مکتب تفکیک: تفاوت میان نسخه‌ها

مکتب تفکیک یا مکتب معارفی خراسان، اندیشه ای است که میرزا مهدی اصفهانی در مشهد تأسیس کرد. این مکتب بر خالص سازی معارف دینی و جدایی راه آن از اندیشه های فلسفی و عرفانی بنا شده است. مخالفت با فلسفه و عرفان از ویژگی های این مکتب است. میرزا مهدی اصفهانی، محمود حلبی، محمدباقر ملکی میانجی، میرزا جواد تهرانی، حسنعلی مروارید، هاشم قزوینی، مجتبی قزوینی، جعفر سیدان و محمدرضا حکیمی از اندیشمندان این مکتب شناخته میشوند. کتابها و گفتگوهای فراوانی در رد و تأیید این اندیشه نگاشته و انجام شده است.

تفکیک در لغت به معنای جداسازی و ناب سازی و خالص کردن است. مکتب تفکیک، مکتب جداسازی سه راه و روش معرفت و سه مکتب شناختی یعنی راه و روش قرآن، راه و روش فلسفه و راه و روش عرفان است.<ref>محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ص ۴۴</ref> هدف این مکتب جداسازی و ناب سازی فکر و شناخت قرآنی از شناخت بشری و رهاندن آن از تأویلات و مزج با دیگر افکار است. <ref>محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ص ۴۴</ref>

نخستین بار اصطلاح مکتب تفکیک را محمدرضا حکیمی در کیهان فرهنگی برای مکتب معارفی خراسان پیشنهاد داد و پس از آن این اصطلاح رواج یافت.<ref>حسین مظفری، بنیان مرصوص، ص ۱۹</ref> برخی با این اصطلاح برای مکتب معارف خراسان مخالفت کرده اند. <ref>[http://www.zamane.info/1390/05/%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%D9%84/ مکتب معارف خراسان بررسی تاریخی حیات علمی آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی]</ref>

حکیمی در مقاله عقل خودبنیاد دینی اصول و محورهای کلی مکتب تفکیک را اینگونه میشمرد:

اندیشمندان مکتب تفکیک در مواجهه با فلسفه موضعی یکسان ندارند. متقدمین مکتب تفکیک مانند میرزا مهدی اصفهانی و محمود حلبی به ضدیت با فلسفه برخاسته اند و میان فلسفه و شریعت تباین می بینند. اما متأخرین این اندیشه مانند جعفر سیدان و محمدرضا حکیمی در مواجه با تفکیک موضعی دیگر دارند و حکم به حذف فلسفه نمیدهند. مکتب تفکیک را تنها جدایی میان روشها میشمرند.

از ویژگی های مکتب تفکیک در اندیشمندان متقدم آن، فلسفه ستیزی است. برخی منتقدین اصل پایه ریزی این مکتب را ضدیت با فلسفه دانسته اند. <ref>سید محمد موسوی، آیین و اندیشه، ص ۲۲</ref> میرزا مهدی اصفهانی فلاسفه را ویران‌گران دین می‌شمارد.<ref>تقریرات میرزا مهدی اصفهانی، به قلم محمود حلبی، ص ۲۵؛ فلاسفة الاسلام هادمون للاسلام و لیسوا بخادمین له</ref>  و همه‌ی گزاره‌های فلسفی را مناقض با تعالیم الهی می‌داند<ref>تقریرات میرزا مهدی اصفهانی، به قلم محمود حلبی، ص ۱۷۸؛ لتری مناقضة کل ما جاء به الشریعة مع جمیع قواعد الفلسفة</ref> و قیاس ابلیس در تمرد از امر الهی را برهان فلسفی به حساب می‌آورد.<ref>ان قیاس ابلیس کان بصورة البرهان</ref> و همه‌ی قضایای حقیقیه و خارجیه را باطل می‌داند <ref>میرزا مهدی اصفهانی، المواهب السنیه، ص ۴۱؛ان القضایا الحقیقیة و الخارجیة من العلوم الاصطلاحیة مؤسسة علی اساس باطل</ref> مدرسین فلسفه را فریب‌کار می‌نامد. <ref>میرزا مهدی اصفهانی، تقریرات، ص ۱۲؛ لولا تدلیس المعلمین و مدرسی کتب الفلاسفة لما اطمئن نفس الطلبة</ref> و فتوا به حرمت سلوک فلسفی و عقلی می‌دهد.<ref>میرزا مهدی اصفهانی، تقریرات، ص ۲۸، ان سلوک طریق البرهان الانی و اللمی حرام عقلا لانه موجب للحجاب عن الاله الواقعی الخارجی</ref> وی راز عدم اعتماد به براهین را بطلان اصل علیت می‌داند و آن‌گاه که اصل علیت باطل شد بنیان برهان فرومی‌ریزد.<ref>میرزا مهدی اصفهانی، تقریرات، ص ۲۷؛العلیة من اصلها باطلة فاحسن الاقیسة اقبحها</ref>

