شدن مردم، موفق نشد.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۳۹۸ق، ص۲۰۸؛ عطاردی، مسند الإمام العسكری(ع)، ۱۴۱۳ق، ص۹۲.</ref> بر اساس گزارش دیگری، مهتدی عباسی نیز تصمیم گرفت امام را در زندان به شهادت برساند ولی تصمیم او عملی نشد و دوره حکومت او به سر رسید.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۶۸؛ کلینی، کافی، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۳۲۹.</ref> امام عسکری در خانه‌ خود در [[سامرا]]، که پیشتر [[امام هادی(ع)]] نیز در آنجا [[دفن]] شده بود، مدفون است.<ref>شیخ مفید، ''الارشاد''، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳.</ref> به نقل عبدالله بن خاقان (از وزیران معتمد عباسی)<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۳.</ref> پس از شهادت امام عسکری، بازارها تعطیل شد و [[بنی‌هاشم]]، بزرگان، رجال سیاسی و مردم در [[تشییع]] پیکر ایشان شرکت کردند.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۶؛ کلینی، الکافی، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۵۰۵، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص ۶۱۹.</ref>

:::درباره فرزندان حضرت، اقوال دیگری هم وجود دارد و او را دارای ۳ پسر و ۳ دختر شمرده‌اند.<ref>زرندی، ''معارج الوصول الی معرفة فضل آل الرسول(ص)''، ص۱۷۶، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، صص۶۱۸۶۱۹.</ref> [[خصیبی]] افزون بر [[امام مهدی(عج)]] از دو دختر به نام‌های فاطمه و دلاله نام برده<ref>خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۳۲۸.</ref> و ابن ابی الثلج افزون بر آن امام، پسری به نام موسی و دو دختر به نام‌های فاطمه و عایشه (یا ام موسی) را برشمرده است،<ref>ابن ابی الثلج، «تاریخ الائمه» مجموعه نفیسه، ۱۳۹۶ق، ص ۲۱-۲۲؛ نک: فخرالدین رازی، ''الشجرة المبارکة''، ص۷۹، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۱۹.</ref> اما در برخی کتب انساب، نام‌های ذکر شده، خواهران و برادران امام حسن عسکری هستند<ref> مثلاً نک: فخرالدین رازی، ''الشجرة المبارکة''، ص۷۸، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص ۶۱۹.</ref> که شاید با فرزندان او خلط شده‌اند. در مقابل، برخی از منابع اهل سنت وجود فرزندی برای امام عسکری را انکار کرده‌اند<ref>نک: ابن حزم، ''جمهره انساب العرب''، ۱۹۸۲م، ص۶۱؛ ذهبی، ''سیر اعلام النبلاء''، ج۱۳، ص۱۲۲، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶.</ref> که به احتمال این دیدگاه به خاطر مخفی بودن ولادت امام دوازدهم و عدم اطلاع آنان از تولد وی بوده است.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۴.</ref>

*'''انتقال به سامرا''': در سنین کودکیِ امام حسن عسکری(ع)، پدرش [[امام هادی(ع)]] به اجبار به [[عراق]] فراخوانده شد و در [[سامرا]]، پایتخت آن روز [[عباسیان]]، تحت‌الحفظ قرار گرفت. در این سفر امام عسکری نیز همراه پدر بود. [[مسعودی]] زمان این سفر را سال ۲۳۶ق<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۹</ref> و [[نوبختی]] سال ۲۳۳ق<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۲</ref> گفته‌اند. امام حسن عسکری بیشتر عمر خود را در سامرا گذراند و مشهور است که ایشان تنها امامی است که به [[حج]] نرفت، ولی در [[عیون اخبار الرضا]] و [[کشف الغمه]] روایتی نقل شده که راوی، آن را در [[مکه]] از امام حسن عسکری(ع) شنیده است.<ref>شيخ صدوق، عيون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۳۵؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۱۹۸</ref> غیر از این سفر به مکه، سفر ایشان به [[جرجان]] نیز گزارش شده است.<ref>قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص۴۲۵ – ۴۲۶؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۲۷–۴۲۸؛ ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص ۲۱۵</ref>

اینان که عموما جایگاه علمی مناسبی هم نداشتند گاه مدعی می‌شدند دانش امام را سنجیده و آن را در سطح دانش کامل که برای [[ائمه (ع)]] لازم است نیافته‌اند.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۰۰.</ref> گاهی نیز مدعی می‌شدند در نامه‌های امام غلط‌های دستوری یافته‌اند.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۳۸۴ش، ص۲۵۲.</ref> آنها برخی مواقع به نوع لباسی که امام پوشیده بود ایراد می‌گرفتند.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۴۶ـ۲۴۷.</ref> و گاه در شئون امامت دخالت کرده و از امام به خاطر عمل‌کرد [[سازمان وکالت|وکیلانش]] انتقاد می‌کردند.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۸.</ref> هم‌چنین گاه دستورات امام و فرستاده‌ی ایشان را نمی‌پذیرفتند.<ref>رک: شیخ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۵۴۱.</ref> از همین رو بود که امام عسکری (ع) می‌فرمود هیچ یک از پدرانشان به اندازه ایشان مورد شک و تردید شیعیان قرار نگرفته است.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۲۲.</ref>  

