پرش به محتوا

سوره‌های مکی و مدنی: تفاوت میان نسخه‌ها

اصلاح پانویس‌ها و منابع
(اصلاح متن و ویکی‌سازی)
(اصلاح پانویس‌ها و منابع)
خط ۴: خط ۴:
تعداد سوره‌های مدنی ۲۰ سوره، موارد اختلافی ۱۲ سوره و بقیه، سوره‌های مکی محسوب می‌شوند.{{مدرک}} سوره‌های مدنیِ مورد پذیرش همه عبارتند از: [[سوره بقره|بقره]]، [[سوره مائده|مائده]]، [[سوره نور|نور]]، [[سوره فتح|فتح]]، [[سوره مجادله|مجادله]]، [[سوره جمعه|جمعه]]، [[سوره تحریم|تحریم]]، [[سوره آل عمران|آل عمران]]، [[سوره انفال|انفال]]، [[سوره احزاب|احزاب]]، [[سوره حجرات|حجرات]]، [[سوره حشر|حشر]]، [[سوره منافقون|منافقون]]، [[سوره نصر|نصر]]، [[سوره نساء|نساء]]، [[سوره توبه|توبه]]، [[سوره محمد|محمد]]، [[سوره حدید|حدید]]، [[سوره ممتحنه|ممتحنه]]، [[سوره طلاق|طلاق]].{{مدرک}} سوره‌های مورد اختلاف عبارتند از: [[سوره فاتحه|فاتحه]]، [[سوره صف|صف]]، [[سوره رعد|رعد]]، [[سوره تغابن|تغابن]]، [[سوره الرحمن|رحمن]]، [[سوره مطففین|مطففین]]، [[سوره قدر|قدر]]، [[سوره بینه|بینه]]، [[سوره زلزله|زلزله]]، [[سوره اخلاص|اخلاص]]، [[سوره فلق|فلق]]، [[سوره ناس|ناس]].{{مدرک}}
تعداد سوره‌های مدنی ۲۰ سوره، موارد اختلافی ۱۲ سوره و بقیه، سوره‌های مکی محسوب می‌شوند.{{مدرک}} سوره‌های مدنیِ مورد پذیرش همه عبارتند از: [[سوره بقره|بقره]]، [[سوره مائده|مائده]]، [[سوره نور|نور]]، [[سوره فتح|فتح]]، [[سوره مجادله|مجادله]]، [[سوره جمعه|جمعه]]، [[سوره تحریم|تحریم]]، [[سوره آل عمران|آل عمران]]، [[سوره انفال|انفال]]، [[سوره احزاب|احزاب]]، [[سوره حجرات|حجرات]]، [[سوره حشر|حشر]]، [[سوره منافقون|منافقون]]، [[سوره نصر|نصر]]، [[سوره نساء|نساء]]، [[سوره توبه|توبه]]، [[سوره محمد|محمد]]، [[سوره حدید|حدید]]، [[سوره ممتحنه|ممتحنه]]، [[سوره طلاق|طلاق]].{{مدرک}} سوره‌های مورد اختلاف عبارتند از: [[سوره فاتحه|فاتحه]]، [[سوره صف|صف]]، [[سوره رعد|رعد]]، [[سوره تغابن|تغابن]]، [[سوره الرحمن|رحمن]]، [[سوره مطففین|مطففین]]، [[سوره قدر|قدر]]، [[سوره بینه|بینه]]، [[سوره زلزله|زلزله]]، [[سوره اخلاص|اخلاص]]، [[سوره فلق|فلق]]، [[سوره ناس|ناس]].{{مدرک}}


بر این اساس، باقیمانده سوره‌های قرآنی که مکی محسوب می‌گردند، ۸۲ سوره است.<ref>فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۵.</ref>
بر این اساس، باقیمانده سوره‌های قرآنی که مکی محسوب می‌گردند، ۸۲ سوره است.<ref>حاجی میرزایی، «مکی و مدنی»، ص۲۱۴۵.</ref>


==معیارها و ملاک‌های تشخیص==
==معیارها و ملاک‌های تشخیص==
خط ۱۲: خط ۱۲:
# '''معیار مخاطب''': برخی به «مخاطب وحی» توجه کرده و گفته‌اند هر آنچه که خطاب به اهل مکه نازل شده مکی، و هر آنچه که خطاب به اهل مدینه نازل شده مدنی است. ملاک تشخیص این خطاب این است که هر آنچه با خطاب «یا ایها الناس» نازل شده، مکی و هر آنچه با خطاب «یا ایها الذین آمنوا» نازل شده، مدنی است.{{مدرک}
# '''معیار مخاطب''': برخی به «مخاطب وحی» توجه کرده و گفته‌اند هر آنچه که خطاب به اهل مکه نازل شده مکی، و هر آنچه که خطاب به اهل مدینه نازل شده مدنی است. ملاک تشخیص این خطاب این است که هر آنچه با خطاب «یا ایها الناس» نازل شده، مکی و هر آنچه با خطاب «یا ایها الذین آمنوا» نازل شده، مدنی است.{{مدرک}


چنانکه بیشتر قرآن‌پژوهان معاصر گفته‌اند، بهترین و ضابطه‌مندترین ملاک، معیار نخست یعنی زمانی است.<ref>فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۵.</ref>
چنانکه بیشتر قرآن‌پژوهان معاصر گفته‌اند، بهترین و ضابطه‌مندترین ملاک، معیار نخست یعنی زمانی است.<ref>حاجی میرزایی، «مکی و مدنی»، ص۲۱۴۵.</ref>


