مروان بن حکم: تفاوت میان نسخه‌ها

پس از به خلافت رسیدن [[عثمان بن عفان|عثمان]]، وی همراه پدرش به [[مدینه]] بازگشت<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۰</ref> و کاتب و از خاصّان حکومت عثمان قرار گرفت<ref>الزرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۲۰۷</ref> و داماد او نیز گردید.<ref>الإصابة، ج۴، ص۳۷۹</ref> نقل است که [[امام علی(ع)]] به وی گفته است: وای بر تو و وای بر امت محمد(ص) از دست تو.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۳۸۸</ref>

منابع تاریخی اقدامات وی را از عوامل اصلی شورش علیه عثمان و کشته شدن وی ذکر کرده‌اند.<ref>الإصابة، ج۶، ص۲۰۴</ref>

از جمله این اقدامات، گزارش وی درباره دعوت مردم به شورش از جانب [[عمار بن یاسر]] (با تعبیر بنده سیاه) بود که دستور عثمان مبنی بر ضرب و جرح عمار را در پی داشت؛ به حدی که عمار  بیهوش شده و پس از آن دچار فتق شد.<ref>الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۵۱</ref>

پس از به خلافت رسیدن [[حضرت علی(ع)]] در سال [[سال 35 هجری قمری|سی و پنج هجری]]، مروان بن حکم با امام بیعت نکرد و از [[مدینه]] به سوی [[مکه]] فرار نمود و به [[عایشه]] ملحق شد.<ref>الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۷۳</ref>

وی از کسانی بود که [[طلحه]] و [[زبیر]] را برای شورش و تشکیل حکومت، ترغیب کرد و از آن دو می‌خواست که مردم را به بیعت خود وادار سازند؛<ref>الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۷۸ و ۷۹</ref> در [[جنگ جمل]] نیز در سپاه طلحه و زبیر بود<ref>الإصابة، ج۶، ص۲۰۴</ref> و طلب خون [[عثمان]] کرد.<ref>الزرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۲۰۷</ref> و البته در این جنگ، طلحه را کشته و علت آن را انتقام از قاتل عثمان عنوان کرد. البته بنابر نظر برخی مورخین علت این بود که طلحه قصد کناره گیری از جنگ را داشته است.<ref>اخبار الطوال، ص۱۴۸</ref>

وی در جنگ جمل، به همراه عایشه، عمرو بن عثمان، موسی بن طلحه و عمرو بن سعید بن ابی العاص اسیر شد؛ ولی علی(ع) آن‎ها را عفو نمود.<ref>الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۹۷</ref> البته بنابر برخی منابع، مروان پس از فرار اطرافیانش در اواخر جنگ، به طرف [[شام]] متواری گردید.<ref>الزرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۲۰۷</ref>

مروان در [[جنگ صفین]] در صف سپاهیان [[اموی]]، مقابل امام علی(ع) قرار گرفت.<ref>الإصابة، ج۶، ص۲۰۴</ref> در این جنگ معاویه، از مروان خواست که در برابر [[مالک اشتر]] قرار گیرد و با وی بجنگد؛ اما مروان از این امر طفره رفت و عذر آورد.<ref>الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۱۳۲</ref> بنابر قولی، پس از جنگ صفین، امام به وی امان داد و مروان با علی(ع) بیعت کرد و به مدینه بازگشت و در آن‎جا ساکن شد.<ref>الزرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۲۰۷</ref>

در سال [[سال ۴۱ هجری قمری|۴۱ هجری]] و پس از به خلافت رسیدن [[معاویه بن ابوسفیان|معاویه]]، مروان به حکومت [[مدینه]] منصوب شد.<ref>اخبار الطوال، ص۲۲۴</ref> پس از مدتی، معاویه [[مکه]] و [[طائف]] را نیز به محدوده حکومت مروان اضافه کرد.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۳۸۸؛ ابن الأثیر الجزری، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۶۹</ref> پس از مدتی معاویه وی را عزل و [[سعید بن ابی العاص]] را به حکومت این مناطق منصوب کرد. برخی علت این برکناری را، امتناع مروان از گرفتن بیعت برای [[یزید پسر معاویه]] بیان داشته‌اند.<ref>الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۱۹۷ و ۱۹۸</ref>