یکی از عواملی که اوضاع سیاسی را برای امام عسکری (ع) و شیعیان سخت‌تر می‌کرد شهرت یافتنِ قیام امام دوازدهم (ع) بود. [[شیخ مفید]] دوران امامت امام عسکری (ع) را روزگار سخت توصیف کرده است.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> وی معتقد است در مذهب [[امامیه]] آمدن امام منتظَر مشهور شده بود و خلیفه که می‌دانست شیعیان [[انتظار]] آمدن او را می‌کشند در جستجوی فرزند امام عسکری (ع) بود و تلاش و کوشش بسیاری برای اطلاع یافتن از آن حضرت می‌کرد. به همین دلیل بود که امام عسکری (ع) ولادت فرزندش را مخفی کرد.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> [[شیخ طوسی]] بر این باور است که امام عسکری (ع) با توجه به این شرایط دشوار بود که در وصیت خود موقوفات و صدقاتش را به مادرش حُدیث احاله داد.<ref>طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۱۰۸.</ref>

امام عسکری(ع) مانند چند امام پیش از خود از نمایندگانی جهت ارتباط با شیعیان استفاده می‌کرد. در شمار این افراد به‌ویژه باید از [[عقید غلام امام حسن عسکری|عقید]]، خادم خاص وی، یاد کرد که امام او را از کودکی بزرگ کرده و حامل بسیاری از نامه‌های ایشان به شیعیان بود.<ref> شیخ طوسی، ''الغیبة''، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۲، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۲۶.</ref> همچنین فردی با کنیه غریب ابوالادیان که خادم حضرت بوده و ارسال تعدادی از نامه‌ها را به عهده داشته است.<ref>شیخ صدوق، ''کمال الدین''، ۱۳۹۰ق، ص۴۷۵</ref> اما مشخصاً کسی که در منابع امامی به عنوان [[باب (نماینده امام)|باب]] [نماینده و رابط امام با مردم] شناخته شده، [[عثمان بن سعید]] است. عثمان بن سعید پس از شهادت امام عسکری(ع) و با ورود به عصر [[غیبت صغری]]، به عنوان نخستین وکیل و نایب خاص امام زمان(ع) نیز ایفای نقش کرده است.<ref>پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۲۶.</ref>

[[تفسیر]] قرآن از جمله زمینه‌هایی است که مورد توجه ویژه امام حسن عسکری بوده است تا بدانجا که یک متن مفصل در تفسیر قرآن (که در شمار کهن‌ترین آثار میراث تفسیری [[امامیه]] است) به ایشان منسوب شده است. حتی در صورت درست نبودن این انتساب، باید توجه داشت که شهرت امام به بحث‌های تفسیری، زمینه این انتساب را فراهم آورده است.

امام حسن عسکری(ع) در شرایطی رهبری امامیه را به عهده گرفت که اختلافاتی اعتقادی در صفوف امامیه پدید آمده بود و اختلافاتی نیز در همان دوره امامت ایشان به وجود آمد. برای نمونه یکی از این مسائل بحث «نفی جسمانیت خداوند» بود که از سال‌ها قبل مطرح بود و اختلافاتی میان دو نفر از اصحاب برجسته ائمه یعنی [[هشام بن حکم]] و [[هشام بن سالم]] وجود داشت. در زمان امام حسن عسکری این اختلاف به اندازه‌ای زیاد شد که [[سهل بن زیاد آدمی]] نامه‌ای به امام نوشت و از ایشان دراین‌باره راهنمایی خواست.

در علم حدیث، یکی از القابی که برای امام حسن عسکری(ع) به کار رفته، لقب «فقیه» است.<ref>برای نمونه: طریحی، جامع المقال، ۱۳۵۵ش، ص۱۸۵</ref> این نشان می‌دهد که امام از سوی اصحابش به طور خاص به این وجه شناخته می‌شده است. بخشی از احادیث ایشان به حوزه [[فقه]] و ابواب مختلف آن مربوط می‌شود. از آنجا که تدوین مذهب فقهی [[امامیه]] پیشتر توسط [[امام صادق(ع)]] انجام گرفته و سپس مراحل کمال خود را در زمان [[امام کاظم(ع)]] و [[امام رضا(ع)]] طی کرده بود، امام حسن عسکری بیشتر به فروعی پرداختند که مستحدث در زمان ایشان بود و یا به دلیلی در عصر ایشان چالش برانگیز بوده است مانند مسئله آغاز [[رمضان]] و بحث [[خمس]].<ref>پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۳۰</ref>