دلائل الصدق لنهج الحق (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''دلائل الصدق لنهج الحق''' تاليف [[محمد حسن مظفر]]، كتابى است به زبان عربى در اثبات عقايد شيعىِ [[علامه حلی]] در کتاب [[نهج الحق]] و نقد و رد ديدگاه‏هاى فضل ابن روزبهان خنجى در کتاب ابطال الباطل. مظفر در ابتداى كتاب مقدمه‏‌اى نسبتا مفصل در باب نقل روايات آورده و طى آن به بررسى [[صحاح سته]] [[اهل سنت]] پرداخته است. مظفر، در ادامه نقل علامه حلی را آورده و سپس قول فضل بن روزبهان را آورده و در نهایت به تبیین و توضیح می‌پردازد. مؤلف در شکل‌گیری این اثر از منابع مهم اهل سنت بهره برده و به آنها استناد کرده است.

محمد حسن بن محمد بن عبدالله بن محمد بن احمد مظفر صیمری نجفى، متکلم، شاعر و عالم [[شيعه|شیعی]] ([[نجف]] 12 [[صفر]] 1301ق ـ [[بغداد]] 23 [[ربیع الاول]] 1375ق) در نجف تحصیل کرد و از اساتیدی چون شیخ محمد کاظم خراسانی، [[شیخ الشریعه اصفهانی]]، [[سید محمد کاظم طباطبایی]] و شیخ علی بن شیخ باقر جواهری بهره برد. علما او را به صداقت، پاکی نفس، و راستگویی ستوده اند. ایشان به جز یک بار که در سال 1368ق به ایران برای [[زیارت]] [[امام رضا]] آمد، از عراق خارج نشد. از او آثار قلمیِ بسیاری به جا مانده است.<ref>عباسعلی مردی، کتاب شناسی دلائل الصدق از محمد حسن مظفر (1376ق).</ref>

مولف از نگارش اين كتاب در سال 1350 ق. فراغت يافته است.

مولف، دلائل الصدق را از اين جهت نوشته است كه [[احقاق الحق]] [[قاضی نورالله شوشتری]] را مفصل و طولانى يافته است.

در مقدمه مفصلى كه به قلم پژوهش‏گران موسسه آل البيت(ع) بر كتاب نگاشته شده، ابتدا به معرفى سه كتاب: [[اجلی البرهان فی نقد كتاب ابن روزبهان]]؛ نوشته [[سید علی ميلانی|سيد على ميلانى]]، [[نهج الحق و کشف الصدق|نهج الحق و كشف الصدق]] [[علامه حلی|علامه حلى]] و ابطال نهج الباطل و اهمال كشف العاطل ابن روزبهان پرداخته شده و در رابطه با روش‌‏هاى بحث وى در خصوص مساله [[امامت]] مطالبى بيان گرديده است. به گفته محقق، صفحات قابل ملاحظه‌‏اى از كتاب ابن روزبهان به سبّ و شتم علامه و شيعه اختصاص يافته است. همچنين وى على‌‏رغم محبتى كه نسبت به اميرالمومنين [[علی(ع)|على(ع)]] و [[اهل بیت|اهل بيت]](ع) ابراز مى‏‌دارد، در بسيارى موارد با [[بنى ‏‌امیه|بنى‏‌اميه]] و دشمنان حضرت، هم كلام و هم جهت شده و به دفاع از آنان مى‏‌پردازد. فضل همچنين در مواردى كه علامه حلى به رواياتى از عالمان [[اهل سنت]] درباره فضائل اهل بيت استناد مى‏‌كند، ايشان را مورد طعن قرار داده و روايات آن‏ها را ضعيف مى‌‏شمارد. وى همچنين در بسيارى موارد دچار تناقض شده و در مواردى از بحث خارج شده و به موضوع ديگرى پرداخته است.<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ص 54 به بعد.</ref> <ref>فرزانه امینی، دلائل الصدق، فضایل و امامت علی (ع).</ref>

در اين مقدمه مفصل، همچنين به معرفى علامه حلى، فضل بن روزبهان، قاضى نورالله شوشترى و محمدحسن مظفر پرداخته شده و روش تحقيق بيان گرديده است. دلائل الصدق در برگيرنده سه نوشته مربوط به هم كه هر كدام در دوره‌‏اى جداگانه نگاشته شده است، مى‏‌باشد.

* نهج الحق و كشف الصدق نوشته علّامه حلّى كه آن را به درخواست سلطان [[اولجایتو|اولجايتو]] محمد خدابنده نوشته است.

