سورههای مکی و مدنی: تفاوت میان نسخهها
اصلاح متن و ویکیسازی
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (←منابع: افزایش ناوبری) |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (اصلاح متن و ویکیسازی) |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''سورههای مکی و مدنی'''، تعبیری است در [[علوم قرآنی]] و برخی رشتههای مطالعات اسلامی که مراد از آن، دو دسته [[سوره|سورههای]] [[قرآن]] است که به اعتبار محل نزول، دستهبندی شدهاند. [[مکه]] و [[مدینه]] محل نزول [[آیه|آیات]] قرآن کریم بودهاند و شناخت آیات نازل شده در این دو شهر از دغدغههای [[مسلمانان]] از قرون نخستین تا امروز بوده و موجب پدید آمدن دانشی به نام «علم المکی و المدنی» شده است. اینکه آیات و سورههای مکی و مدنی کداماند، چه معیارها و سنجههایی برای تمایز نهادن میان دو دوره نزول وجود دارد و ویژگیهای آیات مکی و مدنی چیست، از مهمترین مسائل این دانش به شمار میآیند که به اعتقاد دانشمندان علوم قرآنی، | '''سورههای مکی و مدنی'''، تعبیری است در [[علوم قرآنی]] و برخی رشتههای مطالعات اسلامی که مراد از آن، دو دسته [[سوره|سورههای]] [[قرآن]] است که به اعتبار محل نزول، دستهبندی شدهاند. [[مکه]] و [[مدینه]] محل نزول [[آیه|آیات]] قرآن کریم بودهاند و شناخت آیات نازل شده در این دو شهر از دغدغههای [[مسلمانان]] از قرون نخستین تا امروز بوده و موجب پدید آمدن دانشی به نام «علم المکی و المدنی» شده است. اینکه آیات و سورههای مکی و مدنی کداماند، چه معیارها و سنجههایی برای تمایز نهادن میان دو دوره نزول وجود دارد و ویژگیهای آیات مکی و مدنی چیست، از مهمترین مسائل این دانش به شمار میآیند که به اعتقاد دانشمندان علوم قرآنی، آموختن آن از شریفترین و پرفایدهترین علوم قرآنی است. | ||
== تعداد سورههای مکی و مدنی | ==تعداد سورههای مکی و مدنی== | ||
تعداد سورههای مدنی ۲۰ سوره، موارد اختلافی ۱۲ سوره و بقیه، سورههای مکی محسوب میشوند.{{مدرک}} سورههای مدنیِ مورد پذیرش همه عبارتند از: [[سوره بقره|بقره]]، [[سوره مائده|مائده]]، [[سوره نور|نور]]، [[سوره فتح|فتح]]، [[سوره مجادله|مجادله]]، [[سوره جمعه|جمعه]]، [[سوره تحریم|تحریم]]، [[سوره آل عمران|آل عمران]]، [[سوره انفال|انفال]]، [[سوره احزاب|احزاب]]، [[سوره حجرات|حجرات]]، [[سوره حشر|حشر]]، [[سوره منافقون|منافقون]]، [[سوره نصر|نصر]]، [[سوره نساء|نساء]]، [[سوره توبه|توبه]]، [[سوره محمد|محمد]]، [[سوره حدید|حدید]]، [[سوره ممتحنه|ممتحنه]]، [[سوره طلاق|طلاق]].{{مدرک}} سورههای مورد اختلاف عبارتند از: [[سوره فاتحه|فاتحه]]، [[سوره صف|صف]]، [[سوره رعد|رعد]]، [[سوره تغابن|تغابن]]، [[سوره الرحمن|رحمن]]، [[سوره مطففین|مطففین]]، [[سوره قدر|قدر]]، [[سوره بینه|بینه]]، [[سوره زلزله|زلزله]]، [[سوره اخلاص|اخلاص]]، [[سوره فلق|فلق]]، [[سوره ناس|ناس]].{{مدرک}} | |||
بر این اساس، باقیمانده سورههای قرآنی که مکی محسوب میگردند، ۸۲ سوره است.<ref>فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۵.</ref> | |||
==معیارها و ملاکهای تشخیص== | |||
درباره معیارها و ملاکهای تشخیص مکی یا مدنی بودن آیات قرآن کریم، سه نظر وجود دارد: | |||
