جانکی: تفاوت میان نسخه‌ها

جانکی از سمت جنوب به خاک ایل بهمئی، از غرب به رامهرمز، از شمال به خاک بختیاری و از شمال غربی به محل سکونت طایفۀ گندزلوی [[شوشتر]] محدود می‌شود. <ref>اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، ج۴، ص۲۰۴۹؛ سردار اسعد، تاریخ بختیاری، ص۶۶؛ جعفری، دائرة المعارف جغرافیایی ایران، ص۳۲۶</ref>

==واژۀ جانکی==

واژۀ جانکی به صورت جَوانَکی نیز در متون جغرافیای تاریخی آمده است. [[حمدالله مستوفی]] که در [[قرن هشتم]] فهرستی از اقوام و طوایف [[لر]] را در کتابش داده، نام این طایفه را به صورت جوانکی آورده است. <ref>مستوفی، تاریخ گزیده، ص۵۴۱؛ نیز نک: اسکندربیک، عالم آرای عباسی، ج۱ص۲۷۳؛ بدلیسی، شرف نامه، ص۴۷</ref>

لرهای کهکیلویه و بویراحمد، بختیاری و مردم جانکی، لفظ جانکی را به صورت جونکی به کار می‌برند. <ref>قائم مقامی، عشایر خوزستان: قبایل جانکی، شم ۵، ص۹</ref> برخی نیز بی‌آنکه توضیحی دربارۀ معنای جانکی بیاورند، این لفظ را مخفف یا محرف جوانکی دانسته‌اند. <ref>امام شوشتری، تاریخ جغرافیایی خوزستان، ص۱۷۵؛ قائم مقامی، عشایر خوزستان: قبایل جانکی، شم ۵، ص۹، نیز شم ۳، ص۴۰ </ref>

==خاستگاه==

حمدالله مستوفی خاستگاه جانکیها را مانند بسیاری دیگر از ایلات و طوایف لر، منطقۀ جبل السماق [[شام]] دانسته است که به سبب آرامش و امنیتی که در زمان حکمرانی اتابک نصرت الدین [[هزار اسپ]] (اسف) (حکومت ۶۰۰-۶۲۶ ق/۱۲۰۴-۱۲۲۹م)، از امیران فضلویه، بر این سرزمینهای لرنشین حاکم بود، به این منطقه کوچ کردند. <ref>مستوفی، تاریخ برگزیده، ص۵۴۰-۵۴۱؛ نیز نگاه کنید: بدلیسی، شرف نامه، ص۴۷</ref>

برخی پژوهشگران از اشارۀ حمدالله به مهاجرت لرها از شام به [[ایران]] نتیجه دیگری گرفته‌اند. مثلاً قائم مقامی اصل طایفۀ جانکی را از کردهایی دانسته است که در آغاز از [[کردستان]] به شام کوچیده بودند و در قرن های [[قرن ششم|ششم]] و [[قرن هفتم|هفتم]] هجری قمری دوباره از آنجا به [[ایران]] بازگشتند. <ref>قائم مقامی، عشایر خوزستان: قبایل جانکی، شم ۵، ص۸ </ref> در این زمینه نظرهای دیگری نیز وجود دارد که اعتبار علمی ندارند. مثلاً لیرد در «‌سفرنامه »‌اش جانکیها را طایفه‌ای ترک شناخته است. <ref>نگاه کنید: فیلد، ص۴۷, ۶۷</ref>

==کوچ و اسکان==

در گذشته جانکیها مستقلاً در گروههای بزرگ عشایری در مسافتهای طولانی میان منطقۀ جانکی و سرزمینهای ایلات و عشایر همسایۀ آن کوچ می‌کردند. پیش‌تر منطقۀ جانکی به دو قسمت شمالی (سرگچ) و جنوبی (زیرگچ) تقسیم شده بود.

در آمار سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (۱۳۶۶ش)، جانکیها در شمار طوایف ایل بختیاری آورده شده است، <ref>سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده، ص۱۳-۱۴</ref> اما در آمار عشایر کوچندۀ ۱۳۷۷ش، نامی از این طایفه نیست.