اين كتاب؛ مشتمل بر هشت مسئله است:

# [[فقه]].<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ص 50 - 53.</ref>

* [[ابطال نهج الباطل و اهمال کشف العاطل|ابطال نهج الباطل و اهمال كشف العاطل]] كه اختصارا ابطال الباطل ناميده مى‏‌شود، نوشته فضل اللّه بن روزبهان خنجى است. وى ردّ خود را در سال 909 ق در كاشان به پايان برده و در آن تمام كتاب علامه را رد كرده است. تاكنون دوبار از سوى عالمان مكتب اهل بيت بر نوشته فضل ردّيه نگاشته شده است:

# قاضى سيد نور اللّه شوشترى شهيد كه احقاق الحق را با تفصيل تمام در ردّ وى نوشت و چون عامه از آن آگاه شدند، او را در سال 1019 در هندوستان در عهد فرمانروايى جهانگير شاه تيمورى به شهادت رساندند.

# محمدحسن مظفر كه دلائل الصدق را در ردّ ابطال الباطل فضل نگاشت. مظفر در ردّ خود بر ابطال الباطل فضل، به مطالب مربوط به [[اصول دین|اصول دين]] بسنده كرده و از ورود به مباحث اصول و فقه و فروع آن خوددارى كرده است. او خود در پايان جلد سوم مى‌‏گويد: در همين جا دست از نگارش بر مى‏‌داريم. چرا كه اساس، اصول دين است. پس اگر خداى متعال خواننده اين كتاب را به پيروى از حق موفق گرداند، همانا كه از بحث اصول فقه و فروع آن بى‌‏نياز خواهد بود و گرنه از جاده هدايت به دور است. شايد اگر فرصتى به ما دست دهد كتاب را تمام كنيم.

* فضائل اميرالمؤمنين و امامته من دلائل الصدق، نوشته محمدحسن مظفر كه در ربيع ‏الاوّل 1350 ق از نگارش آن فراغت يافته است.

محمدحسن مظفر با نگاهى به سه كتاب ياد شده، اين كتاب را با بيانى جديد و نيز نقل و رد برخى از سخنان [[ابن تیمیه|ابن تيميه]] نگاشته است. او در هر مبحث ابتدا سخنان علامه حلى با عبارت قال المصنف، آنگاه گفته‏‌هاى روزبهان را با عبارت و قال الفضل نقل مى‌‏كند و سپس خود مطالبى در توضيح و تبيين بيشتر مساله مى‏‌افزايد.

مظفر در ابتداى كتاب مقدمه‏‌اى نسبتا مفصل در باب نقل روايات آورده و طى آن به بررسى [[صحاح سته]] اهل سنت پرداخته است. وى با يادآورى اين نكته كه مناقشه اهل سنت در سند روايات وارده در مناقب اهل بيت(ع) از ارزش برخوردار نيست، از چهار جهت در روايات صحاح سته مناقشه مى‌‏كند كه اين جهات عبارتند از:

* مناقشه در نحوه گردآورى اين صحاح،

* اشتمال صحاح مذكور بر كفر،

* تدليس غالب راويان موجود در صحاح،

* جرح اكثر رجال اسناد روايات صحاح.

در مقدمه جلد دوم، مولف به معرفى فرقه ناجيه پرداخته و ديدگاه فضل بن روزبهان را در اين باره نقل و نقد مى‌‏كند، سپس سه مساله ذيل را مورد بررسى قرار داده و به نقد ديدگاه فضل در مورد آن مى‌‏پردازد:

* صفات خداوند.<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 2، ص 7 به بعد.</ref>

در جلد سوم، ادامه مباحث مربوط به مساله سوم (صفات خد اوند) آمده است.<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 3، ص 5 به بعد.</ref>

جلد چهارم؛ مشتمل بر دو مساله نبوت و امامت است. در مساله نخست كه مشتمل بر سه مبحث است، به موضوعات ذيل پرداخته شده است:

* در مبحث نخست اين مساله درباره نبوت خاصه (نبوت پيامبر اكرم) سخن گفته شده است.<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 4، ص 7.</ref>

* در مبحث دوم درباره [[عصمت]] انبياء الهى مطالبى بيان گرديده است.<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 4، ص 17.</ref>

* در مبحث سوم درباره ضرورت پاكى مولد انبياء و نيز برى بودن ايشان از افعال زشت و ناپسند سخن گفته شده و ديدگاه فضل در اين باره نقد گرديده است.<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 4، ص 189.</ref>

در مساله دوم كه به موضوع امامت اختصاص يافته و خود مشتمل بر پنج مبحث است (و اين مباحث محتواى بخشى از اين جلد و كل دو جلد ديگر كتاب را تشكيل مى‌‏دهد)، موضوعات ذيل مطرح گرديده و به شبهات ابن روزبهان درباره آن پاسخ داده شده است:

* مبحث اول: وجوب عصمت امام؛<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 4، ص 205.</ref>

* مبحث دوم: ضرورت افضل بودن امام از ساير مردم( رعيت)؛<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 4، ص 233.</ref>

* مبحث سوم: روش تعيين امام؛<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 4، ص 241.</ref>