# '''معیار زمانی''': هر آنچه پیش از [[هجرت]] نازل شده مکی و هر آنچه پس از هجرت نازل شده مدنی محسوب میگردد.{{مدرک}} | |||
# '''معیار مکانی''': هر آنچه در [[مکه]] نازل شده، مکی، و هر آنچه در [[مدینه]] نازل شده مدنی محسوب میگردد و هر آنچه در نواحی مجاور مکه نازل شده مکی و هر آنچه در نواحی مجاور مدینه نازل شده مدنی است.{{مدرک}} | |||
# '''معیار مخاطب''': برخی به «مخاطب وحی» توجه کرده و گفتهاند هر آنچه که خطاب به اهل مکه نازل شده مکی، و هر آنچه که خطاب به اهل مدینه نازل شده مدنی است. ملاک تشخیص این خطاب این است که هر آنچه با خطاب «یا ایها الناس» نازل شده، مکی و هر آنچه با خطاب «یا ایها الذین آمنوا» نازل شده، مدنی است.{{مدرک} | |||
چنانکه بیشتر قرآنپژوهان معاصر گفتهاند، بهترین و ضابطهمندترین ملاک، معیار نخست یعنی زمانی است.<ref>فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۵.</ref> | |||
== ضوابط نامگذاری | ==ضوابط نامگذاری== | ||
بنابر معیار سوم، یعنی معیار زمانی، تمامی آیات در برخی از سورهها، پیش از هجرت به مدینه نازل شده، و بنابراین آن سوره مکی خوانده میشود. بهعلاوه، در برخی دیگر از سورهها، تمامی آیات پس از هجرت نازل شده و بر این اساس، سوره مدنی خوانده میشود. با این حال، در برخی دیگر از سورهها، آیات ابتدایی در مکه و آیات میانی یا پایانی در مدینه نازل شده و در این حالت، مکی یا مدنی بودن سوره، با ملاحظه تعداد بیشتر آیات مکی یا مدنی صورت میگیرد. برخی از پژوهشگران معتقدند در این رابطه آنچه مکی یا مدنی بودن سورهها را تعیین میکند، نه تعداد بیشتر آیات مکی یا مدنی، بلکه مکی یا مدنی بودن آیات آغازین است.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref> | |||
== ویژگیهای سورههای مکی و مدنی == | == ویژگیهای سورههای مکی و مدنی == | ||
سورههای مکی و مدنی | برای تشخیص سورههای مکی و مدنی بر اساس مضمون و محتوای سورهها، ملاکها و معیارهایی ذکر شده است. بر این اساس، سورههای مکی معمولا کوتاهند و به توحید و نفی شرک میپردازند و تشریع و قانونگذاری در آنها کمتر است، و سورههای مدنی، سورههای طولانیتری هستند و بیان قوانین و حدود شرعی در آنها بیشتر دیده میشود. | ||
=== ویژگی | |||
=== ویژگی سورهها و آیات مکی === | |||
# [[آیه سجده|سجده]] در این سورهها وجود دارد؛ | # [[آیه سجده|سجده]] در این سورهها وجود دارد؛ | ||
# هر سورهای که در آن «کلّا» باشد، مکی است؛ | # هر سورهای که در آن «کلّا» باشد، مکی است؛ | ||
# با [[حروف مقطعه]] | # با [[حروف مقطعه]] مانند الم، الر، طسم، و حم آغاز میشوند؛ | ||
# سورههای مکی کوتاه هستند؛ | # سورههای مکی کوتاه هستند؛ | ||
# آیات مکی بیشتر به [[توحید]] و پاکسازی جامعه از | # آیات مکی بیشتر به [[توحید]] و پاکسازی جامعه از بتپرستی و [[شرک]] نظر دارند؛ | ||
# تشریع و قانونگذاری در | # تشریع و قانونگذاری در آیات مکی بسیار اندک است؛ | ||
# در | # در آیات مکی استناد به سرگذشت و قصص انبیاء فراوان است؛ | ||
# آیات | # آیات مکی دارای اعجاز و بلاغت خیره کنندهای هستند؛ | ||
# | # خطابهای ویژهای مانند «یا بنی آدم» و «یا ایها الناس» در سورههای مکی به چشم میخورد.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref> | ||
=== ویژگی سورههای مدنی === | === ویژگی سورههای مدنی === | ||