مروان در سال [[سال ۵۴ هجری قمری|۵۴ هجری]] مجددا به حکومت مدینه منصوب و پس از آن مجددا عزل شد و [[ولید بن عتبه]] به جای وی بر حکومت مدینه منصوب شد.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۳۸۸</ref> وی در همین دوران نیز به مخالفت و اقدام علیه ائمه ادامه داد؛ در جریان تشییع [[امام حسن(ع)]]، مانع دفن پیکر وی در کنار قبر پیامبر(ص) شد و همچنین پس از به خلافت رسیدن [[یزید]]، سعی فراوانی در گرفتن بیعت از [[امام حسین(ع)]] گرفت؛ تا آن جا که مجادله‌ای با امام حسین(ع) نزد ولید بن عتبه حاکم مدینه داشت.<ref>الإمامةوالسیاسة، ج۱، ص۲۲۷</ref>

پس از شورش مردم مدینه علیه یزید، وی از مدینه اخراج شد و در پی آن از [[عبدالله بن عمر]] درخواست کرد که مواظب خانواده‌اش باشد؛ اما ابن عمر از این کار سر باز زد و مروان این درخواست را به [[امام سجاد(ع)]] ابراز نمود و امام(ع) درخواست وی را پذیرفت و بر آن همت گمارد.<ref>الإمامةوالسیاسة، ج۱، ص۲۳۰ و ۲۳۱</ref> مروان پس از آن به [[شام]] رفت و تا زمان مرگ [[معاویة بن یزید|معاویة بن یزید بن معاویه]] در شام باقی ماند.<ref>الإصابة، ج۶، ص۲۰۴</ref> بنابر برخی گزارش‌های تاریخی، [[واقعه حره|واقعه حرّه]] پس از اخراج مروان و دیگر امویان و درخواست کمک آن‎ها از یزید و در پی آن ارسال سپاه از جانب وی به مدینه، واقع شد.<ref>الإصابة، ج۶، ص۲۰۴</ref>

پس از کناره‌گیری [[معاویه بن یزید|معاویه بن یزید بن معاویه]] از خلافت، [[امویان]] با مروان به عنوان خلیفه بیعت کردند.<ref>الزرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۲۰۷</ref> مروان برای تثبیت حکومت، ابتدا به جابیه (در شمال حوران) رفت و مردم را به سوی خود خواند، در [[سال ۶۴ قمری]] مردم [[اردن]] با وی بیعت کردند. سپس وی به شام آمده و در اصلاح امور کوشید. در شام، [[ضحاک بن قیس فهری]] مردم را به بیعت با [[عبدالله بن زبیر]] فرامی‌خواند و همین امر به درگیری و جنگ وی با مروان بن حکم انجامید که در طی آن ضحاک شکست خورده و کشته شد.<ref>الإصابة، ج۶، ص۲۰۴</ref>

از جمله اقدامات مهم وی در زمان کوتاه خلافتش، ضرب سکه‌های دینار شامی بود که بر روی آن آیه «[[سوره اخلاص|قل هو الله احد]]» حک شده بود.<ref>الإصابة، ج۶، ص۲۰۴</ref>

مروان پس از وفات [[یزید]]، با ام خالد بنت هاشم بن عتبه بن ربیعه (همسر یزید و مادر خالد بن یزید) ازدواج کرده بود تا ام خالد بچه‌ای برایش بزاید.<ref>البدءوالتاریخ، ج۶، ص ۵۷</ref> روزی در جمع، خطاب به خالد بن یزید ناسزایی به مادرش داد؛ این مطلب موجب نارضایتی خالد شد و به مادرش شکایت برد و ام خالد در جواب وی را به سکوت فراخواند و وعده داد که دیگر از مروان سخنان نامطلوب نمی‌شنود. در پی این ماجرا ام خالد، مروان را مسموم کرد و کشت.<ref>الطبقات الکبری، ج۵، ص۳۱؛ المنتظم،ج۶، ص۴۹</ref>

بنابر برخی گزارش‎های تاریخی ام خالد، وی را هنگام خواب، با بالشی خفه کرد<ref>الإنباء، ص۴۹</ref> و بنابر نقلی دیگر نیز ابتلا به بیماری طاعون موجب مرگ مروان گردید.<ref>الزرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۲۰۷</ref>

خلافت مروان ۹ یا ۱۰ ماه دوام داشت. وی در ابتدای ماه رمضان سال ۶۵، در سن ۶۴ سالگی وفات یافت.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۳۸۹</ref> وی پیش از مرگ، پسرش عبدالملک را ولیعهد خود قرار داده بود و پسر دیگرش عبدالعزیز را به عنوان ولیعهد دوم منصوب کرده بود؛ پس از مرگ مروان، عبدالملک به خلافت رسید و مردم شام با وی بیعت کردند.<ref>الإمامةوالسیاسة، ج۲، ص۲۳</ref>

* ابن قتیبة الدینوری، عبد الله بن مسلم، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ط الأولی، ۱۴۱۰/۱۹۹۰.