محمود حلبی فلسفه را اضر مطالب دانسته و آن را دشمن بزرگ معارف الهی خوانده است.<ref>محمود حلبی، دروس معارف الهیه، درس ۸</ref> حلبی در درسهایش خطاب به فلاسفه و عرفا، بدگویی میکرده و دشنام میگفته است.<ref>برای نمونه: محمود حلبی، دروس معارف الهیه، درس ۴۷؛ «خاک بر دهانشان و آتش بر زبانشان. مرحوم میرزا میفرمودند اگر یکنفر به محی الدین بگوید ای ... ای کثافت! قطعاً باید خوشش بیاید چون وصف اکملیت اوست.</ref> مجتبی قزوینی نیز طریق قرآن و سنت را مخالف طریق فلسفه میداند.<ref>مجتبی قزوینی، بیان الفرقان، ج۱، مقدمه، ص ۲</ref>

ضدیت با فلسفه در نسل بعدی اندیشمندان تفکیکی، به شدت مؤسسان مکتب تفکیک نبود. محمدرضا حکیمی، نسبت میان فلسفه با وحی قرآنی را نه تباین کلی، بلکه عدم تساوی کلی میداند.<ref>محمدرضا حکیمی، معاد جسمانی در حکمت متعالیه، ص ۳۰۸؛ نیز نک: محمدرضا حکیمی، اجتهاد و تقلید در فلسفه، ص ۶۶</ref> در دیدگاه سید جعفر سیدان عقل صریح نه تنها با وحی در تنافی نیست بلکه وحی، مبتنی بر عقل صریح است.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/5211/7622/95418 نشست بررسی نسبت عقل و وحی از منظر فلسفه و مکتب تفکیک، سید جعفر سیدان، غلامرضا فیاضی، حمید پارسانیا، مجله معارف،  بهمن و اسفندماه ۱۳۸۴، شماره ۳۴]</ref>

==دوره های تفکیک==

اگرچه حکیمی خود را ادامه دهنده راه مؤسسان مکتب تفکیک میداند و آموزه های خود را عین آموزه های آنان معرفی میکند، اما مبانی وی قرائتی غیر از قرائت مؤسسان است و نمی توان آنچه را امروز به نام مکتب تفکیک است، با آنچه مؤسسان این مکتب گفته اند، یکی شمرد.<ref>سید حسن اسلامی، رؤیای خلوص، ص ۳۴</ref>

عبدالحسین خسروپناه تفکیک را به سه دوره تقسیم میکند:

*دوره اول مکتب تفکیک: دوره نخست مکتب تفکیک به موسسان و متقدمان این مکتب برمی گردد، یعنی میرزا مهدی اصفهانی و محمود حلبی که نسبت فلسفه و اسلام را متباین دانسته اند. برخی از اهم دیدگاه های دوره اول مکتب تفکیک بدین شرح است:

::#یکی از روش های کسب معرفت فطرت است.

::#معرفت حسی یکی دیگر از روش های معتبر نزد تفکیکیان است.

::#اهل تفکیک عقل فطری را جایگزین عقل فلسفی می دانند.

::#هدف از این مکتب، خالص ماندن شناخت های قرآنی و سره فهمی معارف اسلامی است.

::#طرفداران این دوره تباین و تناقض میان دین و فلسفه و عرفان را نمی پذیرند.

::#در تبیین نظریه خود به جریان های سه گانه وحی(دین و قرآن) عقل(فلسفه و برهان) و کشف(ریاضت و عرفان) نظر می کنند.

::#توان عقل محدود است و تعقل منحصر در روش های فلسفی نیست.

::#مساله تاویل البطن در ارتباط با آیات شریفه قرآن امری قابل بررسی است.

::# اختلافات فقها را نباید با اختلافات فلاسفه مقایسه کرد. زیرا فلاسفه ادعای رسیدن به واقع دارند و فقها در جهت کشف حکم حرکت می کنند حال مصاب باشند یا مخطی.<ref>[http://rasanews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=97588 عبدالحسین خسروپناه، جریان شناسی فکری ایران معاصر،] </ref>

به گفته محمدرضا حکیمی سه رکن عمده این مکتب عبارتند از<ref>محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ص ۴۵</ref>:

* میرزا مهدی اصفهانی؛ او مؤسس این مکتب بوده و این جریان فکری از اندیشه های او ناشی شده است.<ref>غلامحسین ابراهیمی دینانی، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج۳، ص ۴۲۳</ref>

* سید موسی زرآبادی

* مجتبی قزوینی.{{سخ}}

* علی اکبر الهیان تنکابنی

* سید ابوالحسن حافظیان

* هاشم قزوینی

* میرزا جواد تهرانی

* محمدباقر ملکی میانجی

* محمدرضا حکیمی

* جعفر سیدان

# تقریرات میرزا مهدی اصفهانی؛ تقریرات متعددی از درس اصفهانی وجود دارد. اما معتبرترین تقریر ار محمود حلبی نگاشته و آن را جهت ملاحظه و تصحیح به اصفهانی میدهد و میرزا مهدی آن را تصحیح میکند.<ref>محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ص ۲۶۶</ref>

# الحیاة محمدرضا حکیمی

# معارف القرآن عبدالله واعظ یزدی<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/21021 حجتی نیا،غلامحسین، مقاله کتابشناسی مکتب تفکیک، پژوهش های اجتماعی اسلامی، آذر و دي ۱۳۷۸ - شماره ۱۹]</ref>

* آئین و اندیشه؛ بررسی مبانی و دیدگاه های مکتب تفکیک، سید محمد موسوی، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۸۲