==تقسیم بندی طایفگی==

طایفۀ جانکی به ۸ شاخۀ اصلی تقسیم می‌شود: بَدرانی، تِلاوری، داودی، کِیوْپی، گرمسیری (گرسیری)، گرگیری (گل گیری)، آل خورشیدی و بِهوَند. هرکدام از این تیره‌ها نیز به واحدهای کوچک تری تقسیم می‌شوند. <ref>صفی نژاد، لرهای ایران، ص۲۹۵-۲۹۷؛ قائم مقامی، «‌عشایر خوزستـان: قبایل جانکـی »، شم ۳، ص۴۵، شم ۵، ص۱۲</ref>

طوایفی که از ایلات و عشایر دیگر به تدریج به منطقۀ جانکی کوچیده‌اند، امروزه همه جانکی به شمار می‌آیند: ابوالعباسی (بلواسی)، جلالی، زنگنه، کرد، کرد زنگنه، شیرعلی و منبینی. <ref>قائم مقامی، «‌عشایر خوزستـان: قبایل جانکـی »، شم ۳، ص۴۲، شم ۹، ص۱۰-۲۲، شم ۱۰، ص۲۶-۳۷؛ </ref>

==ساختار اجتماعی==

در متون و منابع گوناگون دربارۀ چگونگی ساختار اجتماعی و نظام رهبری جانکیها پیش از پیوستن به ایل بختیاری اطلاع مشخصی وجود ندارد، اما چون بیشتر با سرپرستی رؤسای هفت لنگها و چهارلنگها اداره می‌شدند، از سلسله مراتب قدرت و نظام رهبری ایل بختیاری تبعیت می‌کردند.

==معیشت==

جانکیها به سبب حاصلخیزی و پرآبی منطقۀ جانکی از اقتصاد پررونقی برخوردارند و از دیرباز کشت نوعی برنج مرغوب به نام چمپا در منطقۀ جانکی معمول بوده است. <ref>اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، ج۴ص/۲۰۵۰-۲۰۵۱؛ نجم الدوله، سفرنامه خوزستان، ص۱۴۷</ref> کشت توتون، گندم و جو، نیز باغداری، دامداری و صنایع دستی از دیگر مشاغل مهم جانکیها به شمار می‌رود. <ref>نجم الدوله، سفرنامه خوزستان، ص۱۴۷-۱۵۰؛ بابن، سفرنامه خوزستان، ص۸۹</ref>

==جمعیت==

قائم مقامی در ۱۳۲۵ش شمار جمعیت تیره‌های اصلی طایفۀ جانکی را ۱۹۰ خانوار بیان کرده است <ref>قائم مقامی، «‌عشایر خوزستـان: قبایل جانکـی »، شم ۳، ص۴۵</ref>. منابع دیگر جمعیت جانکیها را، اغلب به همراه شمار خانوارهای طوایف تابع ذکر کرده‌اند. مثلاً اعتمادالسلطنه که در ۱۲۷۶ق/۱۸۵۹م به منطقۀ جانکی سفر کرده بوده، جمعیت جانکیها را هزار خانوار تخمین زده است. <ref>اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، ج۴، ص۲۰۵۱ (برای شمار جمعیت خانوارهای جانکی در منابع دیگر، نگاه ک نید: صفی نژاد، لرهای ایران، ص۲۸۹ به بعد؛ امام شوشتری، تاریخ جغرافیایی خوزستان، ص۱۷۸</ref>

به گزارش سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده، شمار کوچندگان جانکی در ۱۳۶۶ش، ۵۵۵ خانوار برآورد شده است. <ref>امام شوشتری، تاریخ جغرافیایی خوزستان، ص۱۷۸</ref>

== پانویس ==

{{col-end}}

{{پایان}}

==منابع==

{{ستون-شروع|2}}

*اسکندربیک منشی، عالم آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش؛

*اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآةالبلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۸ش؛

*نجم الدوله، عبدالغفار، سفرنامۀ خوزستان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۴۱ش؛

{{پایان}}

=== منابع انگلیسی ===

{{چپ‌چین}}

* Field H., Contributions to the Anthropology of Iran, Chicago, 1939.

{{پایان چپ‌چین}}

==پیوند به بیرون==

*منبع مقاله: [http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/247 از دایرة المعارف بزرگ اسلامی]

[[رده:طایفه های شیعی]]