==ضوابط نامگذاری==
==ضوابط نامگذاری==
بنابر معیار سوم، یعنی معیار زمانی، تمامی آیات در برخی از سوره‌ها، پیش از هجرت به مدینه نازل شده، و بنابراین آن سوره مکی خوانده می‌شود. به‌علاوه، در برخی دیگر از سوره‌ها، تمامی آیات پس از هجرت نازل شده و بر این اساس، سوره مدنی خوانده می‌شود. با این حال، در برخی دیگر از سوره‌ها، آیات ابتدایی در مکه و آیات میانی یا پایانی در مدینه نازل شده و در این حالت، مکی یا مدنی بودن سوره، با ملاحظه تعداد بیشتر آیات مکی یا مدنی صورت می‌گیرد. برخی از پژوهشگران معتقدند در این رابطه آنچه مکی یا مدنی بودن سوره‌ها را تعیین می‌کند، نه تعداد بیشتر آیات مکی یا مدنی، بلکه مکی یا مدنی بودن آیات آغازین است.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref>
بنابر معیار سوم، یعنی معیار زمانی، تمامی آیات در برخی از سوره‌ها، پیش از هجرت به مدینه نازل شده، و بنابراین آن سوره مکی خوانده می‌شود. به‌علاوه، در برخی دیگر از سوره‌ها، تمامی آیات پس از هجرت نازل شده و بر این اساس، سوره مدنی خوانده می‌شود. با این حال، در برخی دیگر از سوره‌ها، آیات ابتدایی در مکه و آیات میانی یا پایانی در مدینه نازل شده و در این حالت، مکی یا مدنی بودن سوره، با ملاحظه تعداد بیشتر آیات مکی یا مدنی صورت می‌گیرد. برخی از پژوهشگران معتقدند در این رابطه آنچه مکی یا مدنی بودن سوره‌ها را تعیین می‌کند، نه تعداد بیشتر آیات مکی یا مدنی، بلکه مکی یا مدنی بودن آیات آغازین است.<ref>حاجی میرزایی، «مکی و مدنی»، ص۲۱۴۶.</ref>


== ویژگی‌های سوره‌های مکی و مدنی ==
== ویژگی‌های سوره‌های مکی و مدنی ==
خط ۲۹: خط ۲۹:
# در آیات مکی استناد به سرگذشت و قصص انبیاء فراوان است؛
# در آیات مکی استناد به سرگذشت و قصص انبیاء فراوان است؛
# آیات مکی دارای اعجاز و بلاغت خیره کننده‌ای هستند؛
# آیات مکی دارای اعجاز و بلاغت خیره کننده‌ای هستند؛
# خطاب‌های ویژه‌ای مانند «یا بنی آدم» و «یا ایها الناس» در سوره‌های مکی به چشم می‌خورد.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref>
# خطاب‌های ویژه‌ای مانند «یا بنی آدم» و «یا ایها الناس» در سوره‌های مکی به چشم می‌خورد.<ref>حاجی میرزایی، «مکی و مدنی»، ص۲۱۴۶.</ref>


=== ویژگی سوره‌های مدنی ===
=== ویژگی سوره‌های مدنی ===
خط ۴۰: خط ۴۰:
# بیان احوال و اقدامات منافقین و موضع مسلمانان و پیامبر(ص) در برابر آن‌ها، در سوره‌های مدنی دیده می‌شود.{{مدرک}}
# بیان احوال و اقدامات منافقین و موضع مسلمانان و پیامبر(ص) در برابر آن‌ها، در سوره‌های مدنی دیده می‌شود.{{مدرک}}


این ویژگی‌ها به گونه قطعی و صددرصد نیست و برای هر کدام استثناهایی می‌توان یافت. مثلاً سوره بقره با اینکه به بیان قصه حضرت آدم می‌پردازد اما مکی نیست، در حالی که مطابق ضوابط بالا بایستی چنین باشد و سوره نصر با اینکه هم کل سوره و هم آیات آن کوتاه است، اما در مدینه نازل شده است.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref>
این ویژگی‌ها به گونه قطعی و صددرصد نیست و برای هر کدام استثناهایی می‌توان یافت. مثلاً سوره بقره با اینکه به بیان قصه حضرت آدم می‌پردازد اما مکی نیست، در حالی که مطابق ضوابط بالا بایستی چنین باشد و سوره نصر با اینکه هم کل سوره و هم آیات آن کوتاه است، اما در مدینه نازل شده است.<ref>حاجی میرزایی، «مکی و مدنی»، ص۲۱۴۶.</ref>


==فواید شناخت==
==فواید شناخت==
خط ۴۸: خط ۴۸:
# شناخت سیر تکاملی تشریع و قانون‌گذاری؛
# شناخت سیر تکاملی تشریع و قانون‌گذاری؛
# آگاهی از چگونگی نزول قرآن و نیز کمک به شناخت [[اسباب نزول]] که خود از علوم قرآنی است؛
# آگاهی از چگونگی نزول قرآن و نیز کمک به شناخت [[اسباب نزول]] که خود از علوم قرآنی است؛
# رفع اختلافات مربوط به سیره پیامبر(ص).<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref>
# رفع اختلافات مربوط به سیره پیامبر(ص).<ref>حاجی میرزایی، «مکی و مدنی»، ص۲۱۴۶.</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
== منابع ==
== منابع ==
* خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
*حاجی میرزایی، فرزاد، «مکی و مدنی»، در دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.


{{قرآن کریم}}
{{قرآن کریم}}
۳۶۲

ویرایش