# [[فریضه|فرایض]] و [[حد|حدود]] در این سورهها آمده است؛ | # [[فریضه|فرایض]] و [[حد|حدود]] در این سورهها آمده است؛ | ||
# سورههای مدنی طولانی هستند؛ | # سورههای مدنی طولانی هستند؛ | ||
# | # سورههای مدنی، آیات طولانی دارند؛ | ||
# بیان قوانین شهری، قضایی، اجتماعی | # بیان قوانین شهری، قضایی، اجتماعی و دولتی و قوانین جنگ و صلح، مهمترین ویژگی آیات مدنی محسوب میگردد؛ | ||
# | # آیات مدنی دارای خطاب «یا ایها الذین آمنوا» هستند؛ | ||
# در | # در آیات مدنی به تبیین عقاید فاسد اهل کتاب و دعوت آنها به اسلام پرداخته میشود؛ | ||
# بیان احوال و اقدامات منافقین و موضع مسلمانان و پیامبر(ص) در برابر | # بیان احوال و اقدامات منافقین و موضع مسلمانان و پیامبر(ص) در برابر آنها، در سورههای مدنی دیده میشود.{{مدرک}} | ||
این ویژگیها به گونه قطعی و صددرصد نیست و برای هر کدام استثناهایی میتوان یافت. مثلاً سوره بقره با اینکه به بیان قصه آدم میپردازد اما مکی نیست، در حالی که مطابق ضوابط بالا بایستی چنین باشد و سوره نصر با اینکه هم کل سوره و هم آیات آن کوتاه | این ویژگیها به گونه قطعی و صددرصد نیست و برای هر کدام استثناهایی میتوان یافت. مثلاً سوره بقره با اینکه به بیان قصه حضرت آدم میپردازد اما مکی نیست، در حالی که مطابق ضوابط بالا بایستی چنین باشد و سوره نصر با اینکه هم کل سوره و هم آیات آن کوتاه است، اما در مدینه نازل شده است.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref> | ||
== فواید شناخت مکی و | ==فواید شناخت== | ||
# کمک به تفسیر قرآن: از آنجا که فهم ظرایف و اشارات آیات رابطه تنگاتنگی با مکان مربوطه دارد، شناخت آیات مکی و مدنی برای هر مفسری ضروری | برای شناخت سورههای مکی و مدنی، فواید و کاربردهایی ذکر شده است؛ از جمله: | ||
# شناخت [[ناسخ و منسوخ]]: از آنجا که شناخت ناسخ و منسوخ | # کمک به تفسیر قرآن: از آنجا که فهم ظرایف و اشارات آیات رابطه تنگاتنگی با مکان مربوطه دارد، شناخت آیات مکی و مدنی برای هر مفسری ضروری است؛ | ||
# شناخت [[ناسخ و منسوخ]]: از آنجا که شناخت ناسخ و منسوخ که یکی از مناقشهبرانگیزترین و حساسترین مسائل در علوم قرآنی است، محتاج شناخت آیات سابق [= پیشین] و آیات مسبوق [= پسین] است. شناخت آیات و سورههای مکی و مدنی، مقدمه ضروری شناخت ناسخ و منسوخ است؛ | |||
# شناخت سیر تکاملی تشریع و قانونگذاری؛ | # شناخت سیر تکاملی تشریع و قانونگذاری؛ | ||
# آگاهی از چگونگی نزول قرآن و نیز کمک به شناخت [[اسباب نزول]] که خود از علوم قرآنی است؛ | # آگاهی از چگونگی نزول قرآن و نیز کمک به شناخت [[اسباب نزول]] که خود از علوم قرآنی است؛ | ||
# رفع اختلافات مربوط به سیره پیامبر(ص). | # رفع اختلافات مربوط به سیره پیامبر(ص).<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
* خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش. | * خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش. | ||
{{قرآن کریم}} | {{قرآن کریم}} | ||
{{علوم قرآنی}} | {{علوم قرآنی}} |