جانکی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جانَکی'''، از طوایف [[لر]] [[شیعه|شیعی]] پراکنده در منطقه‌ای به همین نام در استان [[خوزستان]] اند.

 

جانکی از سمت جنوب به خاک ایل بهمئی، از غرب به رامهرمز، از شمال به خاک بختیاری و از شمال غربی به محل سکونت طایفۀ گندزلوی [[شوشتر]] محدود می‌شود. <ref>اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، ج۴، ص۲۰۴۹؛ سردار اسعد، تاریخ بختیاری، ص۶۶؛ جعفری، دائرة المعارف جغرافیایی ایران، ص۳۲۶</ref>

 

 

لرهای کهکیلویه و بویراحمد، بختیاری و مردم جانکی، لفظ جانکی را به صورت جونکی به کار می‌برند. <ref>قائم مقامی، عشایر خوزستان: قبایل جانکی، شم ۵، ص۹</ref> برخی نیز بی‌آنکه توضیحی دربارۀ معنای جانکی بیاورند، این لفظ را مخفف یا محرف جوانکی دانسته‌اند. <ref>امام شوشتری، تاریخ جغرافیایی خوزستان، ص۱۷۵؛ قائم مقامی، عشایر خوزستان: قبایل جانکی، شم ۵، ص۹، نیز شم ۳، ص۴۰ </ref>

 

برخی پژوهشگران از اشارۀ حمدالله به مهاجرت لرها از شام به [[ایران]] نتیجه دیگری گرفته‌اند. مثلاً قائم مقامی اصل طایفۀ جانکی را از کردهایی دانسته است که در آغاز از [[کردستان]] به شام کوچیده بودند و در قرن های [[قرن ششم|ششم]] و [[قرن هفتم|هفتم]] هجری قمری دوباره از آنجا به [[ایران]] بازگشتند. <ref>قائم مقامی، عشایر خوزستان: قبایل جانکی، شم ۵، ص۸ </ref> در این زمینه نظرهای دیگری نیز وجود دارد که اعتبار علمی ندارند. مثلاً لیرد در «‌سفرنامه »‌اش جانکی‌ها را طایفه‌ای ترک شناخته است. <ref>نگاه کنید: فیلد، ص۴۷, ۶۷</ref>

 

پس از یکی دو قرن طایفۀ شیرعلی (شیرالی/ شیرعالی)، از ایلات [[کهگیلویه]]، مناطق گرمسیر جانکی را به تصرف خود درآوردند <ref>قائم مقامی، عشایر خوزستان: قبایل جانکی، شماره۳، ص۴۲</ref> و در [[قرن دهم]] طایفۀ مکوندِ ممسنی نیز قسمت غربی خاک جانکی را به عنوان منطقۀ گرمسیری خود تصرف کرد. <ref>قائم مقامی، عشایر [[خوزستان]]: قبایل جانکی، شم ۳، ص۴۲</ref>

درنتیجه سرزمین جانکی‌ها به نواحی سرگچ آن محدود شد. گروههایی از جانکی‌ها که در منطقۀ زیرگچ میان طوایف اشغالگر مانده بودند، به «‌جانکی گرمسیری »، و آنهایی که در منطقۀ سرگچ به سر می‌بردند، به «‌جـانکـی سـردسیـری‌» معروف شـدنـد. <ref>قائم مقامی، عشایر خوزستان: قبایل جانکی، شم ۳، ص۴۲، شم ۵، ص۱۱؛ گارثویت، تاریخ سیاسی- اجتماعی بختیاری، ص۱۲۲</ref>

در دورۀ [[قاجاریه | قاجار]] منطقۀ جانکی ضمیمۀ قلمرو ایلخانی بختیاری شد و در سالهای اخیر به طور رسمی از مناطق خوزستان به حساب می‌آید؛ از این رو، در منابع گوناگون جانکی سردسیری و گرمسیری‌گاه شاخه‌ای از هفت لنگ‌های بختیاری و‌گاه از شاخه‌های چهارلنگ بختیاری به شمار آمده است. <ref> برای اطلاع از جای گرفتن جانکی‌ها در شمار شاخه‌های هفت لنگ و چهارلنگ بختیاری در نمودارهای تقسیم بندی ایل بختیاری، نگاه ک نید: گارثویت، تاریخ سیاسی – اجتماعی بختیاری، ص۳۲۴؛ سردار اسعد، تاریخ بختیاری، ص۵۵۹؛ نیز نگاه کنید: امان، عشایر کوه نشین ایرانی در پویۀ تاریخ، ص۸۳؛ دیگار، «‌مال: کوچک‌ترین واحد تولید، بوهون: کوچک‌ترین واحد مصرف در ایل بختیاری »، ص۳۰۵ </ref>

در سالهای اخیر طایفۀ جانکی کوچ را رها کرده، و به تدریج یک جانشین شده است. گروههایی از جانکی‌ها تا ۱۳۶۶ش میان دهستان‌های شهرستان [[لردگان]] استان [[چهارمحال و بختیاری]] [[ییلاق]] و [[قشلاق]] می‌کردند.

در آمار سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (۱۳۶۶ش)، جانکیها در شمار طوایف ایل بختیاری آورده شده است، <ref>سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده، ص۱۳-۱۴</ref> اما در آمار عشایر کوچندۀ ۱۳۷۷ش، نامی از این طایفه نیست.

 

طوایفی که از ایلات و عشایر دیگر به تدریج به منطقۀ جانکی کوچیده‌اند، امروزه همه جانکی به شمار می‌آیند: ابوالعباسی (بلواسی)، جلالی، زنگنه، کرد، کرد زنگنه، شیرعلی و منبینی. <ref>قائم مقامی، «‌عشایر خوزستـان: قبایل جانکـی »، شم ۳، ص۴۲، شم ۹، ص۱۰-۲۲، شم ۱۰، ص۲۶-۳۷؛ </ref>

 

جانکیها به سبب حاصلخیزی و پرآبی منطقۀ جانکی از اقتصاد پررونقی برخوردارند و از دیرباز کشت نوعی برنج مرغوب به نام چمپا در منطقۀ جانکی معمول بوده است. <ref>اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، ج۴ص/۲۰۵۰-۲۰۵۱؛ نجم الدوله، سفرنامه خوزستان، ص۱۴۷</ref> کشت توتون، گندم و جو، نیز باغداری، دامداری و صنایع دستی از دیگر مشاغل مهم جانکیها به شمار می‌رود. <ref>نجم الدوله، سفرنامه خوزستان، ص۱۴۷-۱۵۰؛ بابن، سفرنامه خوزستان، ص۸۹</ref>

 

 

به گزارش سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده، شمار کوچندگان جانکی در ۱۳۶۶ش، ۵۵۵ خانوار برآورد شده است. <ref>امام شوشتری، تاریخ جغرافیایی خوزستان، ص۱۷۸</ref>

 

{{پانویس2}}

 

*حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۲ش.

*دیگار، ژان پیر و اصغر کریمی، «‌مال: کوچک‌ترین واحد تولید، بوهون: کوچک‌ترین واحد مصرف در ایل بختیاری»، نامۀ نور، تهران، ۱۳۵۹ش، شماره ۱۰-۱۱.

*صفی نژاد، جواد، لرهای ایران، تهران، ۱۳۸۱ش.

*قائم‌مقامی، جهانگیر، «‌عشایر خوزستـان: قبایل جانکـی»، یـادگار، تهران، ۱۳۲۵ش، س ۳، شماره ۳، ۵، ۹، ۱۰.