* مبحث چهارم: بيان ديدگاه شيعه و اهل سنت درباره خليفه بلافصل پيامبر(ص).<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 4، ص 271.</ref>

جلد پنجم، كتاب هم تتمه مباحث مربوط به امامى كه از سوى [[پيامبر اكرم]](ص) معين شده را دربردارد.<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 5، ص 5 به بعد.</ref>

جلد ششم به تتمه مطالب مربوط به مبحث چهارم از جلد قبل و نيز مبحث پنجم مساله دوم از جلد چهارم؛ يعنى معرفى و بررسى برخى فضائل اميرالمؤمنين على(ع) اختصاص يافته است.<ref>دلائل الصدق لنهج الحق‏، ج 6، ص 5 به بعد.</ref> <ref>فرزانه امینی، دلائل الصدق، فضایل و امامت علی (ع).</ref>

مصنف در خاتمه کتاب، اینکه از تعداد کمی از کتاب های علمای اهل سنت استفاده کرده عذر خواسته و دلیل آن را عدم دسترسی به منابع بیشتر در نجف ذکر کرده است؛ اما با این حال، از مهم ترین کتاب های اهل تسنن بهره برده که با توجه به امکانات آن روز، اهمیت دارد. وی، برخی از منابعی را که استفاده کرده نام برده و به میزان استفاده خود از آن ها اشاره کرده است؛ برخی از آن ها عبارتند از: [[صحیح مسلم]]، [[صحیح بخاری]]، [[صحیح ترمذی]]، [[سنن نسائی|صحیح نسائی]]، [[سنن ابوداوود|صحیح ابوداود]]، [[موطأ ابن مالک]]، [[در المنثور]] سیوطی، [[کشاف|تفسیر زمخشری]]، [[تفسیر کبیر|تفسیر رازی]]، [[المستدرک علی الصحیحین|مستدرک حاکم]]، [[کنز العمال]]، [[تاریخ طبری]]، [[کامل ابن اثیر]]، [[مسند احمد بن حنبل]]، [[شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید)|شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید]]، [[عقد الفرید]] ابن عبد ربه و [[الصواعق المحرقة|صواعق]] ابن حجر.<ref>عباسعلی مردی، کتاب شناسی: دلائل الصدق از محمد حسن مظفر.</ref>

== ويژگى‌‏ها ==

از ويژگى‌‏هاى قلم مؤلف، نزاهت، پيراستگى، دورى از هر گونه آلايش، اتهام ناروا، ناسزاگويى به ديگران و فرو رفتن در شبهات نادرست است. هر چه فضل به سبّ و ناسزا پناه برده، مؤلف از آن دورى كرده با سعه صدر و با دلايل قانع كننده و براهين روشن به دفع شبهات وى پرداخته، عقايد شيعه را در هر زمينه‌‏اى با استناد به آيات و روايات آن گونه كه بايد اثبات كرده است. مظفر به مصداق آيه قرآن از كنار تعصب و ناسزاگويى، بد دهنى و تندروى‏‌هاى ناشايست فضل، كريمانه گذشته است و هرگز در مقام مقابله به مثل بر نيامده است.<ref>کتاب‌شناخت جامع الاحادیث.</ref>

ترجمه محمد سپهری، انتشارات امیرکبیر، 1374 و 1386ش، تهران؛ بخش مطاعن آن چاپ نشده است.

* چاپ [[تهران]]؛ در زمان حيات مؤلف با اشراف ایشان در سه جزء به طبع رسيده است:

# جزء اول، چاپخانه بوذرجمهرى، سال 1369ق؛

# جزء دوم، چاپخانه حيدرية [[نجف]]، 1372ق؛

# جزء سوم، چاپخانه بوذرجمهرى و مروى چاپخانه عالى علوى، 1373ق؛

* تصحیح شیخ محمدرضا جعفری، [[قاهره]]، نشر دار المعلم للطباعة، 1396ق / 1355ش؛

* با مقدمه طاهر آل الشیخ راضی، نشر بنیاد فرهنگ اسلامی (کوشانپور)، 1396ق؛ افست از چاپ قاهره؛

* تصحیح مؤسسهء آل البیت لإحیاء التراث، قم، 1422ق؛<ref>عباسعلی مردی، کتاب شناسی دلائل الصدق از محمد حسن مظفر (1376ق).</ref>

{{پانویس|2}}

* مظفر، محمدحسن، دلائل الصدق لنهج الحق، قم، موسسة آل البيت‏، 1422 ق.

* امینی، فرزانه، دلائل الصدق، فضایل و امامت علی (ع)، کتاب ماه دین، خرداد 1378 - شماره 20.

* مردی، عباس علی، کتاب شناسی: دلائل الصدق از محمد حسن مظفر، امامت پژوهی، تابستان 1390 - شماره 2.